امامزاده سیدمحمد در جوار حرم رضوی/برگزاری مراسم تحویل سال در گنبدخشتی

خبرگزاری شبستان// خراسان رضوی

بنای مشهور به "گنبد خشتی"، واقع در "چهار سوق" یا چهار سوی نوغان شهر مشهد یکی از چند زیارتگاه مهم و محترم این شهر گرامی پس از حرم حضرت رضا (ع) است. گنبد خشتی مدفن یکی از سادات موسوی شهر مشهد، از اعقاب حضرت موسی بن جعفر (ع) است که در سال 832 هجری قمری (زمان سلطنت شاهرخ تیموری) وفات یافته و مقبره اش هم به احتمال در همان زمان احداث شده است بنابراین گنبد خشتی پس از حرم حضرت امام رضا (ع) قدیمی ترین زیارتگاه مشهد است.

فرد مدفون در گنبد خشتی که از اهالی مشهد و دیگر زائران وی را "امامزاده سید محمد"، "سلطان محمد" و گاه "شاهزاده محمد" می خوانند. نام کاملش "امیر سلطان غیاث الدین محمد بن امیر طاهر الموسوی" است که نسب شریفش با هفده واسطه به حضرت موسی بن جعفر (ع) می رسد.

نام و نسب سلطان محمد
با توجه به متن سنگ قبر، نام کامل فرد مدفون در گنبد خشتی «امیر غیاث الدین محمد» و نام پدرش «امیر طاهر الموسوی» است یکی از شعرای مداح شهر مشهد بنام «علی بن محمد حسن» مشهور به «راقم مشهدی» در سال 1292 قمری قصیده ای در مدح سلطان محمد سروده و نام اجداد وی را تا موسی بن جعفر علیه السلام برشمرده است.

امامزاده سید محمد در 500 متری حرم امام رضا(ع) در حاشیه خیابان طبرسی مشهور به "گنبد خشتی" در کوچه ای به همین نام و در مجاورت چهارسوی نوغان و میدان طبرسی واقع شده است. بنای گنبد خشتی شامل یک سرداب با دو سنگ قبر، یک چهار طاقی مربع شکل به ابعاد 10×10 متر بر روی سرداب و یک سنگ قبر نفیس در کف چهار طاقی است.

بنا شامل چهار ایوان در چهار سو است که یکی از آنها مدخل اصلی است و سه ایوان دیگر دارای بیرون شو به فضاهای اطراف است. این فضای چهار پهلو با استفاده از چهار پیلگوش تزئینی در بالا تبدیل به فضایی هشت پهلو شده که دارای هشت پنجره در زیر گنبد است. گنبد بنا هم دو پوششه است. گنبد زیرین (آهیانه) از تزئینات بسیار زیبایی برخوردار است زیر آن هم مقرنس کاری های گچی نفیس است که بصورت 16 خوشه آویز هشت ضلعی زیر گنبد را مزین کرده است.
 

در زمان احداث بنا 17 آیه اول سوره واقعه را با خط خوش ریحان در زیر گنبد داخلی و هشت پنجره نوشته اند کتیبه از ضلع جنوبی (قبله) آغاز می شود و در همان جا به پایان می رسد. 20 آیه اول سوره ملک هم با خط خوش ثلث از ایوان جنوبی شروع و در لبه های چهار ایوان نوشته شده است.

گنبد بیرونی (خود) در زمان احداث اولیه تماماً از خشت خام (آجر) ساخته شده لذا به «گنبد خشتی» شهرت یافته است ارتفاع بنای گنبد خشتی از کف تا بالای زیرین 9/11 متر و تا رأس گنبد بیرونی 9/14 متر است در حدود سال 1340 شمسی درصدد برآمدند تا ساقه و رویه بیرونی گنبد را سلیقه ای کاشی پوش کنند.ابتدا ساقه را به یک تاج و سوره توحید کرده اما بعد کار را نیمه تمام رها کردند چون کاشی کاری مزبور اصالت و تناسبی با بنای «گنبد خشتی» نداشت، در سال های 8-1364 برچیده شد و ساقه رویه بیرونی گنبد دوباره آجر کاری شد.

بنای گنبد خشتی در زمان قاجاریه نیاز به مرمت اساسی داشته در نتیجه همه فضای داخلی بنا را رنگ آمیزی و دوباره تزئین کرده اند در این مرمت روی مقرنس ها و کتیبه های اصیل دوره تیموری را رنگ کرده و کتیبه های نو در زیر گنبد رقم زده اند این مرمت ها قطعاً پیش از سال 1300 هجری قمری صورت گرفته است. چون در کتاب مطلع الشمس که در سال 13001 تحریر شده و گزارش وضعیت نوین بنا نقل شده است.

