به گزارش خبرگزاری شبستان، «کتاب بازپژوهى تاریخ ولادت و شهادت معصومان (سلام الله علیهم)»؛ به کوشش حجت الاسلام یدالله مقدسی، محقق پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) به نگارش درآمده و از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
این گزارش به معرفی این کتاب که به عنوان اثر تحسین شده پانزدهمین دوره کتاب سال حوزه انتخاب شده است، می پردازد.
کتاب «بازپژوهى تاریخ ولادت و شهادت معصومان (سلام الله علیهم)»؛ تلاشى است دربارهء تاریخ تولد و شهادت چهارده معصوم"سلام الله علیهم" که در سه محور: سال، ماه و روز آن سامان یافته است. هدف از این پژوهش، دستیابى به پاسخ پرسشهاى زیر پیان شده است:
1. تاریخ درست تولد و شهادت معصومان سلام الله علیهم کدام است؟
2. منشأ پراکندگى منابع تاریخى در این خصوص چیست؟
3. به چه گزارشها و منابعى مىتوان اعتماد کرد؟
4. راههاى دستیابى به سخن درست در این موضوع کداماند؟
پیشینه
هر چند در این خصوص نوشته‌‌های گوناگونی در روند تاریخ، عرضه شده است؛ ولی این پرسشها همچنان باقی است. تاریخنگاران، از دوران کهن تاکنون، دربارهء تولد و شهادت معصومان (سلام الله علیهم) نگاشتههایى به زبانهاى مختلف و به صورت کتاب مجموعى، تکنگارى و یا مقاله تألیف کردهاند، اما ویژگی این پژوهش را ندارند؛ زیرا آن نوشتهها، در ضمن مطالبی دربارهء تاریخ رویدادهاى اسلام، حاکمان، تراجم "پیامبرصلى الله علیه وآله" و دیگر معصومان (سلام الله علیهم) و یاران، عالمان، مبارزان و...، از تاریخ ولادت و شهادت آنگرامیان نیز یادی کردهاند. آن هم به صورت پراکنده و گزارشى؛ نه به صورت تخصصى و پژوهشى.
اگر در موردی به صورت پژوهشى و تخصصى نگاشتهاند، تنها درباره یک معصوم (ع) است؛ نه همه آنان. اینان گاهى نقلى را معتبر دانسته و آن را برگزیدهاند و به گویههاى دیگر توجه نکردهاند. بار دیگر با تکیه بر نقل برگزیده خود، به برخى از گزارشهاى دیگر، با تعبیر «گفته مىشود» اشاره کردهاند و گاهى با ثبت چند گزارش، با تردید از آن گذشتهاند.
امتیازها
ویژگیهای این کتاب را میتوان به صورت زیر بیان کرد:
1. این تحقیق، فقط به تاریخ (سال، ماه و روز) تولد و شهادت چهارده معصوم"سلام الله علیهم" پرداخته و از بررسى دیگر بخشهاى زندگى ایشان چشم پوشی کرده است. این پژوهش در بخش تولد، دربارهء مکان تولد این بزرگان و در بخش شهادت دربارهء سبب شهادت و مرقد آنان نیز به صورت کوتاه مطالبى را بیان مىکند.
2.این جستار با تتبع گسترده در منابع کهن شیعیان و سنیان و بررسى تطبیقى مطالب در میان منابع فریقین، دربارهء گویهء برگزیده در خصوص سال، ماه و روز تولد و شهادت آن گرامیان، استدلال اجتهادى کرده و نظر خود را به صورت تخصصى و شفاف بیان کرده که در مواردى مخالف قول مشهور است. این ویژگى در بسیارى از نگاشتههاى مشابه کمرنگ بوده یا دیده نمىشود.
3. در این پژوهش پس از بررسى دیدگاهها و انتخاب یکى از آنها، تمامى گزارشهاى دیگر، براى اطلاع رسانى، به ثبت رسیده است.
4. این نقلها در این تحقیق به لحاظ استناد و گاهى به لحاظ اعتبار سند، ارزیابى گسترده شدهاند که در نگاشتههاى دیگران جز در موارد اندک و گذرا به آن اقدام نشده است.
