«مسجد و انقلاب اسلامی» در حوزه نشر

به گزارش خبرگزاری شبستان، در رابطه با جایگاه مسجد در شکل گیری انقلاب اسلامی کتاب های بسیاری  تالیف شده است که هر کدام آنها گوشه ای از زوایای نقش تاثیرگذار مساجد در شکل گیری انقلاب اسلامی را تبیین می کنند. در این گزارش تعدادی از کتاب های تالیف شده در مورد نقش مسجد در شکل گیری انقلاب اسلامی را معرفی می کنیم.

کتاب مسجد و انقلاب اسلامی

در کتاب مسجد و انقلاب اسلامی که توسط رضا شریف پور تالیف شده است. انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک جنبش اجتماعی با استفاده از مساجد بیان شده است.

در این کتاب مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط بین رهبری انقلاب که وظیفه بسیج مردم را در جهت مبارزه با رژیم حاکم بر عهده داشتند، بیان شده است.

کتاب حاضر، با طرح کلیاتی درباره رهیافت های نظری پیرامون ارتباطات و تبیین انقلاب اسلامی، به پیشینه مسجد در اسلام و ایران و برخی زمینه ها و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی - که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از مساجد نشأت گرفته اند، پرداخته است.

مسجد اعظم، کانون انقلاب ارومیه

کتاب انقلاب در ارومیه به همت آقای داود قاسم پور در 458 صفحه جمع آوری گردیده است. این پژوهشگر مطالب خود را در قالب 7 بخش ارائه کرده است. چاپ اول این اثر در بهار سال 1392 توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر و توزیع شده است.

خلاصه فصول کتاب

نویسنده در اولین بخش این اثر چگونگی اوج گیری نهضت اسلامی در ارومیه را مورد بررسی قرار داده و از مهمترین اتفاقات و حوادث آن شهر یاد کرده است که به بعضی از آن ها اشاره می شود: بازتاب شهادت آیت الله مصطفی خمینی، قیام 29 بهمن تبریز و شدت گرفتن مبارزات و دستگیری انقلابیون. علما، روحانیون و سایر انقلابیون در اکثر شهرها در پوشش برگزاری مجالس بزرگداشت و یادبود سید مصطفی خمینی به طرح نام امام پرداختند. روحانیون ارومیه از جمله آیت الله فوزی و آیت الله قریشی با مشورت سایر روحانیون اقدام به برگزاری مجلس یادبودی در مسجد اعظم آن شهر کردند. برگزاری مجالس ختم و ذکر نام و یاد امام در مساجد و منابر باعث حساسیت ساواک به امام شد، لذا سعی کرد تا به نحوی به تبلیغ علیه بپردازد.

رژیم برای مقابله با راهپیمایی ها و ... انقلابیون، تصمیم به تأسیس نهادی با عنوان «کمیته اقدام ملی» برای مقابله برای مردم زد. موسس این نهاد، حزب رستاخیز ملت ایران بود که توسط عبدالمجید مجیدی رهبری می شد. او در 20 فروردین 1357 به ارومیه رفت و اولین شعبه این کمیته را در ارومیه ارایه کرد. نویسنده در قسمت دیگری مرکز مبارزات مردم ارومیه را در مسجد اعظم آن شهر و آن جا را کانونی برای انسجام مردم انقلابی معرفی می کند. آتش زدن سینما کریستال ارومیه را هم می توان از اقدام انحرافی رژیم به حساب آورد.

در فصل سوم از بخش اول کتاب به تشریح اعتصاب مردم و واکنش رژیم پرداخته و در مورد اعتصاب فرهنگیان، حمله چماقداران به ارومیه، تحصن شانزده روزه در کاخ دادگستری و انتصاب ورهرام به سمت استانداری، اعزام نماینده برای دیدار با امام، در آستانه محرم، تظاهرات تاسوعا و عاشورا در ارومیه و پنجشنبه خونین آن شهر مطالبی بیان داشته است.

یکی از شگردهای عوامل رژیم در مقابله با انقلابیون و کند کردن روند انقلاب اسلامی، تحریک عده ای از مردم بود تا با تظاهر به طرفداری از شاه تحت عنوان طرفداری از قانون اساسی و با شعارهای شاه دوستی به تظاهرات بپردازند. این شیوه در یکی از جلساتی که با حضور فرماندهان ارشد نظامی با هایزر فرستاده نظامی آمریکا به ایران برگزار می شد، طرح ریزی شده بود.

