مصاحبه امام موسی صدر با روزنامه کویتی صوت الخلیج

خبرگزاری شبستان: 11894 روز از ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی می گذرد...
آن چه در پی می آید، متن مصاحبه امام موسی صدر با روزنامه کویتی "صوت الخلیج" است که در تاریخ 5 مارس 1973 مطابق با 14 اسفند 1351، در این روزنامه به چاپ رسید:
 
مکان: این جا سرشار از نور و ایمان است. سوئیت 727 هتل هیلتون، محل اقامت این عالم بزرگ دین، محراب مقدسی را می ماند.
زمان: بلافاصله پس از نماز مغرب، با حضور عالمان، مهمانان، و کویتیها .... شامگاه دوشنبه...
 
با جناب امام موسی صدر، عالم بر جسته دینی و رئیس مجلس اعلای شیعیان، که از بزرگ ترین مجالس اسلامی در لبنان به شمارمی آید، از پیش وعده گذاشته بودیم ... امام به پیشواز ما آمد... با آرامش یک مسلمان بزرگ و با لبخندی از سر تقوا و ورع...و رخساری که از هدایت و شایستگی موج می زد... حدود دو ساعت با ایشان در یک نشست دینی به سر بردیم و بیشتر مسائل مورد اهتمام اسلام و مسلمانان، همچنین نظر ایشان را درباره مذاهب گوناگون بررسی کردیم. گفت و گو پیرامون مسائل سیاسی ادامه یافت و پس از آن امام صدر از یافته های خود در دیدار از کشورهای خلیج { فارس} و همچنین اوضاع مسلمانان در اتحاد جماهیر شوروی و مسائل دیگر سخن گفت.
 
سوال: مذاهب اسلامی متعدد و همگی در خدمت اسلامند، ولی اختلافاتی در تعالیم و احکام برخی از آنها وجود دارد، با وجود این، در اصول متفق اند. آیا به نظر حضرت عالی دیدگاهی برای یکپارچه کردن مذاهب اسلامی وجود دارد؟
جواب: به روشنی پیدا است که کلمه « مذهب» به معنای « راه» است، چرا که اسم مکان و مصدر از ماده « ذهاب» است. پس مذاهب در اسلام به معنای راههایی برای رسیدن به اسلام، درک ابعادآن، و پرداختن به آیینهای آن و اجتهاد دائمی در طول زمان است. براین اساس، بیشترین التزام به مذهب این است که بعد واقعی اش را به آن عطا کنیم و در آن زیاده روی نکنیم. پس هدف اسلام است و مذاهب را فدای راه کند. این مبنای کلی است. از دیدگاه مذهب اسلامی « شیعه» یا آنچه مذهب « اهل البیت» می نامیم، امیدواریم که همواره مذهبی مخلص و در خدمت اسلام باقی بماند. بدون شک در تعالیم و احکام اختلافاتی میان مذاهب اسلامی وجود دارد، اما می دانیم که همه دارای اصول و ارزشهای یکسان، کتاب و قبله واحدند و این اختلافات در جایگاه مناسبش اتحاد مسلمانان را دگرگون نمی کند، بلکه آن را تأیید و امر اجتهاد را آسان می سازد. 
 
فروتنی مومن
مومن، هنگامی که برای او تصویری ثابت و ماندگار نقش می بندد، اجتهاد نمی کند و فروتنانه آن را می پذیرد. ولی هنگامی که آرای مختلف درفهم حکم دینی پدید می آید، انسان مسلمان می تواند اجتهاد کند، بیندیشد و برای وضع این حکم بکوشد... تا نیازهای روز افزون و نو پیدای زمانهای مختلف را بر آورد.این یکی از معانی فرمایش پیامبر(ص) است که فرمود اختلاف امّتی رحمه ( اختلاف امت من مایه رحمت است) ( بحار الانوار، ج 1، ص 227.) این مطلب هنگامی روشن می شود که آرای مختلف فقهی را در یک موضوع باهم بسنجیم.
 
مطلب دیگر، انعکاس این آرای مختلف در عرصه شعائر اسلامی است تفاوت شعائر میان مسلمانان سبب بروز اختلاف میان آنها می گردد. از آنجا که غالباً برای عامه مردم زمینه ای وجود ندارد تا این گوناگونی روشها را وسیله ای برای غنا و آراستگی امت قرار دهند، در نتیجه، عواملی غیر دینی، همانند جهل، استعمار یا سیاست، پا به صحنه می گذارند و این پدیده های متنوع را، دست کم، به عامل اختلاف و دو دستگی گروههای اسلامی تبدیل می کنند.
 
