خرم آباد همواره یکی از گاهواره های پناه گاهی بشر بوده است

به گزارش خبرگزاری شبستان از خرم آباد، سرزمین لرستان در جنوب غربی ایران از اواخر دوره پلاستوسن (دوران چهارم زمین شناسی) دارای شرایط اقلیمی سازگاری بوده است. وجود آب سرشار، غذای کافی و سوخت فراوان را می توان از مهمترین عوامل استقرار بشر در این خطه برشمرد. از دوره های دور نشانه هایی از استقرار گروه های انسانی که به برکت این مواهب زندگی ساز پدید آمده اند، در کرانه رودها، پناهگاه ها و یا در غارهای طبیعی لرستان کشف و مورد مطالعه قرار گرفته اند.

غارهای پنجگانه شهرستان خرم آباد نمادی از پناه گاه های باستانی این شهر
غار کنجی: این غار در جنوب شرقی دره خرم آباد قرار دارد. ابزار به دست آمده از آن به قدیمی ترین مرحله از دوره شکار و گردآوری خوراک یعنی موسترین تعلق دارد. غار کنجی را یکی از اقامتگاه های اصلی این دوره به شمار آورده اند و شواهد آن از سکونتی دامنه دار و مداوم در زاگرس حکایت می کند.

پناهگاه سنگی گرارجنه: این غار در جنوب شهر و دره خرم آباد واقع شده است. ابزار بدست آمده از این پناهگاه به دو دوره متوالی فرهنگی یعنی ((موسترین)) و ((برادوستین)) تعلق دارد. مطالعه شواهد به دست آمده از آن نوعی تکامل ابزار و توالی فرهنگی را نشان داده است. این پدیده مطالعاتی به لحاظ شناخت استمرار ابزارسازی در زاگرس از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

غار قمری: این غار یکی دیگر از محلهای باستانی است و در غرب شهر خرم آباد قرار گرفته است. بر اساس شواهد و ابزار مطالعه شده، این غار نیز در دوره موسترین مورد سکونت بشر قرار گرفته است.

غار یافته: این غار در دامنه جنوب غربی قله مرتفع یافته و 7 کیلومتری جنوب غربی شهر خرم آباد قرار دارد. ابزار به دست آمده از این غار متعلق به دوره برادوستین (حدود 38000 سال تا 20000 سال ق) ولی چند نوع از ابزار آن متعلق به اواخر دوره موسترین است. این ابزار بهترین نشانه های تحول ابزار سازی اواخر موسترین و اوایل دوره بعد یعنی برادوستین می باشد. وجود این ابزار از دو دوره فرهنگی از ارزنده ترین شاخص های شناسایی روند تکاملی ابزار سازی در دو مرحله زندگی انسان در دره خرم آباد است. اهمیت فوق العاده این غار از نظر شناخت استمرار فرهنگهای زاگرس همپایه شواهد غار ((گرارجنه)) می باشد. ابزار هر دو غار چگونگی پیوستگی ابزار سازی را در مراحل مختلف نشان می دهد.

پناهگاه سنگی پاسنگر: این غار یا پناهگاه سنگی در جنوب غربی خرم آباد قرار دارد، ابزار به دست آمده از این مکان باستانی به دو دوره فرهنگی ((برادوستین)) و ((زارزین)) تعلق دارد.

