کانون های مساجد بستر ساز احیای کارکردهای حقیقی مسجد هستند

به گزارش خبرگزاری شبستان از کرمان، به دنبال تآسیس ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور در 18 اسفند 71 و با مصوبه 302 شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تحقق منویات رهبری مبنی بر مقابله با شبیخون فرهنگی دشمن، فعالیت های گسترده و همه جانبه و متفاوتی در مساجد کشور آغاز شد.

با مروری بر تاریخچه مساجد از صدر اسلام تا کنون متوجه می شویم که این نهاد مقدس علاوه بر اینکه همواره یک پایگاه مهم دینی و اجتماعی برای مسلمانان بوده دارای کارکردهای وسیعی در ابعاد مختلف است.

این کارکردها در صدر اسلام و با تشکیل حکومت نبوی در مدینه و قرار گرفتن مسجد به عنوان پایگاه مهم حکومتی نبی مکرم اسلام(ص) بسیار وسیع، جامع و درابعاد مختلف است به گونه ای که نیازهای مسلمین در پرتو آن در این پایگاه مهم پاسخ داده می شود.

متآسفانه طی قرون متمادی و بر اثر عواملی از جمله اشرافیت مدرن و تغییر مسیر حکومت به سمت اشرافیت و درباری، کارکردهای بی نظیر مسجد از آن گرفته شد و این مهم مورد غفلت قرار گرفت؛ گرچه اصلی ترین و مهم ترین کارکرد آن یعنی کارکرد دینی و معنوی همچنان اصالت خویش را حفظ کرد.

هر چند غفلت از کارکردهای مسجد، این مکان مقدس را بعضاً به محلی برای عبادت صرف تبدیل کرد و لیکن به دلیل تقدس ذاتی مسجد و حاکم بودن روح معنویت برآن، مسجد و مسجدی ها در جریان های مهم اجتماعی از جمله پیروزی انقلاب، دفاع مقدس و... اثر گذار بوده اند.

با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، فضای کارکرد دینی و معنوی مسجد با برپایی نمازهای جمعه و جماعت، قرائت ادعیه معروف، گرامیداشت مناسبت های مذهبی و ... به تدریج وسیع تر شد.

همزمان با تغییر و تحولات شگرف دینی در کشور و با تشکیل ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد در سال 71، پایگاهی در مساجد تحت عنوان "کانونهای فرهنگی هنری مساجد" شکل گرفت.

با آغاز به کار دولت نهم و رویکرد مسجد محوری این دولت، جهش قابل ملاحظه ای در توسعه کمی و کیفی این پایگاه ها ایجاد شد.

کانونهای مساجد کشور با دایره فعالیت گسترده ای که برای آن تعریف شد، فضای مساجد را دچار دگرگونی کرد و علی رغم خواست دشمنان، مساجد روز به روز مقتدرتر شد.

امروز کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور علاوه بر ورود به عرصه های مختلفی که به نظر می رسد این عرصه ها بستری برای احیای کارکردهای حقیقی مسجد است؛ در بسیاری از شهرها و حتی روستاها محور فعالیت های گسترده فرهنگی منطقه مورد فعالیت هستند.

مقایسه آماری کانونهای مساجد طی سالهای اخیر و رشد چشمگیر فعالیت ها در این پایگاهها و تأثیرگذاری فعالیت ها باعث شده تا امروز، رادیو فردا در تحلیل های خود کانون های مساجد، نماز جمعه و بسیج را سه پایگاه مهمی که اهداف شوم آنان را سد سد کرده معرفی کند و این حاکی از تاثیر کانونهای مساجد در فضای عمومی جامعه است.

ادعای ما در این مسئله که کانون های مساجد را بستری برای احیای کاردکردهای حقیقی مسجد می دانیم، این است که با گذری بر کاردکردهای مسجد در عصر نبوی(ص)و ائمه معصوم و مقایسه آن با آنچه که در طول تاریخ بر مسجد گذشته و در نهایت آنچه پس از شکل گیری این کانون ها در مساجد شکل گرفته، محورهای فعالیت این کانون ها همان است که در کارکردهای حقیقی مسجد وجود داشته است.