از این رو، حل این موضوع برای محافل اسلامی مسئول، اهمیت ویژه ای دارد. آنها به تلاشهای متعددی نیز دست زده اند؛ از جمله تأسیس «مجمع تقریب مذاهب اسلامی» در قاهره که چهل سال پیش به وجود آمد. به دنبال آن دایرة المعارفهای فقهی به بررسی آرای فقهی و اصولی مشابه و مقدار آنها پرداختند. همچنین همایشهایی با حضور دانشمندان و اندیشمندان و مسئولان تمامی مذاهب و کشورها برپا شد.
 
امکان یکپارچگی در شعائر اسلامی
امام موسی صدر گفت: از دو سال پیش به کنفرانس «مجمع البحوث الاسلامیه» پیشنهاد دادم که کمیته ای برای بررسی امکان یکسان کردن شعائر اسلامی، مانند عیدها، مناسبت های عبادی، مناسک، اذان و جماعت و... تشکیل دهد. من اطمینان دارم که این هدف قابل تحقق است. به کسانی که در این راه تلاش می کنند اطمینان می دهم که آشنایی مسلمانان با همدیگر و شناخت مذاهب از یکدیگر بهترین وسیله برای اطمینان واعتماد کامل و محبت راستین بین همه مسلمانان است. چرا که دوری و عدم آشنایی با مذاهب به سبب شکاف، سوءظن و بدگمانی است. چنین زمینه ای فرصت مناسبی برای فرصت طلبان و بداندیشان است تا افکار مسلمانان را نسبت به یکدیگر پر از اوهام  واهی کنند؛ اما هنگامی که خورشید معرفت سر بر می آورد، هر مسلمانی برادر دینی اش را جزئی از وجود خود و پشتیبانی برای هویت اسلامیش می یابد. قلبی که با عشق به اسلام می تپد و عقلی که به مصالح این امت می اندیشد. از همین رو، من واقعاً به آینده خوش بین هستم؛ زیرا وسایلی که عهده دار شناساندن مسلمانان به یکدیگر است، روز به روز افزایش می یابد.
 
هدف از سیاست
حضرت امام! سیاست را علت جدایی و اختلاف مسلمانان دانستید. منظور از واژه سیاست چیست و آیا میان سیاست و اسلام جدایی وجود دارد؟
امام صدر: منظورم از کلمه سیاست در این بحث همان سیاست غیر اسلامی است. دخالت های استعمارگران و بداندیشانی از قبیل بعضی از نویسندگان وشرق شناسان وهمچنین دخالت حاکمانی است که در سایه اختلافات مسلمانان و ایجاد جنگهای موهوم وسیله ای برای حفظ جایگاه و تقویت قدرت خود در داخل امت اسلامی یافتند و تاریخ ازاین نمونه ها بسیار دارد...
 
بعضی از سوداگران فرقه گرایی رواج کالاهایشان را در ایجاد درگیری و آشوب می بینند. اما سیاست به معنای درستش، یعنی اداره امور مردم، از محکم ترین پایه های هر نظامی است. ما می دانیم که اسلام نیز دارای نظام اجتماعی پیشرفته ای است. پس نمی توان سیاست به معنای حقیقیش را مورد انتقاد قرارداد وتخطئه کرد. 
 
اختلاف افقها
چگونه ممکن است با پیشنهاد شما مبنی بر هم زمانی عیدها از یک سو و اختلاف افق ها میان دولت های اسلامی و غیر اسلامی از سوی دیگر سازگاری ایجاد کرد، مخصوصاً در جایی که این دولتها از هم فاصله دارند؟
امام صدر: اختلاف افق ها مطمئناً بر واجباتی که مرتبط با عید ها و اوقات روزانه است تأثیر می گذارد؛  مثل وقت ظهر، عصر و صبح و حتی در مواردی مثل برپایی نماز عید، روزه و افطار، که وابسته به طلوع وغروب خورشید است. اما مناسبتهایی که با کل روز در ارتباط است، مثل عیدها، ایام هفته و مناسبتهای فراگیر اسلامی، امکان یکپارچه کردنشان وجود دارد. مانند روز جمعه و شنبه و دیگر روزهای هفته که در همه دنیا یکی هستند. هر چند ساعت ها متفاوت باشد.  
 
