خبرگزاری شبستان: آثار و نتایج بصیرت دینی در مساجد را می توان در مولفه های زیر جستجو کرد.
1) شناخت بهتر خداوند و نعمتهای او: «قل من رب السموات والارض قل الله . قل هل یستوی الاعمی والبصیر[1]»
2) عامل عبرت آموزی است: «در دو گروهی که درمیدان جنگ بدر باهم روبرو شدند نشانه وعبرتی برای شما بود یک گروه در راه خدا نبرد می‌کردند وجمع دیگر کافر بودند در حالی که آنها (گروه مؤمنان) با چشم خود دو برابر آنچه بودند را می‌دیدند و خداوند هرکس راکه بخواهد با یاری خود تأیید می‌کند و این عبرتی است برای بینایان»[2]
3) آگاهی بخشی ودفع موانع درمبارزات ایدئولوژیکی: «بعضی از جنگها و مبارزه‌ها جنبة اعتقادی و ایدئولوژیکی دارد و چون عامل یک فکر و عقیده است می‌خواهد مانع را از سر راه عقیده برداشته و راهی برای تبلیغ عقیده در دنیا پیدا کند».[3]
علی(ع) جنگ‌های صدر اسلام را چنین می‌داند: « وحملوا بصائرهم علی اسیافهم» آنها بصیرت‌ها وآگاهی‌های خود را بر روی شمشیرهایشان حمل می‌کردند[4].
4) بصیرت دینی عامل اقتدار معنوی: شهید مطهری با برداشت از قرآن در این مورد می‌گوید: «اگر مومن با فقاهت ایمانی خودش وآن امر معنوی تربیت جهادی هم پیدا کند. یک فرد از اینها مساوی است با ده فرد از آنها، بیست تا از اینها مساوی است با دویست تا از آنها، چون آنها فقاهت (فهم عمیق) ندارند اینها بصیرت ایمانی دارند واین غلبة بصیرت است. قرآن در وصف کفار می‌فرماید که مردمی بی‌بصیرت هستند یعنی مؤمنین اهل بصیرت‌اند.[5]
5) جدا کردن صفوف حق از باطل: یکی دیگر از آثار و نتایج بصیرت، تمایز بخشی صفوف حق از باطل است. استاد مطهری در این مورد می‌گوید: «وقتی اجتماع آرام است و امتحان بزرگی پیش نیاید، انسان همة مردم را یکرنگ می‌بیند اما وقتی به تعبیر قرآن امتحانات پیش می‌آید انسان می‌بیند گویی مردم غربال می‌شوند یک عده در یک طرف ویک عده در طرفی دیگر قرار می‌گیرند.»[6]
6)شناخت و دفع فتنه: شناخت فتنه و فتنه‌گران وراههای مقابله با آنها ازآثار دیگر بصیرت است. علی(ع) در خطبة 93 می‌فرمایند: «این من بودم وفقط من بودم که چشم فتنه را درآوردم و غیر از من احدی قادر نبود این کار را انجام دهد».
7) بصیرت شرط امر به معروف و نهی از منکر: یکی از شروط تحقق امر به معروف ونهی از منکر داشتن بصیرت است.
استاد مطهری در این مورد می‌گوید: «وظیفة امر به معروف قبل از هر چیز دو شرط اساسی دارد:
الف) بصیرت دردین
ب) بصیرت در عمل
اگر بصیرت در دین نباشد زیان امر به معروف از سود آن بیشتر است و بصیرت در عمل لازمة دو شرطی است که در فقه از آنها به «احتمال تأثیروعدم ترتیب مفسده» تعبیر شده است»[7]
جایگاه بصیرت در اندیشة دینی
رهبران الهی بدون داشتن فهم عمیق از دین و چشم بصیرت باطنی نمی‌توانند به مقام نبوت و امامت راه یابند و پیشوایی مردم را به‌عهده بگیرند. خداوند تلاش در مقام بندگی و بصیرت را از ویژگیهای مهم انبیای الهی می‌شمارد و پیامبر را به یادآوری آن فرمان می‌دهد: «واذکر عبادنا ابراهیم و اسحاق ویعقوب اولی الایدی و الابصار»[8]
علامة طباطبایی دربارة این دو ویژگی (نیرومندی و بابصیرت بودن) انبیای بزرگ الهی می‌گوید: «صاحب دست و چشم بودن انبیای نامبرده کنایه از آن است که آنان در طاعت و رساندن خیرات به مردم و شناخت اعتقاد و عمل درست بسیار توانمند بودند. مبارزه با جهل و بی‌خبری از برنامه‌های راهبردی انبیای الهی است. آنان تلاش می‌کنند تا عقل و فطرت مردم را بیدار کرده و با آگاهی و بصیرت آنان را به بندگی خدا دعوت کنند»[9]
آموزه‌های اسلامی همة مسلمانان را به تفکر در عرصه‌های گوناگون اندیشة دینی دعوت می‌کند و آنان را به تفقه و فهم عمیق در دین می‌خواند. بیش از 300 آیه در قرآن به تفکر و تعقل دعوت می‌کند و راه درست اندیشیدن را می‌آموزد.[10]
علامة طباطبایی دربارة جایگاه بصیرت و آگاهی در اندیشه و عمل دینی می‌گوید: «خدای تعالی در جایی از کتابش حتی در یک آیه از آن از بندگانش نخواسته که کورکورانه به او یا یکی از معارف الهی ایمان آورند یا راهی ناآگاهانه را طی کنند. حتی شرایع و احکامی که برای بندگانش واجب کرده و عقل آنان راهی برای دریافت ملاکات آن ندارد تعلیل کرده و آثار آن را بیان کرده است.[11]
موانع ایجاد بصیرت
با بررسی در آیات قرآن میتوان موانع ایجاد بصیرت در انسان را چنین فهرست نمود:
1)غفلت انسان در دنیا:« و به او خطاب میشود تو از این صحنه غافل بودی و ما پرده از چشم تو کنار زدیم و امروز چشمت کاملاتیزبین است.»[12]
2) کفر: «ختم الله علی قلوبهم و علی سمعهم و علی ابصارهم غشاوه»[13]
3) نفاق[14] لجاجت: به معنای اصرار ورزیدن در کاری همراه با عناد که از انجام آن نهی شده. لجاجت باعث تکذیب انبیا و آیات الهی میشود.
