نخستین گام در تدوین نظام اخلاقی بشر

 به گزارش خبرگزاری شبستان، بحث جامعه آرمانی و آرمان شهر از مباحث چالش برانگیز و پرطرفدار در بین فلاسفه، نظریه پردازان علوم اجتماعی و سایر اندیشمندان بوده است، از این رو به جهت اهمیت این موضوع سلسله گفتگوهایی با حجت الاسلام والمسلمین پوریانی، رئیس مرکز مطالعات فرهنگی و اجتماعی انجام شده که پنجم و بخش پایانی آن از ارائه می شود:
حجت الاسلام پوریانی در ابتدای گفتگو اظهار کرد: جامعه مطلوب به عنوان یک مفهوم دارای ابعاد مختلفی است. بعد اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و .... و این ابعاد دارای شاخصه ها و ویژگی هایی است.

وی ادامه داد: در مجموع فرآیند تهذیب و دین گرایی در دوره های اخیر در تمام جهان فرایند روبه رشد و پیشرفت است و این به جهت درک انسان ها از پوچی و بی پایگی نظام های غربی است. لذا جامعه اسلامی با توجه به آموزه های پرباری که از دستورات دین مبین اسلام دارد، و نیز از آن جهت که الگوی تمام عیار همه جوامعی است که در دویدن به دنبال شیطان از پا افتاده اند. باید در تدوین نظام اخلاقی که بشریت را از چنگال تاریکی ها درآورند، بکوشند. و نخستین گام در این مسیر پرداختن به کتاب الهی است.

حجت الاسلام پوریانی در ادامه بحث عنوان کرد: خداوند در سوره نحل آیه 89 نظامی را برای سعادت و کمال بشریت تبیین می کند و لذا می توانیم شاخص های جامعه اخلاقی را از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار دهیم. قرآن کریم در جامعه اسلامی علاوه بر جایگاه حقوقی جایگاه مهمی را برای مومنان ترسیم کرده است.

رئیس مرکز مطالعات اجتماعی افزود: به عبارت دیگر تنها حقوق و دیدگاه حداقلی به مسئله عدالت، ضامن تحقق سعادت بشری نیست بلکه جامعه مترقی و مدینه فاضله زمانی به وجود می آید که اخلاق در جامعه حکمفرما باشد. لذا مهمترین شاخصه های جامعه اخلاقی از منظر قرآن چند مورد است:

1.ادب: در قرآن ادب، ادب انبیاء نسبت به خدواند متعال در هنگام سخن گفتن با او بسییار روشن است. به عنوان نمونه می توان از حضرت یوسف، حضرت سلیمان و پیامبر اعظم (ص) که پیام آوران اخلاق و ادب هستند یا نمود.

ادب مقدمه ای تشکیکی است. لذا رعایت آن نسبت به هر فردی گونه و روشن مخصوص به خود را می طلبد. به همین جهت ادب در مقابل پروردگار نهایت خشوع را دارد ولی درباره روابط با انسان ها اینگونه نیست. در مورد پدر و مادر نیز ادب با پدر رعایت شود لا تقل لهما اف مهمترین فایده ادب این است که مومجب انضباط اجتماعی می شود.

2. معاشرت و برخوردهای هدفدار: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْکُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ» و یاد کن هنگامى را که از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوند و یتیمان و درماندگان نیکى کنید و با مردم ـ چه مؤمنان و چه کافران ـ با خوشزبانى سخن بگویید و به نیکى معاشرت کنید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید ، ولى جز اندکى از شما ، همه پشت کردید و روى برتافتید. ( بقره/83 )

یعنی خداوند بعد از احسان به پدر و مادر و ایتام تاکید می فرماید با تمامی مردم نیکو سخن بگویید. این کنایه از حسن معاشرت با مردم است و این برخورد سازنده پیامبر بوده که در مدت انکد بساری را شیفته و جان بر کف خود و دین و خدای خود ساخت.