بنای گنبد خشتی  باری در شهریور 1378 شمسی اقدام به این امر شد و در حین کار بخشی از کتیبه های اصیل دوره تیموری (سوره های ملک و واقعه) نمایان شد لذا مرمت کاران میراث فرهنگی خراسان با دقت تمام لایه های تزئینی دوره قاجاری را بازپیرایی و خطوط و نقوش اصلی را نمایان و بازسازی کردند. این مرمت اساسی تا آغاز سال 1380 شمسی به طول انجامید و پس از آن بنا بصورت اولیه درآمد و مورد بازدید و زیارت زائران قرار گرفت.
 

به ظاهر در همان زمان قاجاریه یک ایوانچه 7×7 متری به عنوان مدخل رواق اصلی در سمت قبله (جنوب) احداث و بنای اصلی الحاق شده است. چون مقبره در گوشه قرار داشته، در کوچه جنوبی چند پله تعبیه شده و بعدها ایوانچه ورودی احداث شده است که اکنون از آن به عنوان کفش کن استفاده می شود.

مشخصات سنگ قبر 
ابعاد این سنگ قبر 183 (طول) × 76 (عرض) × 79 سانتیمر (ارتفاع) است. جنس آن هم از نوع سنگ سپانتین یا هرکاره است. سنگ، میان تهی (صندوقی است) و به آیات قرآنی، نقوش گل و گیاه، خطوط کوفی و معلقی مزین شده و نام و نسب کامل (شجره نامه) سلطان محمد تا حضرت علی (علیه السلام) بر روی آن حک شده است.

سطح فوقانی سنگ به ابعاد 183×76 سانتیمتر شامل یک حاشیه است که سلام و صلوات بر چهارده معصوم را در شش قاب به خط ثلث در بر دارد و هر قاب با یک شمشه 9×9 سانتیمتری که حاوی کلمه «محمد» است از دیگر قاب ها جدا می شود در وسط سنگ آیات 15 تا 19 سوره آل عمران در قابی تزئینی به شکل طاق کلیل به خط ثلث کتیبه شده است در قسمت بالای سنگ هم قابی چهار گوش تعبیه و سوره فاتحه به خط معلقی «بنایی» در آن تحریر شده است.

ضلع های جانبی سنگ (پشت سر و قبله) دارای ابعاد 183×79 سانتیمتر، با یک نوار حجازی شده در قسمت فوقانی و مزین به نقوش اسلیمی و گیاهی است سطح ضلع ها را سه قاب 32×55 سانتیمتری در برگرفته که آیاتی از سوره دهر، غاشیه، کورت، قدر، کوثر و احزاب با خط ثلث در آنها کتیبه شده و هر قاب به وسیله یک نقش گلدانی و گیاهی از قاب بعدی جدا شده است.
 

بالای هر قاب، قاب دیگری به ابعاد 38×9 سانتیمتر تعبیه شده و کلمه «الملک الله» به خط کوفی تزئینی به صورت دو بار تکرار در آن حجاری شده است. در فواصل این قاب ها نیز، قسمت فوقانی قاب های گلدانی را تشکیل می دهند کلمه «محمد» به خط کوفی معلقی در یک چهار ضلعی 9×9 سانتیمتری قرار گرفته است.

ضلع بالای سر، مزین به مربعی با ابعاد 11×11 سانتی متر است که کلمه «الحمدالله» به خط معلقی در آن جای گرفته و اطرافش را نقوش گل و گیاه و اسلیمی تزئین شده است.

قسمت اصلی ضلع بالای سر را نام و نسب سلطان محمد و بخشی از شجره او در برگرفته است. این هم در قابی به ابعاد 50×35 سانتیمتر در ده سطر به خط ثلث قرار گرفته و با «هذه الروضه» شروع و به «حسن بن علی» ختم می شود.

متن کتیبه بالای سر به شرح زیر است «هذه الروضه عظمه جناب المرتضویه و الموسویه حضرت الاکرمیه و هو المرتضی اعظم سلطان النقباء العالم افتخار السادات العرب و العجم غیاث الدنیا و الدین امیر سلطان محمد روح الله تعالی روحه و کثر فی فرادیس ملاء الا علی یتوجه خلف المرتضی المغفور و المجتبی المبرور سلطان النقباء افتخار آل عبا امیر بدر المله و الدنیا و الدین طاهر بن محمود شاه بن حسین بن طاهر بن حسن بن علی» .