5)تجاهل: «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون» در واقع شاکلة اصلی فرهنگ جاهلیت از غرور و کبر ناشی میشود.
6) شک: در قرآن کریم آمده است: « اگر در آنچه بر تو نازل کردیم شک داری از آن کسانی که کتاب آسمانی پیش از تو را می‌خوانند بپرس یقیناً حق از سوی پروردگارت آمده پس از شک‌آوران مباش»در این آیه از شک نهی‌شده و راه نجات از شک سوال کردن است که از عوامل ایجاد بصیرت می‌باشد.
پیشینة تاریخی عملکرد مساجد در ایجاد بصیرت دینی
گسترش اسلام بزرگترین نقش را در تحول علمی و آموزشی در جامعة عرب‌دار است. اندیشة آموزش در اسلام در رساندن پیام بر امور دیگر مقدم گردیده است. لذا میتوان مسایل تعلیماتی قرن اول هجری را نوعی از مواعظ دینی و تذکرهای روحی در نظر گرفت که هدفش آگاه کردن مردم به احکام دین و ایجاد بینش در بین مردم بوده است.شگفت آور نیست که آموزش اسلامی نخستین مرحلة فعالیت خود را از مسجد آغاز کرد.[15]
دیری نپایید که مسجد به منزلة پایگاه اصلی تعلیم در جامعه درآمد و نخستین هستة دانشگاه اسلامی شکل گرفت.پس از رحلت پیامبر(ص) پیروانش امر آموزش را ادامه دادند و این امر تا پایان سدة اول هجری ادامه یافت.در نیمة دوم قرن دوم هجری مسجد در حکم دانشگاهی وظیفة حراست از علوم و خدمت به فرهنگ اسلامی را به‌عهده گرفت.
فاصلة زمانی آغاز سدة دوم هجری تاپایان سده سوم هجری را میتوان درخشان‌ترین دوره‌های تعلیمات مسجدی و عصر فعالیت آموزشی دانست زیرا دست آوردهای مسلمانان در مسایل مختلف در این دوره از تاریخ و آن قسمت از پیشرفتهایی که پس از استیلای عباسیان به‌وجود آمد. موجب تأثیر قابل ملاحظه‌ای در ایجاد جنبش علمی در مساجد گردید. توجه به اجتماعات و تشکیل جلسات علمی در مساجد بزرگ آن زمان همه دال بر باروری فکری و علمی قابل ملاحظه‌ای در آن برهه از تاریخ اسلام است.مسجدالنبی، اولین پایگاه علمی به شمار می‌رفت. به هر حال مسجد مکانی جهت اشاعة فرهنگ اسلامی و ایجاد تفکر و بصیرت به شمار می‌رفته است[16].
پی نوشت:
[1]. (رعد/16)
[2]. (آل عمران/13)
[3]. (حق وباطل به ضمیمه احیاء تفکر اسلامی ـ استاد مطهری ـ ص 45)
[4]. (نهج البلاغه خطبه 150)
[5]. (آشنایی با قرآن ـ استاد مطهری ـ ج 3ص182 ـ 181)
[6]. (همان منبع ـ ص27)
[7]. (جاذبه ودافعه علی(ع) ـ استاد مطهری ص123 ـ 122)
[8]. (ص/45)
[9]. (المیزان ـ علامه طباطبایی ـ ص215)
[10]. (بصیرت در اندیشه مطهری ـ فرامرز عابدینی ـ صفحه 84 )
[11]. (المیزان ـ ج17 ـ ص211)
[12]. (ق/22)
[13]. (بقره/7)
[14]. (بقره 20 ـ 8) 4)
[15]. (جامعه سالم در پرتو اخلاق ـ ناصر مکارم شیرازی)
[16]. (فروغ مسجد ـ محسن محمدی)
نویسنده: فریبا احمدیفر
پایان پیام/
نظر شما