5. نسبت به شواهد و قرینههاى همسو که مىتوان در دستیابى به نتیجه، بدانها توجه کرد، تتبعى گسترده در منابع اهل تشیع و اهل سنت انجام یافته که این گستردگى، ویژهء این پژوهش است.
6. ثبت تاریخ (سال، ماه و روز) تولد و شهادت معصومان"سلام الله علیهم" در منابع کهن شیعیان و سنیّان بر بنیان تاریخ هجرى قمرى بوده که در این تحقیق با تاریخ شمسى و میلادى هماهنگ و منطبق گردیده است. این کار با بهرهگیرى از تحقیق نجومى جناب حجتالاسلام دکتر على زمانى قمشهاى با عنوان «هیئت و نجوم اسلامى» انجام گرفته است.
7. این پژوهش تنها یک اثر وقایعنگارى نیست، بلکه با رویکرد تحلیلى و با تحقیق و تتبع گسترده در منابع کهن، درباره موضوع خود استدلال کرده و چنانکه بدان اشاره شد، این اثر با این ویژگىها در نوع خود بىرقیب و نخستین است. این در حالى است که بسیارى از نگاشتههاى مشابه جنبهء وقایعنگارى دارند.
شیوه پژوهش
پژوهشهاى تاریخى مىتوانند از منابع گوناگون بهره بگیرند؛ کتابها، اسناد و مدارک، دستنوشتهها، حفارىها، کندوکارىهاى روى ظروف و سنگها، کتیبهها، نقاشىها، تصویرهاى کهن و نقشههاى جغرافیایى، همهء اینها به تناسب موضوع، کمک و پشتیبانى در خور براى پژوهشگر به شمار مىآیند تا وى بتواند به پاسخ پرسش خود دست یابد. این پژوهش تنها از کتابهاى موجود در کتابخانههاى سنتى و دیجیتالى و گاه از دست نوشتههاى خطى بهره گرفته و به دیگر منابع یاد شده دست نیافته است.
در مراجعه به منابع پیشگفته این مراحل مورد توجه بوده است:
1. مبنا و شیوهء این پژوهش در پذیرش و نقد گزارشها، میان رشتهاى است؛ یعنى چون موضوع این اثر، تاریخ ولادت و شهادت معصومان"سلام الله علیهم" است و در این خصوص هم دو گونه گزارش - منتسب به معصومان"سلام الله علیهم" و منتسب به دیگران - وجود دارد، مىطلبد که این نقلها از منظرهاى رجالى - فقهى و تاریخى به تناسب بررسى شوند؛ به همین جهت در گزارشهاى منتسب به معصومانعلیهم السلام سند یا مستند آنها در حد امکان، بررسى رجالى - فقهى شده و مستند قوىتر ترجیح داده شده است، ضمن اینکه از قراین و مرجحاتى که در بررسى متون نقش دارند هم به تناسب استفاده شده است و در مواردى که گزارشها به غیر معصوم انتساب داشت، به تناسب، از رویههاى رجالى - فقهى و تاریخى بهره گرفته شده و در رویهء تاریخى هم، منبع و مأخذ متقدم ترجیح یافته است، مگر در جایى که منبع متأخر به لحاظ پژوهشىبودن یا مرجحات دیگر؛ مانند قرینه و مؤید داشتن و ... ترجیح یابد، و در بررسى نقلهاى غیر معصومان"سلام الله علیهم" اگر تعارضی میان روش رجالى و تاریخى مشاهده میشد، هر کدام که قرینه و مرجح داشت، مقدم شده است.
اما انتخاب این مبنا و روش بینرشتهاى بدین جهت است که در بررسى گزارشهاى مربوط به معصومان"سلام الله علیهم" نمىتوان به هر روایت و نقلى بسنده کرد و هر سخنى را به آنان نسبت داد؛ بلکه در حد امکان باید سخن را سنجید و با مستندات قوى، آن را پذیرفت؛ حتى اگر نقلهاى تاریخى را بتوان در حد امکان، چنین بررسى کرد، خطاهاى معلومات برگرفته از آنها نیز کمتر خواهد بود.