در توضیح بیشتر راجع به این مطلب باید نگاهی گذرا بر بخشی از کاردکردهای مسجد در عصر نبوی داشته باشیم:

گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمی‌گنجد؛ ‌اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود:

1. آموزشی
روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در کشورهای اسلامی بوده است. جایگاه جلسات علمی و آموزشی در مسجد از نگاه پیامبر اکرم(ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است.

البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده‌اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاه‌ترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهلیت و اشعار عربى. پیامبر(ص) فرمود: این دانشی‌است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (ص) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیة محکمه (اصول اعتقادی)، فریضة عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)،‌غیر از اینها فضل است. یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست.

2. فرهنگى
پس از نقش عبادی و آموزشى،‌نقش فرهنگى در بین دیگر نقشها و کارکردهای مسجد، دارای بیش‌ترین اهمیت است. پیامبر اسلام(ص)محیط مسجد را کاملاً فرهنگى می‌دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازه ایشان برخی مسابقات برگزار می‌شد و حضرت ضمن ابراز خرسندی از این کار، با حوصله و بردباری کامل از چنین مسایلی استقبال می‌کردند.

3. تبلیغى
هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی می‌باشد. با رجوع به سیره تبلیغى رسول خدا(ص) مشخص می‌شود که ایشان سه نوع مرکز تبلیغى داشته‌اند:

الف. مراکز تبلیغاتی موقت:
این مراکز مربوط به زمان یا مکانهایی است که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانه بعضی اصحاب برای اقامه نماز و تبلیغ دین استفاده می‌نمود.
ب. مراکز تبلیغاتی سیار:
نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محروم اند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیه‌ای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند.
ج. مراکز تبلیغى اصلی و ثابت:
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون اذان،‌نماز، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد.
اما باید توجه داشت که در زمان کنونی وعظ و سخنرانیهای طولانی علاوه بر اینکه موجب خروج بسیاری افراد از مسجد می‌شود، نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت، از اینرو به نظر می‌رسد باید سخنرانیها مخصوصاً سخنرانی های هفتگی و مستمر بسیار کوتاه و حتی المقدور به صورت پرسش و پاسخ صورت پذیرد.

4. اجتماعى
اساس دین اسلام بر اجتماعى بودن قرار گرفته است تا انسان را از زندگی فردى و عزلت برهاند. به همین جهت می‌بینیم اسلام عزلت و تنهایی همراه با راز و نیاز اعتکاف را نیز در میان جمع، آن هم در مسجد جامع مورد سفارش قرار می‌دهد.

اصولاً یکی از علل تأکیدات پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین: بر حضور در نماز جماعت به صورت صفوف فشرده و منسجم، ایجاد روحىة تعاون در میان نمازگزاران و افزایش بُعد اجتماعى مسلمانان در کنار انجام اعمال عبادی آنان می‌باشد. و این حضور می‌‌تواند از هرج و مرج و عنان گسیختگی که جامعه به مرورِ زمان دچار آن می‌شود، جلوگیری کند و تشکیل این اجتماعات در مکان مقدس مسجد، باعث می‌شود تا مؤمنین تحت توجه و ارشاد عالمان و مبلغان دینی قرار گیرند.

از سوی دیگر، با نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان همه روزه اعلام می‌گردد. همچنین مسجد عامل مهمی برای آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال یکدیگر و کمک در وقت نیاز و دعا در وقت گرفتاری یکدیگر می‌باشد. همچنین مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امکانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار می‌رفته و می‌رود.
 