توافق بیشتر علما
امام افزود: باید گفت نظریه هایی که در امکان هم زمانی عیدهای مسلمانان وجود دارد، مختلف است. ولی اخیراً « اجتهاد» ما را به اتفاق اکثر علمای مذاهب مختلف در این موضوع رسانده است. مرجع بزرگ اسلام، آیت الله سید ابوالقاسم خویی، چنین فتوا داده اند:  « اگر در منطقه ای عید ثابت شود، در همه مناطق عید محقق و ثابت است. » همچنین از علمای گذشته، صاحب جواهر ونراقی در مسند وبه جز این دو را می بینیم که به این نظر تمایل دارند و به آن اهمیت می دهند.
 
مذهبهای حنفی، مالک و حنبلی نیز از مدتها پیش به این نتیجه رسیده بودند. همچنان که بزرگان علمای شافعی در این عصر بر این عقیده اتفاق نظر دارند وبدین طریق راه را برای هم زمانی اعیاد در عالم هموار کرده اند. این مهم زمانی به سرانجام می رسد که با تکیه بر وسایل علمی جدید، اثبات هلال ماه و وجود آن در افق با زاویه معین، گام دوم را برداریم. از آن جایی که مرجع بزرگ اسلامی، آیت الله سید محسن حکیم، قدس سرّه، در این مورد فتوا داده اند و نیزمجتهدان بزرگ و عهده داران این امر در جای جای جهان اسلام با این مسأله موافقت کرده اند، امیدوارم این گام نقطه پایانی بر همه اختلافات و بحثها باشد.
 
اسلام در منطقه خلیج فارس
حضرت عالی در خلال این مدت از دولتهای خلیح {فارس} دیدار کردید. برداشت شما از این دیدارها چه بود؟
امام صدر: شکی نیست که وضعیت اعتقادی و رفتاری مسلمانان در همه طبقات در این مناطق دیگر است. ولی دو عامل مهم بر این منطقه حکم فرماست که باید هوشیارانه به آن دو توجه داشت: یکی تحول سریع و شگفت انگیز وضع اجتماعی و دیگری زیاده طلبیهای روز افزون بین المللی که زیر پوشش جریانهای فکری بیگانه در منطقه پخش می شود. این دو عامل تربیت و آگاهی بسیار زیادی از مسلمانان این منطقه می طلبد. این رسالت بزرگی است که برای تحقق آن باید رهبران متفکر جهان اسلام در آن شرکت جویند تا این منطقه پشتوانه و تکیه گاهی قوی برای مسلمانان جهان شود و خدای نکرده بحران تازه ای برایشان پیش نیابد.
 
احزاب اسلامی
نظر اسلام درباره احزاب اسلامی چیست؟
امام صدر: کار گروهی و حزبی دارای شکلهای مختلفی است و به صورت کلی نمی شود قضاوت کرد. پس پرسش را به گونه ای دیگر مطرح می کنیم: هم اکنون وظیفه اجتماعی و سیاسی انسان مسلمان چیست؟
 
پاسخ را از قرآن کریم و سنت پاک در می یابیم. چرا که هر دو، انسان مسلمان را  به اهتمام درتمامی امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان امر می کنند. معنایش این است که انسان مسلمانان برای سعادت این امت باید متناسب با حوادث و موقعیت ها تلاش کند تا این هدف مقدس تحقق یابد.
 
وضعیت مسلمانان در شوروی
آخرین سفر شما به اتحاد جماهیر شوروی بود که تأثیر بسیاری بر روحیه مسلمانان شوروی گذاشت. وضعیت مسلمانان را در آن جا چگونه دیدید؟
امام: مسلمانان شوروی در مناطق مختلف ماوارء النهر و به آن سوی قفقاز و شمال قفقاز و سیبری و در بخش بزرگی از منطقه اروپایی اتحاد شوروی زندگی می کنند. اقلیت هایی از آنان در شمال شوروی در لنینگراد سکونت دارند. عده آنها تقریباً بیش از چهل میلیون نفر است... که دارای چهار تشکل دینی اند. مساجد بسیاری در اختیار دارند و نمازهایشان را در آن مساجد اقامه می کنند. مساجدشان را آباد و پر از نماز گزار دیدم. احساسات اسلامی را نیز در جاهای مختلف پرشور یافتم.  واضح است که حکومت اتحاد شوروی بر پایه نظام کمونیستی استوار است.این بدان معنا است که مدارس، رسانه های گروهی، روزنامه ها و وسایل آموزشی برنامه ای متناسب یا همراه با اندیشه دینی ندارند، ولی مسلمانان، همانند مسیحیان، مدارس دینی و مجله ها و نشریه هایی دارند. هر پدری در خانه مربی تربیت دینی فرزندانش است. به طور خلاصه، تصور نمی کنم که مسلمانان در آن جا خلأ یا کمبود فکری داشته باشند. بنا بر وظیفه ام گفتگوهایی برای پذیرش برخی از دانشجویان جهت تعلیم و تربیت دینی آغاز کردم تا مقدمه ای برای ساخت مدارس دیگر در منطقه آذربایجان باشد. برای تحقق این در خواست وعده هایی دادم.
 
