خروجی حقوق بشر غربی، انسان سکولار و فارغ از مبداء و معاد است

خبرگزاری شبستان: به مناسبت فرا رسیدن پانزدهم مرداد ماه سالروز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی که اعلامیه آن در در پانزدهم مرداد ماه سال 1369 هجری مطابق با پنجم اوت سال 1990 میلادی توسط دولت هاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى در اجلاس وزرای امور خارجه سازمان کنفرانس اسلامی در قاهره به تصویب رسید، با محمدصادق کوشکی، عضو هئیت علمی دانشگاه تهران، مدرس علوم سیاسی و کارشناس فرهنگی به گفتگو نشسته ایم:

مفهوم حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی چیست و این حق ایفاگر چه نقشی در زندگی بشری است؟

مفهومی که تحت عنوان حقوق بشر ترجمه شده جزو مفاهیم مدرن است که مبنای آن بر تعریف خاصی از انسان پایه گذاری شده است. این مفهوم انسان را موجودی سکولار و فارغ از مبدا و معاد فرض کرده است. منظور از حیات و زندگی در مبنای حقوق بشر رایج، زندگی در همین دنیاست. آنچه تحت عنوان کرامت انسانی در مکتب اهل بیت (ع) مطرح می شود، یکی از مبانی سیاست دینی است؛ یعنی اینکه دین آمده تا کرامتی که خدا به انسان عطا کرده است را حفظ کرده و ارتقاء دهد. ما مفهوم حقوق بشر نداریم، بلکه مفهوم کرامت انسانی داریم که این مفهوم کرامت انسانی در دین، گسترده تر بوده و مصادیق آن بسیار متنوع تر است نسبت به آنچه حقوق بشر در تعریف انسان، در تعریف زندگی، در تعریف احترام و حق اعلام کرده و با آن تفاوت بسیار دارد.

اعلامیه حقوق بشر در واقع یک سلسله حقوق طبیعی را برای انسان فرض می کند در حالی که در کرامت انسانی به روایت دینی، خداوند این حق را به انسان داده است تا زندگی باکرامتی داشته باشد و اصولا پروردگار انسان را موجودی باکرامت آفریده است که در قرآن نیز آیه 70 سوره إسراء به این مهم اشاره شده است:" وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً ... و حقّا که ما فرزندان آدم را (به وراثت از پدر به وسیله نعمت های مادّی و معنوی) کرامت و شرافت بخشیدیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکب های مناسب هر یک) سوار کردیم و آنها را از انواع پاکیزه ها (چیزهایی که ملایم طبع آنهاست) روزی کردیم و آنها را بر بسیاری از آفریده های خود (از جانداران و اجنّه و اغلب فرشته ها) برتری کامل دادیم." بنابراین با این تفاسیر امکان مقایسه حقوق بشر اسلامی با اعلامیه جهانی حقوق جهانی نبوده و اساسا این قیاس صحیح و درست نیست.
 

آیا اعلامیه حقوق بشر اسلامی می تواند تکافوی نیازهای انسان امروز را بکند؟

با توجه به اینکه در دنیای امروز بحث اعلامیه جهانی حقوق بشر بسیار رایج است، سعی شد معادلی برای آن با استفاده از مبانی دینی ایجاد شود که حقوق بشر اسلامی تلاشی بود برای جاری ساختن مبانی دینی در مباحث حقوقی که در هر حال مصوبه است. در این راستا آنچه تصویب شده، یک تلاش اولیه است که قطعا می تواند روایات دقیق تر و کامل تری از حقوق بشر اسلامی در آن داشته وآن را ارتقاء بخشیم.
 

آیا در این اعلامیه نسبت به اعلامیه حقوق بشر جهانی، شاهد نوآوری هستیم؟
طبیعتا در آنچه تحت عنوان حقوق بشر اسلامی مشاهده می کنیم و مدون شده این است که تلاش شده مبانی دینی و انسان شناختی دینی در حقوق بشر تا حدودی در آن لحاظ شود. در این بستر سعی شده با اعلامیه حقوق بشر معادل سازی شود اما اینکه بگوییم نوآوری، این تعبیر درست نیست چرا که دین خیلی پیش تر از اینکه حقوق بشر تصویب شود، کرامت انسانی را لحاظ کرده است.
 

چه عواملی کرامت انسانی را حفظ و نگهداری می کند؟
کرامت انسانی در واقع عرصه ای است در مجادله ای درونی انسان که قرآن در سوره انسان آیه 3 روایت می کند:" إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً... همانا او را به راه راست (در ابعاد زندگیش به هدایت تکوینی و تشریعی) راهنمایی کردیم، خواه سپاسگزار باشد خواه ناسپاس."
بنابراین اینکه خداوند به انسان اختیار داده تا در چارچوب این اختیار، مسیر هدایت یا باطل را طی کند و خداوند به اختیار انسان احترام گذاشته، مهمترین تجلی گاه کرامت انسانی است و کرامت انسانی در این عرصه تجلی پیدا می کند.
اما افزون خواهی دیگر انسان ها، تبعیت از نفس اماره، حرص و مهمتر از همه نادیده گرفتن ارزش های الهی و دینی عواملی است که کرامت انسانی را خدشه دار کرده یا حتی نابود می کند.

تحقق کرامت انسانی چه برکات و آثاری را درپی دارد؟
اگر به روایت دینی کرامت انسانی را بشناسیم و خود را مقید به رعایت آن کنیم، در واقع بهترین فضا برای تکامل انسان به وجود می آید که این از مهمترین نتایج کرامت انسانی است.
یک انسان به تعبیر قرآن، به عنوان اینکه انسان است خداوند به او کرامت عطا کرده اما او با رفتارهایی که انجام می دهد می تواند کرامت را گسترش دهد یا احیانا این کرامت را به قدری از دست داده که پست شده و به تعبیر قرآن حتی پست تر و گمراه تر از حیوانات شود.
 

کرامت انسانی چگونه در سیره اهل بیت (ع) تجلی یافته است؟

اهل بیت (ع) در مقطعی محدود امکان حاکمیت داشتند. حکومت 10 ساله پیامبر (ص) و چهار سال و چندماهه امام علی (ع) یا حکومت چند ماهه امام حسن (ع)، اگر در این مقاطع دقت کنیم، تلاش و سیاست اصلی اهل بیت (ع) بر پایه های تقوا و کرامت انسانی و مواردی از این دست بوده که این جزو پایه های حکومتی آنها بود و در نظام سیاسی پیامبر(ص) و امام علی (ع) در تمام سیره و رفتارهای آنها این عنصر جاری بوده است.
پایان پیام/