5. سیاسى
یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسى است که از زمان رسول خدا(ص) بر آن تأکید شده و هم‌اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامى، مسجد را که مرکزی عمومی‌و محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسى اسلام برگزید. در دوره‌های بعد نیز بیش‌تر امور سیاسى آن روز مانند معرفی خلیفه، مراسم بیعت با وى، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت می‌گرفت.

در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادى، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته‌اند و هم‌اکنون نیز استعمارگران جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند.

حضرت امام خمینی، در تبیین بعد سیاسى مسجد می‌فرمایند: «اما راجع به اسلام، شروع کردند تبلیغات کردن به اینکه اسلام یک مکتبی است که می‌گوید: ملایم، کم‌کم. لابد پیش می‌آیند،‌یک مکتبی است که مربوط به دعا و ذکر و یک روابطی مابین مردم و مابین خالق و سیاست، کاری به آن ندارد،‌اسلام به حکومت کاری ندارد، به سیاست کاری ندارد،‌این را آنقدر تبلیغات روی آن کردند که در جامعه خود روحانیت هم به خورد آنها هم دادند که بسیاری از آنها هم همین اعتقاد را پیدا کردند.... که روحانی مسجد برود و نماز بخواند و عرض می‌کنم از این صنف کارها؛ درس بگوید و مباحثه بکند و آن آداب شرعیه را به مردم نشان دهد. آنهادیدند که نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به آنها ضرر ندارد، هرچه می‌خواهند نماز بخوانند.»

6. جهادى
بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای اسلام تمامی فعالیتها از جمله: گردآورى، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(ص) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «بنی نضیر» به بلال دستور داد تا خیمة ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد.

آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوّی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت،‌نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمى، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامى، در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده‌اند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می‌باشند.

7. رسانه‌اى
یکی از نیازهای مهم بشر،‌وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حملة دشمنان آگاهی داده، آنان را آمادة دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعة فرهنگى اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همة تحولات تکنیکى،‌زمانی قرین توفیق قلمداد می‌شود که بتواند عمیق‌ترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت می‌شود.

هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزى، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامی نقاط شهری و روستایی از یک‌سو و از سوی دیگر،‌حرمت،‌قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند.

8. روحى، روانى
اضطراب و نگرانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشده‌های مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است.

امام صادق(ع) به مسلمانان سفارش می‌کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوههای دنیوى، به نماز و مسجد پناه ببرند.

امروز ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد با فعالیت های گسترده در بخش های مختلف که حقیقتاً می توان گفت در همان راستای احیای کارکردهای مسجد است، اقدامات درخور توجهی انجام داده که به بخشی از آن اشاره می شود:

فعالیت های پژوهشی:

تشکیل هسته های پژوهش در مساجد با هدف شناسایی، تربیت و حمایت از جوانان و نوجوانان دارای استعدادهای برتر، انتشار کتب با موضوع مسجد و حمایت از پژوهش های مسجدی از شاخص ترین فعالیت های پژوهشی ستاد عالی است.

فعالیت های آموزشی:
اجرای پروژه های مختلف آموزشی برای مخاطبان کانون های مساجد که دوره های آموزشی مشترک ائمه جماعات و مدیران مسئول کانون هاو همچنین برگزاری دوره های تخصصی آموزش کتابداران، خبرنگاران و مدیران کانون های مساجد در قالب برنامه های متمرکز و غیر متمرکز به شیوه مکاتبه ای و حضوری را می توان از محوری ترین فعالیت های آموزشی عنوان کرد.

فعالیت های قرآنی:
"طرح تلاوت نور" با هدف ترویج طرح تلاوت یک صفحه از قرآن در نمازهای جماعت مساجد سراسر کشور و اهدای صدها هزار جلد قرآن کریم به مساجد مجری این طرح، یکی از شاخص ترین برنامه های قرآنی است.
"تفسیر روزانه قرآن کریم" اجرای همزمان طرح تلاوت نور با طرح احیای تفسیر روزانه قرآن کریم به عنوان تلاشی است که ضمن انس عمومی با قرآن و احیای فرهنگی قرائت روزانه قرآن کریم، قرآن پژوهی نیز از یک جریان صرفاً تخصصی به جریان عمومی و فراگیر تبدیل می شود.