حوزه نجف
حوزه علمیه نجف دارای نقش مهم و تاریخی است. علت عدم تحول در این مرکز علمی با همه منزلتش در میان امت اسلامی چیست؟
امام صدر: دانشگاه نجف عالمان و فقیهان و کتابها علمی سرشار از میراث بزرگ اسلامی را به دنیای اسلام عرضه کرده و در این زمینه نقشی اساسی بر عهده داشته است. ولی باید امکانات مادی این دانشگاه را در طول این مدت بررسی کرد. چرا که کمبود امکانات مالی علت اصلی کوچک شدن حوزه نجف و کاهش نقش آن بوده است. شکی نیست که درمناطق مختلف دنیای اسلام تلاش و کوشش برای پرداخت وجوهات شرعی برای تقویت مالی امثال این حوزه ها وجود دارد. امید بسیار داریم که میراث این حوزه و دیگر حوزه ها، مانند حوزه قم در ایران، مرکز پژوهشهای اسلامی « معهد الدراسات الاسلامیه » در لبنان و دیگر مدارس موجود درسراسر عالم به جایگاه حقیقی خود بازگردد.
 
اسلام درلبنان
با توجه به تنوع مذاهب و تفاوت فضاهای دینی ناشی از جریانات فکری موجود در لبنان این مذاهب چه نقشی می توانند ایفا کنند؟
امام موسی صدر، رئیس مجلس شیعیان لبنان: لبنان کشوری آزاد و پایگاهی برای نشر افکار گوناگون است. در لبنان مناطقی استعمار زده و مناطقی غیر استعماری وجود دارد. پیدایش مناطقی غیر استعماری وجود دارد. پیدایش و رشد اختلافات در افکار اسلامی کمتر از افکار مسیحیت نیست. در لبنان شانزده مذهب اسلامی و مسیحی وجود دارد که همگی در آئینهای دینی، تربیت فرزند، اداره اوقاف و موسسه ها و امور دینی آزادند. همه آنها نیاز به یک موسسه مرکزی دارند تا این وظیفه را پی گیری کند. آخرین آنها « مجلس اعلای شیعیان لبنان» است که از سه سال و نیم پیش برای اهدافی مانند: آموزش دینی در مدارس، مناطق، مهاجران لبنان، برنامه ها و مراسم دینی پایه گذاری شده است. این موسسات، با توجه به کمبود امکانات مالی، در کمک به دولت نقش بسزایی دارند. پس باید دولت را در زمینه های اجتماعی، بهداشتی و فرهنگی یاری کرد و در عین حال باید مراقب روابط میان مذاهب بود تا به تنش وبحران میان صاحبان این مذاهب و همکیشان آنها در خارج نینجامد. این همه وظایفی است در اوج دقت و حساسیت.
 
خیزش دنیای اسلام
جناب امام، ... چگونه می توان جهان اسلام را به حرکت واداشت؟
امام موسی صدر: باید اسلام را به صورت صحیح عرضه کرد تا بتواند نیازهای فزاینده و رو به رشد عصر حاضر را جوابگو باشد؛ نیازهای اقتصادی و اجتماعی که دنیا از آن رنج می برد. باید اسلام را به صورت علمی و با زبان روز و همراه برخی ازتجربه های کوچک عرضه کرد و این افکار را در برابر افکار عمومی جهان ارائه نمود؛ همچنان که مشارکت در کاهش مشکلات جهانی و حضور موفق در عرصه جهان اثر گذار خواهد بود.
 
گفتگویی که به منظور انجام آن نزد امام صدر آمدیم به پایان رسید ولی عشق ما به امام و سخنانش پایان نیافت و هیچ گاه پایان نخواهد یافت. خداحافظی کردیم وخارج شدیم در حالی که او برایمان دعا می کرد، برای توفیق ما و برای به دست گرفتن مشعل دین اسلام در دنیا و آخرت. والسلام.
ازهر الخفاجی و ابوجاسر
 
 پایان پیام/