نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی صحیفه سجادیه» در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در مورد این اثر و اندیشه سیاسی امام سجاد (ع) گفت: صحیفه سجادیه، در ادبیات دینی ما جایگاه بسیار برجسته‌ای دارد و برخی از آن، به عنوان زبور آل محمد(ص) یاد کردند. برخی از آن با عنوان دعاهایی که به تعبیری قرآن ساعد است، تعبیر کردند. بنابراین صحیفه سجادیه یکی از مهم‌ترین و مطمئن‌ترین مواردی هست که مطمئنیم از جانب معصوم (ع) صادر شده و این مجموعه مطمئن در اختیار ماست.
ابراهیم برزگر افزود: در نگاه اول به نظر می‌رسد که این دعاها، مباحثی در خصوص رابطه انسان با خداست و بنابراین امر شخصی، معنوی، روحی و روانی است ولی در بررسی این کتاب نشان دادیم که هر چند که کلیت صحیفه سجادیه متشکل از دعاهای متعدد است. با این همه می‌توان اندیشه سیاسی را از دل این دعاها استخراج کرد و نه تنها نکته‌گیری‌هایی در باب سیاست و اندیشه سیاسی داشت، بلکه می‌توان منظومه‌ای کاملا مدون و تئوریک در باب اندیشه سیاسی طراحی کرد.
وی اظهار کرد: بنابراین انگیزه اولیه بنده با توجه به پیش‌دانسته‌هایی که در باب سیاست، علم سیاست و اندیشه‌های سیاسی داشتم این بود که با این پیش‌دانسته‌ها به سراغ صحیفه سجادیه بروم و مطالبی را که راجع به سیاست است را جمع‌آوری کنم و در واقع جرعه‌ای از دریای صحیفه را بنوشم و برای مخاطبان به رشته تحریر درآورم.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی در مورد شیوه کار خود در نگارش این اثر بیان کرد: در بحثی که راجع به اندیشه سیاسی داشتم، ابتدا قالب نظری در باب سیاست و اندیشه‌های سیاسی اسلام طراحی کردم و آن این است که اندیشه‌های سیاسی اسلام در سه قالب عقاید سیاسی، اخلاقیات سیاسی و رفتار سیاسی تنظیم می‌شود. بعد تعاملاتی که این سه مجموعه با یکدیگر دارند. بنابراین در بخش اول کتاب ضمن اینکه به ارائه وضعیت سیاسی اجتماعی دوران امام سجاد(ع) پرداختم. در واقع به بازسازی تاریخی و ذهنی و فرهنگی اوضاع آن زمان برای خواننده و مخاطب اقدام کردم.
استفاده از دعا براری قدرت افزایی شیعه
وی تصریح کرد: در کتاب به این امر اشاره کردم که رفتار سیاسی امام سجاد(ع) معطوف به قدرت‌افزایی بوده است، یعنی امام(ره) بعد از ضربه هولناکی که در واقعه عاشورا خوردند و تمام بزرگان و اکثر مردان اهل بیت(ع) به شهادت رسیدند، درصدد بودند که به تدریج قدرت شیعیان و اهل بیت(ع) را بیفزایند و آن هم در قالب حرکات بسیار هوشمندانه و زیرکانه بود، به نحوی که کوچک‌ترین بهانه‌ای را به دست دشمنانی که درصدد وارد کردن آخرین ضربه بر امام سجاد(ع) بودند را ندهد. بنابراین در قسمتی که مربوط به اعتقادات هست نشان دادم که ربط بسیار وثیقی بین توحید و اندیشه‌های سیاسی امام وجود دارد.