با پیروزی انقلاب اسلامی و شروع روزهای انقلاب اسلامی، شهر ارومیه یکی از امن ترین دوران تاریخی خود را سپری می کرد. اتحاد روحانیون و مقامات استان عامل اصلی ایجاد این امنیت بود. البته اولین زمینه ناامنی، حضور اکراد در اطراف شهر و تحریک آنان توسط نیروهای خارجی از استان بود که باعث طغیان آنان شد. آن ها با تصرف پادگان مهاباد و حادثه های نقده و سرو، شیرینی انقلاب اسلامی را بر کام مردم تلخ نمودند. عامل دیگری که این مسئله را تشدید کرد، تشکیل حزب جمهوری خلق مسلمان و جبهه گیری له و یا علیه آن حزب بود. عظمت انقلاب اسلامی ایران با ارشادات معنوی حضرت امام (ره) و تلاش های مقامات استان چنین بحران هایی به خوبی مدیریت و کنترل شد.

کتاب «تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی»

کتاب «تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی» به نقش تاثیرگذار چهار مسجد فعال (مساجد قبا، جاوید، لرزاده،الجواد) در دوران انقلاب اسلامی می پردازند که هر یک سهم بسزایی در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند.

در کتاب «تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی» به چهار مسجد مهم و تأثیرگذار در فرآیند انقلاب اسلامی ‌در تهران؛ مسجد قبا، مسجد جاوید، مسجد لرزاده و مسجد الجواد، پرداخته شده و از طریق مصاحبه با افرادی که از نزدیک شاهد عملکرد مساجد مذکور بوده‌اند به تبیین نقش آنها در انقلاب اسلامی پرداخته شده است.

این کتاب ابتدا به این مسئله می پردازد که یکی از ویژگی های مسجد که در انقلاب اسلامی نیز به طور بارزی جلوه‌‌گر شد، این بود که تمامی اقشار جامعه از هر صنف و گروه، در مسجد حضور می یافتند و از برنامه های آن استفاده می کردند. در واقع مسجد از آنجا که خانه خداست و به هیچ گروه و طبقه و حزب خاصی بستگی ندارد، در آن همیشه به روی مردم باز است و هر کس می تواند متناسب با نیاز خود از برنامه های مذهبی ، سیاسی ، آموزشی و ... آن استفاده کند . ورود به مسجد نه کارت عضویت می خواهد و نه هیچ ویژگی خاصی از جمله سن، جنس ، سطح سواد ، طبقه اجتماعی و ... این ویژگی منحصر به فرد باعث شده که مسجد در مقایسه با نهادهای سیاسی ـ اجتماعی مدرن از جمله احزاب، تشکل های سیاسی ، اتحادیه های صنفی و ... از جذابیت بیشتری برخوردار شده و به عبارتی سهل الوصول تر از سایر نهادها باشد.

جامعه پذیری سیاسی روندی است که یک جامعه، فرهنگ سیاسی خود را دائمی می سازد و یا روندی است که به وسیله آن فرهنگ سیاسی شکل می گیرد، باقی می ماند و تغییر می کند.نتیجه ای که از مباحث این کتاب به دست می آید بیانگر این است که در جریان شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد هر چند که به عنوان یک نهاد سنتی در جامعه قلمداد می شوند و دارای قدمتی 1400 ساله هستند اما با ارائه کارکردهای متناسب با نیاز روز جامعه توانستند گوی سبقت را از نهادهای مدرن و وارداتی بربایند و به عنوان ستون فقرات وسازمان انقلاب به ایفای نقش بپردازند.

این کارکردها به ویژه در سه حوزه رسانه ای ـ ارتباطی، حمایتی ـ پشتیبانی و فرهنگی ـ هویتی باعث شد که فرهنگ و ایدئولوژی انقلابی شیعه به گفتمان غالب و رایج در جامعه بدل شود و انقلابی اسلامی در ایران شکل بگیرد. انقلابی که هر چند در عصری مدرن و در زمانه به حاشیه رفتن دین از سیاست و اجتماع شکل گرفت اما از تمامی نهادها و نهادهای مذهبی بهره جست و شگفتی صاحبنظران و تحلیل گران مسائل سیاسی را برانگیخت.

مسجد قبا

زمین مسجد قبا در سال 1335، از سوی حاج محمود حسینیان تهرانی با مساحتی حدود 240 مترمربع وقف مسجد شد، اما با چند سال وقفه‌ در سال 1350، افتتاح شد. در سال 1350، اهالی محل به همت شهید حاج تقی طرخانی‌، 400 مترمربع از زمین‌های اطراف را به مسجد اضافه کردند. این مسجد در نهایت در سال 1353، به امامت آیت‌الله شهید مفتح به طور رسمی گشایش یافت‌ و به یکی از پایگاه‌های مهم مبارزه علیه رژیم پهلوی تبدیل شد.

