علی بن علی طالب(ع) اسوه کتابت و خوشنویسی است

به گزارش خبرگزاری شبستان، سی و چهارمین نشست پژوهشی هنر، عصر روز 6 مردادماه به نکوداشت محمد ولی اله پروانه اختصاص داشت که با حضور جمعی از هنرمندان، خوشنویسان، محققین و پژوهشگران برگزار شد.

در ابتدای این مراسم محمد حسن حامدی درباره برپایی این نشست گفت: امروز سی و چهارمین نشست پژوهشی هنر به هنرمندی اختصاص دارد که سهم عمده ای در معرفی هنر خوشنویسی به عموم جامعه داشت. زنده یاد پروانه در تمام زندگی هنری خود راه طریقت و شیفتگی به دین اسلام، پیامبر (ص) و ائمه اطهار را در پیش گرفت و این ارادت را در هنر خود متجلی کرد. امروز با همکاری کتابخانه و مرکز اسناد ملی مجلس شورای اسلامی که بیشتر آثار این هنرمند را در اختیار دارد این مراسم نکوداشت و نمایشگاه آثار را برگزار کردیم تا به معرفی این هنرمند پس از سالها خاموشی اش بپردازیم.

وی در ادامه با اشاره به برپایی نشست‌های پژوهشی هنر گفت: امروز بیش از 4 سال است که این سلسله نشست‌ها ادامه یافته و تاکنون موفق شدیم بسیاری از هنرمندان را با گردآوری آثارشان به جامعه هنری بیش از پیش معرفی کنیم. یکی از مزایای برپایی این نشست ها این بود که در این مراسم نکوداشت ها برخی از هنرمندان که در مکتب کمال الملک تحصیل کرده بودند را شناسایی کردیم و به همت سازمان زیباسازی شهر تهران، توانستیم بسیاری از آثار استاد کمال الملک و شاگردانش را در موزه ای در باغ نگارستان گردهم آوریم تا مردم نیز از این آثار دیدن کنند.

کاوه تیموری: خوشنویسی پس از شعر، هنر دوم فرهنگ ایرانی است

در ادامه این مراسم کاوه تیموری از محققین و پژوهشگران عرصه خوشنویسی با اشاره به مصادف شدن شهادت امیرالمومنین با این برنامه از حضرت علی (ع) به عنوان اسوه کتابت و خوشنویسی یاد کرد و گفت: امام اول شیعیان اولین کاتب قران بود که با خطی خوش نمود صوت کلام الله را کتابت کرد، از این رو امام علی (ع) اسوه خوشنویسان است و همین طور که در آثار محمدولی اله پروانه شاهدیم، می بینیم که این هنرمند فقید نیز چگونه شیفته قران، پیامبر و امیرالمومنین است.

وی در ادامه به نقش هنر خوشنویسی در جامعه اشاره کرد و گفت: خط یک نظام هندسی برای ذخیره سازی اطلاعات است و جامعه‌ای که خط دارد، در زمان و مکان جایگاه خودش را پیدا کرده است. در پس زمینه این نظام رفتارهای فرهنگی و هنری وجود دارد که هویت یک جامعه را می سازد و در فرهنگ ایرانی خوشنویسی هنر دوم پس از شعر است. سابقه تاریخی یک صد سال گذشته نشان می دهد که هنر خوشنویسی در تار و پود اجتماعی جامعه حضوری جدی داشته است.

این پژوهشگر ادامه داد: خوشنویسی را می توان هنر مردمی جامعه ایرانی نیز دانست زیرا اگر به بازار نگاه کنم می بینیم که در هر مغازه ای یک جمله به خط خوش دیوارها و سردرها را تزئین کرده است. البته برای مردمی کردن این هنر از میر عماد تا کلهر و عماد الکتاب نقش بسزایی داشته اند. اما اگر بخواهیم نقدی بر عرصه خوشنویسی داشته باشیم باید متذکر شویم درست است برخی توانستند همچون میر عماد و کلهر بر قله خوشنویسی بنشینند اما از یاد نبریم که در بستر جامعه بودند خوشنویسانی که با همان عشق به نگاشتن و سلوک به کتابت پرداختند و در چنین بستری خوشنویسانی توانستد بر صدر بنشینند.