برزگر عنوان کرد: بنابراین وقتی به توحید می‌پردازد در قالب دعاهایی که به هیچ عنوان شائبه‌های سیاست‌ورزی ندارد پایه‌های اعتقادات مردم را تقویت می‌کند و بنابراین زمینه کم‌رنگ کردن ارزش‌های قبیله‌گرایی را فراهم می‌کند، چون چالش بسیار عمده‌ای که امام سجاد(ع) در دوران خودش داشت آن بود که گرایشات قبیله‌گرایی که با ظهور اسلام کم‌رنگ شده بود مجددا بعد از رحلت پیامبر(ص) از سقیفه بازتولید شده بود و روز به روز قدرت قبیله‌ای افزایش پیدا می‌کرد. بنابراین امام سجاد(ع) برای اینکه قدرت قبیله‌گرایی را تضعیف کند، قدرت ارزش‌های دینی و توحید و توحید افعالی را تقویت می‌کند.
وی در ادامه سخنانش تأکید کرد: اگر اندیشه مؤمن، به اینجا منتهی شود که قدرت مطلق خداوند است و اول و آخر و بالاترین و ابرقدرت خداوند است. طبعا این فرد مؤمن در تقابلی که با بنی‌امیه و طاغوت‌های زمان دارد آنها را به هیچ می‌انگارد و در مقابل آنها می‌ایستد و آنها را حقیر می‌شمارد. من در کتاب، عبارت‌های صحیفه سجادیه را دال بر این مطلب ارائه کردم.
این محقق و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در بخش اعتقادات امام(ع) بر اصل امامت، تأکید می‌کند و نکته مهم را متذکر می‌شود که ارتباط عبد با خدا باید از واسطه‌های فیضی بنام امام تأمین شود، گفت: بنابراین در قالب این ادعیه‌ها دلالت‌هایی قوی برای تحکیم اصل امامت به چشم می‌خورد و بعد از آن نکته بسیار جالبی به چشم می‌خورد و آن اینکه امام سجاد (ع) باب صلوات فرستادن در شکل انبوه، به صورت عرف متعارف در جامعه در می‌آورد.
وی ابراز کرد: بنابراین ادعیه‌هایی هست که پنجاه فراز دارد و در هر فراز، بعد از هر فرازی، صلوات بر محمد و آل محمد می‌فرستد، یعنی به طور تلویحی به جامعه تزریق می‌کند تا صلوات فرستادن را به صورت عرف متعارف و رایج در بیاورد و در ضمن صلوات، اصول و عقاید و از جمله حقانیت اهل بیت(ع) و آل محمد(ص) را به رخ دشمنانشان می‌کشد؛ چه به صورت اثباتی و چه به صورت سلبی. در عقاید مسلمانان تحکیم کند.
بیان بنیادی ترین اندیشه های سیاسی
برزگر بیان کرد: از همین جاست که مشاهده می کنیم که دشمنان اهل بیت (ع) حتی از شهادت به رسالت پیامبر (ص) در اذان و اقامه ناخشنود بودند و اذیت می‌شدند و لذا این کار هم یکی از کارهای مهمی است که امام سجاد(ع) در قالب دعا انجام داده است. ملاحظه می‌کنیم ظاهر عمل هیچ جلوه سیاسی ندارد ولی در لایه‌های زیرین، عمیق‌ترین مطالب و اندیشه‌های سیاسی را ترویج می‌کند.
این نویسنده کشورمان با اشاره به اینکه در قسمت دوم کتاب، بحث خلقیات سیاسی را مطرح کردم، اذعان کرد: دلالت‌هایی که از ادعیه‌ها بر وجه اخلاق سیاسی دلالت دارد که رکن دوم الگو و مدل اندیشه‌های سیاسی اسلام است را برجسته کردم. در اینجا امام سجاد(ع) می‌کوشد از شیوه‌های عاطفی استفاده کند. بنابراین می‌کوشد عواطف مسلمانان و شیعیان را پربار کند. مثلا تکیه بر اشک و عاطفه و یادآوری عاشورا و شهادت امام حسین(ع) در هر مناسبت یعنی هنگام ذبح گوسفند یا هنگام نوشیدن آب و خلاصه به هر مناسبتی این خاطره و یاد عاشورا را زنده نگه می‌دارد و اشک را روان می‌کند و با سلاح عاطفه مجددا قضایای عاشورا از شکل واقعه به صورت جریان مستمر تاریخی در می‌آورد و بر آن تأکید می‌کند.
