خبرگزاری شبستان: دوران امامت امام رضا(ع) مقارن است با بروز و ظهور جریان های انحرافی و فرقی که هر یک آسیبی جدی برای اسلام ناب محمدی به شمار می رفتند که البته امام(ع) با تدبیر و علم بی انتهای خویش با هر یک به شیوه ای خاص به مقابله پرداختند. از این رو در با حجت الاسلام والمسلمین قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و "شیخ مفید و تاریخ نگاری" و " زندگانی حضرت زهرا(س)" پیرامون جریان های انحرافی در دوران حیات امام رضا(ع) به گفتگو پرداختیم که در ذیل می آید:
در زمان امامت امام رضا (ع) چه فرقه های انحرافی وجود داشت؟ به عبارت دیگر جریان شناسی مختصری از این فرقه های انحرافی را تشریح کنید.
در دوران ایشان در حقیقت فرقه های انحرافی که در جامعه شیعه به وجود آمده دو منشا داشت: پذیرش امات امام رضا(ع) و عدم پذیرش امامت ایشان؛ و البته در کنار آن مسائل اعتقادی و کلامی که موجب شد شاخه ها، نحله ها و فرقه های انحرافی مختلفی به وجود بیاید. هر چند برخی از این فرقه ها از پیش وجود داشت.
اما مهم ترین فرقه ای که پس از شهادت امام کاظم(ع) آمد، واقفیه بود که پیروان آن شهادت امام کاظم(ع) را نپذیرفتند منکر شهادت ایشان شدند و بر اساس اعتقاد به مهدویت که از دوران پیشین مطرح شده بود با این باور، حضرت موسی بن جعفر(ع) را مهدی موعود یعنی امام وعده شده ای که در حیات است و زندگی دنیوی دارد، دانستند؛ بنابراین امامت امام رضا(ع) و سایر معصومین پس از ایشان را قبول نکردند و در امامت امام کاظم(ع) توقف کردند، از این رو به واقفیه مشهور شدند.
اما در مقابل این فرقه، قطعیه یا اثناعشری یا امامیه (همین شیعیان دوازده امامی که ما به آن معتقدیم) قرار گرفت که معتقد به شهادت امام کاظم (ع) و رحلت ایشان از دنیا و جانشینی امام رضا (ع) بود و در حقیقت ادامه امامت در خاندان اهل بیت (ع) را تا حضرت مهدی موعود (عج) از طریق علی بن موسی (ع) دنبال می کرد.
آیا جریان های انحرافی به همین موارد ختم شد یا خیر اینها سرآغاز آشوب های جدید بودند؟
وقتی جلوتر می رویم از دل این واقفیه و طرز فکرهایی که در آن زمان رشد پیدا می کند، فرقه های ریز و درشت دیگر هم به وجود آمد که برخی از آنها سابقه هم داشتند مانند غلات که درباره شخصیت حضرت علی (ع) غلو می کردند یا برخی از آنها اعتقاد به تناسخ و حلول روح اموات در موجودات دیگر داشتند و گاه از سوی ائمه (ع) لعن و نفرین می شدند. یا خوارج و مجبره. فرقه هایی دیگری هم وجود داشت که در اثر اختلاف در خلافت، امامت و صفات خدا به وجود آمده بود. زیدیه فرقه ای بود که پس از قیام زید پسر امام سجاد (ع) به وجود آمد و اعتقاد داشت امام باید قائم به سیف باشد و دست به شمشیر ببرد و حق خود را با شمشیر بگیرد؛ البته زید خود هرگز چنین اعتقادی نداشت اما عده ای این فرقه را پس از قیام او با نام وی بنا نهادند و چنین اعتقادی داشتند. این گروه همچنان در دوران امام رضا (ع) فعالیت می کرد و کنار فرقه اسماعیلیه که قائل به زنده ماندن اسماعیل پسر امام صادق (ع) هستند و او را مهدی موعود خود می دانند، تا امروز در نقاط جغرفیایی مختلف با فراز و نشیب های گوناگون حیات خود را ادامه می دهند. (این در حالی است که اسماعیل پسر امام صادق (ع) هرگز این اعتقاد را نداشت و به اصطلاح امروز، روح او از این ماجرا با خبر نبود.)
نوع برخورد امام رضا (ع) با این فرقه ها و نحله های مختلف به چه صورت بود و به عبارت دیگر چگونه با عقاید انحرافی آنها مقابله می کرد تا خطری متوجه بدنه اسلام نشود؟
حضرت علی بن موسی (ع) دو راهکار عمده در کنار راه های دیگر در این مواجهه با این جریانات پیش می گرفتند؛ نخست برگزاری مناظره و جلسات علمی و بحث و گفتگو با صاحبان این فرقه ها بود که در متون تاریخی ثبت و ضبط است که البته این مناظرات منحصر به فرقه های انحرافی نمی شد و حضرت (ع) با بزرگان یهود و مسیحی و زرتشت و ... نیز جلسات مناظره داشتند. شیوه دیگر تربیت شاگردانی برای مقابله با این فرقه های نادرست که عقاید غلط داشتند، بود. این راهکار، شیوه ای بسیار مهم بود چرا که امام به دلیل حضور در مدینه و خراسان نمی توانستند در همه نقاط و مناطق اسلامی گفتمان هایی را پوشش دهند به همین دلیل شاگردانی تربیت می کردند که آنها با حضور در این مناطق بتوانند این رسالت را به دوش کشند.
آیا می توان امروز نیز با بهره گیری و الگوگیری این سیره امام رضا (ع) این راهکارها را در جامعه پیاده کرد؟
بله. نباید فراموش کنیم که این راهکارهای مهم و موثر امروز نیز می تواند برای ما نیز الگو بوده و مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا در مواجهه و رویارویی با جریان های مخالف، در وهله نخست باید بنا را بر مناظرات و گفتگوهای علمی، با صاحبان تفکرات مختلف گذاشته و درکنار آن تربیت افراد، زبده ،خبره و تخصص برای حضور در مجالس و پاسخ به شبهات را در دستور کار قرار داد. این مطلب نقش مهمی در حفظ جامعه شیعی و واکسینه کردن آن در مقابل اندیشه های نادرست، التقاطی و انحرافی است چرا که ما هر لحظه در معرض تهدید شبیخون فرهنگی که خطر آن بارها از سوی رهبری یادآوری شده است، هستیم.
پایان پیام/
نظر شما