 آثار باستانی خرم آباد
قلعه فلک الافلاک بر بلندای تپه ای باستانی و طبیعی، در مرکز شهر خرم آباد واقع شده است. این اثر ارزشمند دارای هشت برج و دو حیاط مستطیل شکل است. پلان بنا به صورت هشت ضلعی نامنظم است. ورودی آن در جبهه شمالی و در برج جنوب غربی ساخته شده است که در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت، آجر(قرمز وبزرگ)،‌ سنگ و ملات استفاده شده است. از نکات قابل تامل در این بنای سترگ می توان به وجود چاه قلعه به عمق42متر در حیاط اول و گریزگاه اضطراری در حیاط دوم اشاره کرد. از زمان برپایی بنا در عهد ساسانی تا دوره های متاخر الحاقاتی به آن اضافه شده است(به خصوص دوره صفوی وقاجاری)این اثر همان دژ معروف شاپورخواست است که در تاریخ ذکر شده است.به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن 4ه.ق.به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور این سلسله درزمان آل بویه در آمد.از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز بنام خرم آباد معروف شد.احتمالا نام فلک الا فلاک در دوره قاجار بر آن اطلاق شده است. از بدو شکل گیری این بنای عظیم و دیدنی تا به حال دارای کاربریهای سیاسی، نظامی، خزانه سلطنتی، مقر حکومتی، پادگان نظامی، زندان سیاسی بوده است. اکنون نیز به عنوان موزه باستانشناسی، مردم شناسی و آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی از آن استفاده می شود. این بنای کم نظیر مربوط به دوره ساسانی و به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سنگ نوشته، در مرکز شهر خرم آباد ضلع شرقی –خیابان شریعتی و در مسیر قدیمی شاپور خواست به خوزستان سنگ نوشته ای به شکل مکعب که بصورت یکپارچه متصل به صخره ای طبیعی بوده است، قرار دارد. ارتفاع متون کتیبه دار با احتساب دوپله در چهار ضلع سنگ نوشته 344 سانتیمتر است این کتیبه به خط کوفی و زبان فارسی دور تا دور ستون سنگی تحریر شده است در گذشته به بردنوشته معروف بوده است.کتیبه با بسم الله شروع شده و این یادمان فرهنگی مربوط به دوره سلجوقی وبه شماره 398 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل شاپوری، این پل در قسمت جنوبی شهر خرم آباد واقع شده است و عامل ارتباط غرب استان( طرهان ) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون( پایتخت ساسانیان ) بوده است. احتمالاً جهت توزیع آب نیز مورد بهره برداری قرار می گرفته است. پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی بر اثر عوامل طبیعی تخریب شده است. چشمه طاقهای پل بصورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته است و پایه های پل و موج شکنهای آن به صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده است.

بقعه امامزاده زیدبن علی، این بنا مربوط به 404 هـ .ق و بنابر کتیبه ای به خط کوفی بنای اولیه آن به فرمان بدربن حسنویه ساخته شده است. مقبره دارای دو گلدسته مدور آجری در دو طرف است که با کاشیهای زیبائی که کلماتی مقدس بر آن نوشته شده مزین شده است بنای کنونی مقبره در سال 1307 هـ .ق ساخته شده است. درب اصلی حرم از چوبی مخصوص و به شکل زیبائی ساخته شده و آیات و کلمات مقدس با خط نسخ و به طور برجسته برآن نقش گردیده است. بنابر متون کتیبه های موجود مقبره متعلق به زیدبن علی بن حسین بن علی بن طالب (ع) است.

مناره آجری، این یادمان ارزشمند بنائی است استوانه ای شکل مستقر بر یک سکوی مکعب مربع سنگی در قسمت جنوبی شهر خرم آباد که به عنوان میل راهنما و جهت هدایت کاروان ها در کنار بقایای معماری شهر قدیم شاپور خواست قرار دارد. بقایای معماری آن از نوع سنگ و گچ با دیوارهای ضخیم بیانگر وجود تأٍسیساتی نظیر کاروانسرا و مسجد و .... گرداگرد بنا در گذشته است. با توجه به سبک معماری بنای مناره، احتمالاً تاریخ ساخت آن به دوره فرمانروائی دیلیمان برمی گردد. ورودی مناره در جبهه غربی روی سطح پایه قرار گرفته است و صعود به مناره پس از طی 99 پله در فضای داخلی آن می باشد. این بنا به شماره 376 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

پل گپ، پل آجری در مرکز شهر خرم آباد و بر روی رودخانه گلال واقع شده است. این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و دارای 24 چشمه طاق است طول آن بیش از 350 متر، پنهای آن 5/8 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است. مواد و مصالح آن در قسمت پایه ها از سنگهای تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه های چشمه طاقها از آجر ساخته شده است. برسینه ای شمالی پل کتیبه های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی باشاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده ومجددا با سیمان مرمت شده است. این اثرارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و منسوب به حسین خان والی لرستان می باشد. در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف گردید. این بنا به شماره 2354 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مقبره باباطاهر،در گویش لری به باو طاهر معروف است اهالی شهر خرم آباد معتقدند این مقبره مربوط به بابا طاهر شاعر و عارف نامدار و سراینده دو بیتی های معروف لکی و لری است. سبک بنای مقبره ساده و متشکل از گنبد خانه ای با یک ورودی است. ساختمان اصلی آن بصورت 8 ضلعی است که چهار ضلع آن هر یک به ابعاد 2,5 متر و اضلاع فرعی هریک 1,70 سانتیمتر است.ارتفاع گنبد تا کف 6 متر است. محل قبر در داخل سردابه بوده که بر روی سردابه و کف بقعه قبری به ابعاد 52* 100*177 سانتیمتر وجود دارد . بر روی قبر ضریحی چوبی به ابعاد 127* 128* 198 وجود داشته که از بین رفته است.