2. مؤلف پس از شناسایى و مطالعه مآخذ، منابع و مصادر گوناگون اهل تشیع و اهل تسنن، به مقایسه نقلهاى مصادر (کتابهاى متأخر) با منابع کهن پرداخته، از بسیارى از مصادرى که به منابع کهن استناد کردهاند صرف نظر کرده، منابع آنها را مورد توجه قرار داده است که مىتوان براى مثال از کتاب بحارالأنوار و عوالم العلوم یاد کرد. گفتنى است آن دسته از مصادرى که منابع آنها نایاب بوده یا در دسترس نبوده و یا این مصادر داراى تحلیل و بررسى بودهاند، در این اثر مورد استفاده قرار گرفتهاند و دوباره مىتوان از کتاب بحارالأنوار در این خصوص نام برد.
3. بررسى مستند بودن یا نبودن نقلها، تعارض گزارشها و حل آن از راه بررسى اعتبار نگارندگان یا راویان، توجه به خطاى نسخهبرداران، توجه به حوادث همزمان و نیز توجه به برخى از قاعدههاى علم اصول مانند قانون اطلاق و تقیید در بهرهگیرى از این گزارشها و منابع، یکى از شیوههاى این پژوهش بوده که دربارهء گزارشهاى مربوط به امامان متأخر "سلام الله علیهم" بیشتر به کار گرفته شد.
4. در بررسى گزارشها و گویههاى مختلف، براى گزارش درست، استدلال شده است. در این استدلال، مستندات دیدگاههاى مخالف گاهى به صورت مستقل و گاهى ضمنى، ارزیابى و نقد شده است؛ بدین جهت مستندات این دیدگاهها، دوباره و جداگانه ارزیابى نشدهاند و تنها از آن گزاشها، اطلاعرسانى شده است.
5. دربارهء اعتبار یا عدم اعتبار روایات یا راوى در مواردى که در کتابهاى رجالى یا دیگر کتابهاى تخصصى، از آن بحث شده باشد به این کتابها ارجاع داده شده است. در برخى موارد که چنین نبوده، مستندات آن، بررسى شده است.
6. اگر گزارشى از منابع شیعیان و سنیان و حتى از معصومان "سلام الله علیهم" نقل شده و راوى آن، فاصله زمانى با اصل حادثه داشته، در تأیید یا رد آن، مستندات آنها لحاظ شده و این ملاحظه گاهى در بررسى منابع آمده و دیگر بار در متن نوشته به آن توجه شده است.
7. توجه به روایتهاى معصومان "سلام الله علیهم" در هر موردى که به آنها دسترسى بود، در محور اصلى این بررسى جاى دارد.
8. این پژوهش در خصوص امام عصر(عج) یک ویژگى دارد و آن، محور قرار گرفتن اطلاعرسانى و روایتهاى منسوب به امام حسن عسکرى "سلام الله علیه" و گفتههاى یاران ویژه آن بزرگ است. سبب این کار این است که میلاد حضرت مهدى"سلام الله علیه" از چشم قابلهها و نزدیکان آن بزرگ پنهان بود؛ چنانکه زندگى آن بزرگوار در میان مردم چنین است.
این اطلاعرسانى امام عسکرى"سلام الله علیه" با نشانهها و تعبیرهایى همراه بوده که به درستى مىتوان با توجه به آنها تاریخ تولد فرزند گرامىاش را به دست آورد. گفتنى است منابع کهن و گفتههاى نگارندگان و گزارشگران معاصر و نزدیک به عصر آن بزرگوار، در نتیجهگیرى این تحقیق در خصوص تاریخ این تولد، نقش داشته و مورد استفاده بودهاند.
ساختار
این پژوهش با بررسى نقلها و انتخاب یکى از آنها، دیگر گزارشها را با مستنداتش، براى اطلاع رسانى، ثبت کرده و ساختارش را در پانزده قسمت سامان داده است که قسمت یکم آن، مقدمه و چهارده قسمت دیگر، در چهارده فصل دربارهء تاریخ یادشده معصومان "سلام الله علیهم" است و در هر فصل نیز، تاریخ معصومی در دو گفتارِ تولد و شهادت بررسى شده است؛ چنانکه در بارهء سبب شهادت امام دوم به بعد نیز، تحقیق شده است.
شایان ذکر است، کتاب «بازپژوهى تاریخ ولادت و شهادت معصومان (سلام الله علیهم)»؛ در 680 صفحه، در زمستان 1391 منتشر شده است.
پایان پیام/
نظر شما