خبرگزاری شبستان:
این خبرگزاری با رویکرد احیای نقش رسانه ای مسجد و با هدف انعکاس اخبار و رویدادهای مرتبط با حوزه دین و مسجد در سال 83 تأسیس و در سال 86 موفق شد به عنوان خبرگزاری تخصصی حوزه دین و مسجد، مجوز رسمی خود را دریافت نماید.

کتابخانه های مساجد:
تجهیز و ساماندهی کتابخانه های مساجد به عنوان نهاد مکمل فعالیت های فرهنگی و در راستای اهداف کانون های مساجد در سراسر کشور آغاز شد.
ارتقای سطح علمی و فرهنگی اقشار جامعه به ویژه جوانان و نوجوانان، آشنایی با مفاهیم و اصول اسلامی و تربیت مبلغینی آگاه در حوزه عقاید اسلامی از جمله اهدافی است که در پیگری و توجه به امور کتابخانه های مساجد مورد نظر بوده است.
ارسال گسترده کتاب های کمک آموزشی را می توان از اقدامات ارزنده در سالهای اخیر برشمرد.

همایش خانه های آسمانی:
اجرای برنامه های آموزشی، زیارتی و تفریحی برای زوج های جوان کانون های مساجد به صورت متمرکز در مشهد مقدس و غیر متمرکز در مراکز استان ها از شاخص ترین فعالیت های فرهنگی و اجتماعی است که با همکاری سازمان ملی جوانان برای نخستین بار در سال 86 در سطح کانون ها اجرا شد.
آشنایی با مباحث مرتبط با امر خانواده با رویکردی کاملاً دینی در قالب دوره های مکاتبه ای و حضوری و با استفاده از اساتید برجسته حوزه و دانشگاه را می توان از محوری ترین برنامه های این همایش خواند.

جشنواره های جوانان مسجد:
ستاد عالی با هدف شناسایی و تقویت استعدادهای ارزشمند جوانان مسجدی و ایجاد فضایی برای رقابت سالم میان آنان نسبت به برنامه ریزی جهت اجرای جشنواره هایی با موضوعات فرهنگی، هنری و علمی با رویکرد کاملاً دینی اقدام کرده است.
برگزاری جشنواره سراسری آواها و نغمه ها(سرود و تواشیح)، قرآن، شعر و قطعات ادبی، نشریات تجربی، شیوه های نوین تدریس معارف دین، هنرهای نمایشی(تئاتر، نمایش نامه نویسی و فیلم کوتاه)و هنرهای تجسمی از شاخص ترین فعالیت های این حوزه است.
حضور جوانان مسجدی، امسال برای نخستین بار در جشنواره بین المللی تئاتر فجر موفقیت بی نظیری در این بخش است.

اوقات فراغت:
در راستای تأمین مفید اوقات فراغت جوانان و نوجوانان با اجرای برنامه های آموزشی و تفریحی و همچنین استفاده از ظرفیت های بسیار گسترده کانون ها و کتابخانه های مساجد و نیز مراکز قرآنی وابسته، طی سالهای اخیر میلیون ها نفر از خوهران و برادران دانش آموز را تحت پوشش قرار داده است.

علاوه بر آنچه گفته شد، فعالیت های ابتکاری کانون های مساجد، تولید نرم افزار و محصولات فرهنگی، ورود به عرصه های جدید -فضای سایبری- و دهها مورد دیگر گواه اقدامات ارزنده کانون های مساجد کشور است.

منبع استفاده شده در بخشی از یادداشت: پایگاه حوزه

یادداشت: طاهره بادامچی

پایان پیام/