نگاهی به آداب و رسوم مردم لرستان: 

عطا حسن پور، کارشناس میراث فرهنگی لرستان به خبرنگار شبستان گفت: دیار پربار لرستان که در آغوش اقلیم سازگار محدوده میانی جبال زاگرس غنوده است، به دلیل طبیعت ناهموار، کوهستانی، و صعب العبور همواره یکی از گاهواره های پناهگاهی نیز بشمار می آمده است.

وی افزود: از این روی تجلیات گونه گون فرهنگی مردمان این خطه برخاسته هایی از این دیرینگی بشمار آمده و بگونه ای ترجمان سننی فطری و آباء و اجدادی اند.

حسن پور با اشاره به آداب و رسوم مردم لرسنان، اظهار داشت: مهمترین مراسم در لرستان، آداب و سنن مربوط به عروسی (سور) و عزا (سوگ یا پُرس) است.

وی تصریح کرد: مراسم عروسی (سور) شامل سنجش (سِرژَ)، خواستگاری (کیخائی)، نامزدی (دیاری، دسگیرونی) و حنابندان در میان نوای شور انگیز سرنا (ساز) و دهل، یا کمانچه (تال) و تنبک برپا می شود.

این کارشناس اظهار داشت: در مراسم عروسی دیار لرستان پیر و جوان، زن و مرد، دست در دست هم، حلقه زنان و هماهنگ با نوازندگان بومی، در پی رقاصی کارآزموده (سرچوپی)، که پیشاپیش آنها هنرنمایی می کند، به شادی و پای کوبی می پردازند.

وی بیان داشت: در این مراسم بازنه ها باری را با آهنگی سنگین و کند آغاز، و سپس هم آوا با آهنگ های تند شانه شکی، دو پا و سه پا، شوری تحسین انگیز برپا می کنند که هر تماشاگری را مجذوب می سازد.

حسن پور با اشاره به رقص چوب، اضافه کرد: رقص چوب (چوبازی) از بازی های نمایشی است که در مراسم لرهای بختیاری اجرا می شود. همسرایی آواهای زنگ زنگه، بالابرز، بِزِرّان به گویش لکی، هیوله، کُچکِله شیرازی، دوواتونه و سیت بیارم به گویش لری بر نشاط مراسم می افزاید.

مسئول روابط عمومی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان افزود: مراسم عزا (سوگ یا پُرس) با شیون زنان و آوای حزن انگیز سُرنا و دُهل آغاز می شود.

وی عنوان کرد: لرهای بختیاری در کنار مزرعه یا خانه متوفی سکویی سنگ چین (کوشک) برپا کرده و مراسم (تازِ) را برگزار می کنند.

حسن پور اضافه کرد: توشمال ها (نوازندگان بومی) در کنار یا بالای (کوشک)،مقام چپی و دنگ دال می نوازند و زنان سوگوار در حسرت عزیز از دست رفته (سِرو) می خوانند.

وی بیان کرد: همسرایی پرسوز و گداز زنان با آوای غم انگیز مویه (مور) در دیگر جاهای لرستان، سیمایی از زنان سوگوار شاهنامه را تداعی می کند.

این کارشنان اذعان داشت:کُتَل کردن اسب (تزیین اسب) در مرگ بزرگان، قربانی کردن گوسفند پیشاپیش جنازه، رقص دسته جمعی رّا رّا و همسرایی ابیاتی شیوا و آهنگین توسط مردان، از جمله مراسمی بود که در گذشته، در میان بیشتر طویف لر اجرا می شد.

حسن پور در ادامه با بیان اینکه ادبیات شفاهی قبایل لر چون دیگر سنن آنان با موسیقی همزاد است، بیان داشت: این ادبیات در کار و زندگی روزمرۀ آنان حضوری پایدار، زنده و نیرومند دارد.

مهمان نوازی مردم لرستان شهره آفاق دارد

حسن پور با بیان اینکه مهمان نوازی ساکنین دیرپای زاگرس شهرۀ آفاق دارد، افزود: به پیروی از این آموزه های تاریخی، غریب نوازی قوم لر در طول تاریخ زندگی زبانزد خاص و عام است.

وی پذیرایی گرم از مهمان را از سنتهای ستودنی و بسیار پسندیده قبایل لر دانست و افزود: برخورد دوستانه و بی آلایش با هر تازه وارد، نزد این مردم از ارزشهای پروردنی و پایدار زندگی شمرده می شود.

پایان پیام/