وی افزود: اینجا گرایش‌ها و عواطفی است که در اخلاقیات مد نظر ماست و وقتی در اخلاقیات، یعنی در تعلقات، از گرایشات مادی و پست دنیوی انسان‌ها وارسته و رهیده شوند. انسان‌ها سبک‌بال و آماده پرداخت هزینه‌های حداکثری در سیاست می‌شوند، یعنی امام سجاد(ع) به صورت بسیار هوشمندانه‌ای انسان‌ها را از درون آزاد می‌کند تا آنها را آماده ورود به میدان کارزار سیاسی کند، لذا اصل تولی و تبری را در خلال دعاهایشان مرتب طرح می‌کنند، لذا از طریق این ادعیه روح فرد بزرگ می‌شود، وقتی روح بزرگ شد آن وقت خیلی از قضایای دیگر و قدرت‌های خارجی را کوچک می‌بیند. روح که تغذیه شد و شارژ روحی صورت گرفت تزریق معنویت صورت می‌گیرد، آن وقت فرد آماده می‌شود و در رکن سوم یعنی در فصل بعدی کتاب که بحث رفتار سیاسی را مورد بررسی قرار دادم این تجلیات آشکار شود، یعنی وقتی اعتقادات سیاسی و خلقیات سیاسی روی هم گذاشته می‌شود به رفتار سیاسی مذهبی معطوف به الله تبدیل می‌شود.
نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی صحیفه سجادیه» اظهار کرد: امام سجاد(ع) در این عرصه به کنش گفتاری دست زده یعنی مثلا وقتی که مذمت می‌کند که نباید ظلم را تحمل کنید، وقتی که ظالمی را مورد نکوهش قرار می‌دهد. به طور تلویحی به شیعیان متذکر می‌شود که شما نباید ظلم را تحمل کنید. وقتی دروغ گفتن را محکوم می‌کند معنایش این است که شما نباید این کار را انجام دهید که کنش گفتاری نامیده می‌شود.
وی تصریح کرد: بنابراین در این بخش مثلا دعای مرزداران مورد بحث قرار می‌گیرد که چگونه امام سجاد(ع) با اینکه حکومت اموی است، ولی امام (ع)، حتی برای مرزداران این حکومت دعا می‌کند. به دلیل اینکه به هر تقدیر این کار مصالح عمومی و منفعت ملی و در واقع حیاتی برای عموم مسلمانان است، لذا حتی می‌بینیم این مصلحت‌اندیشی در اینجا تجلی و بروز پیدا می‌کند. نکته مورد نظر ترجیح مصالح ملی و کلی مسلمانان بر مصالح فردی است. نکته‌ای که ما در مقوله‌هایی مثل انتخابات، بسیار آن را ملاحظه می‌کنیم که چگونه فرد و افراد نامزدهای انتخاباتی بعضا مصالح فردی و شخصی را بر مسائل ملی ترجیح می‌دهند و در مبارزات انتخاباتی و در مناظرات کدهایی را افشا می‌کنند که افشای آن نکات به زیان کشور و مصالح ملی است.
وی با بیان اینکه در فصل سوم کتاب به جلوه‌های رفتاری امام اشاره کردیم که چگونه با هوشمندی، زیرکی، با بهانه به دست دشمنان ندادن، خاطرنشان کرد: روز به روز نیروهایش را تقویت می‌کند و سربازان امام سجاد(ع) از درون سپاه اموی استخدام می‌شود یعنی آنها به شکل محبت، بردگانی که امام (ع) می‌خرید و آزاد می‌کرد و ...؛ طبعا اینها مرید امام (ع) می‌شدند و این عمل معطوف به قدرت امام (ع) در خلال دعاها نکته بسیار جالبی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین به نظر می‌رسد که اندیشه سیاسی صحیفه سجادیه یکی از رویکردهای جدیدی بوده است که جایش خالی بوده که در این کتاب کوشیدیم این مواد را جمع‌آوری و به صورت مدون و منظومه‌وار به خواننده منتقل کنیم.
پایان پیام/
نظر شما