3. پرهیز از انجام کارهای بیهود:

کارهایی که انسان را از خدا دور می کند انسان را از وظایف حقیقی در برابر سایر مخلوقات دور می کند و چنانچه این رویه تبدیل به فرهنگ شود با اساس جامعه اخلاقی اسلامی منافات دارد. زیرا لایه های زیرین فرهنگ که تفکر، بیشنف جهان بینی و باور است در انجام کارهای بیهوده با دوری از خداوند و نزدیک شدن به رذایل و تضییع حقوق شکل گرفته و این در حالی است که فرهنگ اسلامی چنین اموری در آن راه ندارد. لذا تاکید خداوند بر ترک لهو و لغو است. (مومنون/3)

4. اخوت و برادری: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

همه مؤمنان ـ چه آنان که با یکدیگر در ستیزند و چه غیر آنان ـ جز این نیستند که با یکدیگر برادرند ، پس بر شما فرض است که میان آن دو گروه از برادرانتان که با یکدیگر در ستیزند صلح و سازش برقرار کنید و همگان تقواى الهى را رعایت کنید ، باشد که مورد رحمت قرار گیرید .( حجرات/10 )

می توانیم زیر مجموعه اخوت و برادری مومنان را به صفاتی مزین کنیم که برخی از اینها عبارتند از:

1. اهتمام به امور یکدیگر (انفال/47) . این آیه در مقام تحسین مهاجرین و انصار نازل شده که در توصیف بهترین سنت انصار در صدر اسلام می فرماید: انصار در شرایط سخت ابتدای هجرت مهاجرین که هیچ نداشتند آنها را در کنا خود و در زندگی خود راه دادند که مسلمانی بی سرپناه و امکانات نباشد.

امام صادق: اگر کسی اهتمام به امور مسلمانان نداشته باشد نام مسلمان به او سنگینی می کند. (کافی ج 2/164)

2. رفق و مدارا: (نور/22) ای ثروتمندان از رفتار بد دیگران آزرده خاطر نباشید و باید پرده پوشی کند و این از دو واژه عفو و گذشت است.

3. تواضع: (مائده/54)

4. مشورت و اهمیت دادن به سخن و نظرات دیگران.

(آل عمران/159، شوی/38)

5. ایثار: شاید بتوان از سه عنصر اهتمام به امور دیگران، مدارا و تواضع معجونی به دست آورد که اکسیر نجات بشر از انحطاط اخلاق است. ابعداد گوناگون جریان کربلا یکسو و بعد ایثار آن در سوی دیگر کفه ترازو را میزان می کند تا آنجا که بیداری های جهان خود را مدیون کربلا می داند. حشر/9

6. اصلاح ذات بین و اصلاح اختلافات مومنین: البته سزاوار است به جهت اهمیت آن و تاثیر آن در جامعه اخلاقی اهتمام ویژه به آن شود. (حجرات/10)

5)وفای به پیمان و امانتداری: سفارشات ثقل اکبر و ثقل اصغر بر امانتداری نشانگر این است که امانتداری نسبت به غیر مسلمانان هم لازم و ضروری است. امانتداری و وفای به پیمان ها علاوه بر اینکه تقویت کننده جامعه اخلاقی است و بیماری ها و کدورت ها را از بین می برد، انسان ها را جذب می کند و به سمت اخلاق سوق می دهد. (مومنون/8)

6) تعاون: «...وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» ...شما مؤمنان یکدیگر را در نیکوکارى و تقواپیشگى یارى دهید و در گناه و تجاوز به یکدیگر کمک نکنید ، و از خدا پروا کنید که خداوند سخت کیفر است .(مائده/ 2 )

تعاون و کمک دوسویه علاوه بر پیشرفت و رفاه اجتماعی که ثمره ظاهر و بارز آن به شمار می آید موجب تحکیم قلوب و همبستگی مومنین می شود و این تلاش های خدامحورانه فضا را برای تنفس معنویت آماده می سازند.

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پایان پیام/