وی افزود: تاثیر جامعه هنری پویا می تواند تحول و تکامل را رقم بزند و به همین خاطر است که حسین زنده رودی از پیشگامان و نامدارن نقاشی خط بیشترین تاثیر را از یک خطاط کم تجربه همچون الهی گرفته است. همینطور زنده یاد جلال همایی در اشعارش آنچنان از قلم و خوشنویسی یاد می کند که گویی او از اساتید خط است. به همین خاطر می بینیم تاثیر یک جامعه پویا می تواند باعث رشد و تعالی هنر شود که به همین خاطر است که محمدولی اله پروانه را باید از هنرمندانی دانست که در عین گم نامی تاثیر بسیاری بر هنر خوشنویسی گذاشته است.

تیموری در بررسی آثار پروانه گفت: او خوشنویسی از جنس هنرمندان مردمی بود و نباید او و آثارش را تنها با متر و معیار زیبایی شناسانه سنجید بلکه نقش او در معرفی هنر خوشنویسی به عموم مردم بیشتر قابل بررسی است. زیرا او به دلیل تربیت شاگرد، کتابت چاپ شده و داشتن آثار بسیار شهره نیست، بلکه عمل او در هنر باعث شد تا او به هنرمندی واقعی بدل شد. مرحوم پروانه در حجره ای که در حمام باب همایون داشت اقدام به خوشنویسی در مقابل مردم می کرد و بر همین اساس سنت خلوت نشینی خوشنویسان را به میان مردم برد و بر همین اساس باعث آشنایی بیشتر مردم با هنر خوشنویسی شد.

وی افزود: او در عرصه خوشنویسی به رسم اساتیدش مشق می کرد و در اصول کتابت از عماد الکتاب و در سیاه مشق از علی اکبر کاوه الگو گرفت. البته ردپای اساتیدی همچون کلهر، جدی و میرخانی را نیز می توان در آثار پروانه مشاهده کرد.

تیموری در پایان به مهمترین ویژگی آثار هنرمند فقید محمدولی اله پروانه پرداخت و گفت: او در نوشتن خط جلی استاد بود و از قلم های متنوعی برای نگاشتن استفاده کرده است که از قلم های کوچک تا قلم های بزرگ 10 سانتی را نیز شامل می شود که این موضوع نشان از تبحر بی مانند او در هنر خوشنویسی خبر می دهد.

محمد رجبی: خوشنویسی پس از موسیقی دومین هنر جهان اسلام است

در ادامه این برنامه محمد رجبی رئیس کتابخانه و اسناد مجلس شورای اسلامی ضمن تقدیر از برپایی نکوداشت محمدولی اله پروانه و همت خانواده این هنرمند به سپردن آثارش به کتابخانه مجلس گفت: هنر خوشنویسی پس از موسیقی دومین هنر جهان اسلام است. زیرا قران با زبان موسیقیایی و آوازی نازل شد و به همین طریق نیز بر دل و جان مخاطبان تاثیر گذاشت. پیامبر اکرم (ص) با صدایی خوش کلام وحی را تلاوت می کرد و پس از آن بود که خوشنویسی به تعبیر پیامبر بر آشکار کردن حقیقت افزود. تعلیماتی که حضرت علی (ع) در کتابت و قلم به آن دست زدند بعدها طریقت راهی شد برای خوشنویسان.

وی افزود: هنرمندی همچون پروانه در طی این طریق در آثارش زبان مقدس را ثبت کرد و دنیای زلال ایمانش را در خط جاری کرد تا میراث گرانبهایی را برای آیندگان به یادگار بگذارد. باید از شهرداری تهران تشکر کرد که در این ماه به معرفی هنرمندی اقدام کرده است که همه عمر خود را به نگاشتن کلام وحی و حدیث و اشعار عرفانی همت گماشته است.