مسجد جاوید

این مسجد نیز یکی دیگر از کانون‌های فعالیت نیروهای انقلابی بوده است. مسجد جاوید که در دوران مبارزه محل تشکیل کلاسهای مختلفی از جمله اصول عقاید، فلسفه، اقتصاد، تفسیر قرآن، نهج البلاغه، عربی، تاریخ ادیان، جامعه شناسی و... بوده است در سوم آذر ماه 1353 بعد از دستگیری شهید آیت‌الله مفتح و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای تعطیل شد.

مسجدالجواد(ع)

این مسجد از مساجد فعال دوران انقلاب بوده است. این مکان در سال های قبل از پیروزی انقلاب بارها توسط نیروهای رژیم تعطیل شد. آیت‌الله سیدرضا زنجانی نخستین امام جماعت مسجدالجواد بوده و پس از آن استاد شهید مرتضی مطهری امامت جماعت این مسجد را از سال 49 تا 51 بر عهده گرفت. حضور این عالم فرهیخته در مسجدالجواد موجب شد تا دشمنان با خشم و بغض بیشتر نسبت به این مسجد عمل کنند. در مبارزات دهه 40 بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلاب به مسجدالجواد انتقال پیدا کرد و بیشتر جلسات و کمیته های مردمی در این مکان برگزار شد تا اینکه به دستور مستقیم شاه مسجدالجواد در سال 55 تعطیل شد.

مسجد لرزاده

این مسجد همانند مساجد دیگر در زمینه‌ی بیدار ساختن مردم نقش به‌سزایی داشته است. مسجد لرزاده یکی از پایگاه های فعال دوران مبارزات بود و افرادی مانند: شهید مطهری، مقام معظم رهبری و آیت‌الله امامی کاشانی در این مکان سخنرانی می‌کردند.

چاپ(اول 1389) کتاب تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی (قبا، جاوید، لرزاده،الجواد)، با تدوین: حمیدرضا مازندرانیان در 296 صفحه، با تیراژ 2000 نسخه و قیمت 3300 تومان توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تهران چاپ و منتشر شده است.

مساجد بازار تهران در نهضت امام خمینی(ره)

تاریخ شفاهی مسجد سلطانی، مسجد سید عزیز الله و مسجد آذربایجانی ها به قلم فرشید مهری و به همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی تالیف شده است. پیشینه تاریخی و فعالیت های اجتماعی، بنای مسجد، جلوه های معماری، وقف نامه و موقوفات، امامان جماعت و واعظان از سرفصل های اول این کتاب است.

فصل دوم کتاب که با عنوان مشروطه تا آغاز نهضت اسلامی است نیز شامل مسجد امام در دوره قاجار، مسجد امام در دوره پهلوی، فعالیت فداییان اسلام، واقعه 27 و 28 خرداد 1327 و مسئله فلسطین، انتخابات دوره شانزدهم مجلس، حزب توده و سخنرانی های فلسفی و تروز رزم آرا و اعتصاب آبادان میتینگ مسجد شاه و کودتای 28 مرداد و میتنگ نهضت مقاومت ملی و سخنرانی های فلسفی در دوره ملی شدن نفت از دیگر موضوعات فصل دوم این کتاب است.

نهضت اسلامی درآستانه نهضت امام خمینی از موضوعات فصل سوم این کتاب است که در رابطه با محرم سال 1342، قیام 15 خرداد، اعتراض به انتخابات دوره بیست و یکم مجلس، اعلامیه به مردم تهران، تعطیل عمومی اعلامیه اصناف تهران و سالگرد قیام 15 خرداد در سال 1343 و تظاهرات 25 دی 1357 از مباحث مطرح شده در سومین سر فصل این کتاب است.

در بخش دوم این کتاب هم در رابطه با مسجد سید عزیزالله نگاشته شده است و فصل این کتاب اختصاص دارد به پیشینه تاریخی و فعالیت های اجتماعی این مسجد، بنای مسجد، جلوه های معماری، اداره مسجد، امامان جماعت و واعظان .

فصل دوم کتاب هم در رابطه با نهضت ملی نفت تا آغاز نهضت اسلامی است و در رابطه با فعالیت فداییان اسلام، سخنرانی های فلسفی علیه بهائییت و سخنرانی های فلسفی در آستانه نهضت امام خمینی است در فصل سوم کتاب در مورد آغاز نهضت اسلامی مباحثی مطرح شده است و انجمن های ایالتی و ولایتی، رفرندام، زلزله بوئین زهرا اخراج ایرانیان از عراق مطالبی بیان شده است.

در بخش سوم این کتاب هم در رابطه با مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین مطالبی بیان شده است و فصل اول این کتاب در رابطه با پیشینه تاریخی و فعالیت های اجتماعی است. از مشروطه تا آغاز نهضت اسلامی، در نهضت اسلامی هم عنوان سر فصل های دوم و سوم کتاب است.

پایان پیام/