احسان الله شکرالهی: پروانه پیشگام جلی نویسی با قلم‌های درشت بود

احسان الله شکرالهی از محققین خط نیز در ادامه این برنامه گفت: سالهاست که من در کتابخانه مجلس شورای اسلامی مشغول به کار هستیم و در این مجموعه با آثاری برخورد داشتم که با خط جلی و در ابعاد نامتعارف نگاشته شده بودند. در بررسی ها متوجه شدم که این آثار توسط علی اکبر پروانه فرزند محمدولی الله پروانه به کتابخانه مجلس سپرده شده است. بخاطر ویژگی آثار به بررسی زندگی این هنرمند خوشنویس پرداختم و اتفاقا زمانی که از من مشورت گرفته شده تا نکوداشتی برای یک خوشنویس برگزار کنیم من مرحوم پروانه را پیشنهاد دادم. زیرا ارزش هنری و ویژگی رفتار هنرمندانه او مثال زدنی است.

وی در ادامه گفت: پس از آنکه عماد الکتاب رسم آموزش هنر را از انحصار شاهزادگان به در آورد و سعی در آموزش عمومی هنر به تمام اقشار جامعه کرد، هنر خوشنویسی در میان مردم مقبولیت فراوانی یافت. مرحوم پروانه از سالهای پایانی عمر عماد الکتاب کسب فیض کرد و در ادامه شاگردی، یکی از شاگردان بزرگ عمادالکتاب یعنی علی اکبر کاوه را کرد. او در این راه، سالها بر نگارش خط نستعلیق همت گماشت و اگر چه در خطوط دیگر مثل نسخ نیز طبع آزمایی کرده اما بیشتر آثارش را در خط نستعلیق و جلی نویسی ارائه داد.

این پژوهشگر با معرفی پروانه به عنوان پیشگام جلی نویسی با قلم های درشت گفت: پروانه پیشگام جلی نویسی در اندازه های غیر معمول در عصر و زمانه خود بود. در آن زمان جلی نویسی بیشتر با قلم های یک سانت یا یک و نیم سانت نگارش می شد اما اغلب آثار مرحوم پروانه با قلم سه سانتی است. در نمونه ای از آثار او شاهد هستیم که از قلم های 9 و 10 سانتی نیز استفاده کرده که به این ترتیب می توان وی را راه گشای خوشنویسانی قلمداد کرد که کار جلی نویسی را سر لوحه آثار خود قرار دادند و در این حوزه شاخص شدند مانند استاد جلیلی رسولی و استاد علی شیرازی.

شکرالهی همچنین به نقش زنده یاد پروانه در ایجاد فضای مردمی برای هنر خوشنویسی اشاره کرد و گفت: معمولا خوشنویسی در خلوت هنرمندان اتفاق می افتد و هیچ گاه در معرض نگاه عام قرار نداشت اما زنده یاد پروانه در حمام باب همایون محل کار خود به نگارش خط می پرداخته و بر همین اساس این هنر را در معرض دید عموم قرار داده است و اتفاق باعث جذب علاقمندان بسیاری به هنر خوشنویسی شده است.

وی در مورد بررسی آثار این هنرمند افزود: 100 اثر از این هنرمند در کتابخانه مجلس حضور دارد که تنها دو اثر آن بر روی کاغذ ابر و باد نگاشته شده است. استاد پروانه جملگی آثارش را بر روی مقوا معمولی نگاشته است و هرگز تزئینی برای کارهای خود در نظر نمی گرفته است. تزئیین در آثار پروانه به چند ضرب قلم زر و نقره در برخی از آثارش بسنده شده و در مورد قاب آثار نیز به همین روش ساده عمل کرده است.

شکرالهی در پایان گفت: زنده یاد پروانه در عین گمنامی از هنر والایی برخوردار بود که گواهی بر این مدعا می تواند معرفی نامه هایی باشد که استاد علی اکبر کاوه، سید حسن میرخانی و مرحوم زرین خط در بررسی آثار و هنرش نوشته اند.

گفتنی است، مراسم نکوداشت محمدولی‌اله پروانه با نمایش فیلمی از زندگی این هنرمند و با افتتاح نمایشگاه آثارش در گالری برگ سازمان زیباسازی شهر تهران به پایان رسید. علاقمندان می توانند از 6 تا 16 مردادماه از آثار این نمایشگاه در نگارخانه برگ واقع در میدان هروی، خیابان وفامنش، خیابان جمالی، عمارت عین الدوله دیدن کنند.
 

پایان پیام/