ضلع پایین پا، در بالای ضلع نام سنگ تراش در قابی 32×10 سانتیمتری به صورت «عمل عبدالعلی بن حسن علی استاد المشهدی» به خط ثلث کتیبه شده است.

پس از آن در قاب 50×35 سانتیمتری با 8 سطر جدا از هم بقیه شجره نسب سلطان محمد و زمان فوت او به خط ثلث تحریر شده که متن آن چنین است:«بن محمد بن موسی بن جعفر بن محمد بن اسماعیل بن احمد بن محممد به احمد بن محمد بن قاسم بن حمزه بن موسی بن جعفر بن محمدالباقر بن علی زین العابدین بن امام المعصوم الشهید المظلوم حسین بن امیرالمومنین و امام المتقین علی ابن ابی طالب علیه صلوات الله علیهم اجمعین طاب الله تعالی ثراه . وفاته فی التاریخ الرمضان المعظم سنه اثنی و ثلثین و ثمانمائه الهجریه» .

بر اثر مرور زمان و رطوبت کف بنا، قسمت های تحتانی سنگ که با زمین تماس داشته اندکی خورده شده است ، اما بقیه قسمت های آن سالم است و تمام کتیبه های آن را می توان خواند. قدمت آن هم باید همزمان با سال درگذشت سلطان محمد، یعنی 832 هجری قمری بوده باشد . فعلا سنگ داخل ضریح قرار گرفته و قرائت کتیبه های آن همه وقت مقدور نیست. تنها هنگام غبارروبی می توان از نزدیک مطالبش را خواند . مطالبی که قدیمی ترین و مستندترین اطلاعات درباره امیر سلطان محمد، زمان درگذشت وی و تاریخ احداث بنای مقبره اش را در بر دارد.

برگزاری مراسم سال تحویل و عزاداری حضرت زهرا(س) در گنبد خشتی
در همین رابطه حجت الاسلام سید محسن موسوی، مدیر مرکز فرهنگی قرآنی بقعه گنبد خشتی، اشاره ای به ویژه برنامه ای این بقعه در ایام تعطیلات نوروز 93 داشت و به خبرنگار شبستان در مشهد، اظهار کرد: مراسم سال تحویل با حضور زایران و مجاوران در این بقعه برگزار می شود.

وی افزود: در ایام تعطیلات عید در دو مقطع شب عید و شب شهادت حضرت زهرا(س) بقعه گنبد خشتی به صورت شبانه روزی فعال بوده و پذیرای زائران و مجاوران است.

حجت الاسلام موسوی با اشاره به اینکه در 9 روز ابتدایی تعطیلات مراسم سخنرانی با موضوعات اخلاقی و مباحث خانوادگی در این بقعه برگزار می شود، گفت: پس از این 9 روز تا پایان تعطیلات زایران می توانند از مباحث مربوط به سیره عملی حضرت زهرا(س) بهره مند شوند.

وی ادامه داد: در ایام شهادت حضرت زهرا(س) علاوه بر عزاداری ظهر و به هنگام نماز ظهر و عصر، مراسم سخنرانی و مدیحه سرایی بعد از نماز مغرب و عشاء نیز برگزار می شود.

مدیر مرکز فرهنگی قرآنی بقعه گنبد خشتی اشاره ای به همایش یاس نبوی در شب شام غریبان شهادت حضرت زهرا(س) در بقعه گنبد خشتی ویژه خواهران داشت و ابراز کرد: ظهر شهادت حضرت زهرا(س) با حضور خادمین این آستانه مبارکه زائران در راهپیمایی فاطمی شرکت خواهند کرد.

پیش بینی زیارت 200 هزار نفر در ایام تعطیلات نوروز از گنبد خشتی
همچنین محسن برزویی، رئیس هیئت امناء بقعه گنبد خشتی نیز، با اشاره به اینکه در ایام پیک زائر ماهانه حدود 300 هزار نفر این بقعه را زیارت می کنند، بیان کرد: با توجه به تعطیلات 15 روزه عید پیش بینی می شود حدود 200 هزار نفر به زیارت این بقعه متبرکه مشرف شوند.

وی اشاره ای به چگونگی معرفی امامزاده سید محمد به زایران داشت و تصریح کرد: بیشترین شیوه معرفی امامزاده به زایران در زمان برگزاری نماز و در بین دو نماز صورت می گیرد.

برزویی با بیان اینکه زایرانی که به صورت گروهی به این امامزاده مشرف می شوند برای آنها معرفی مختصری داشته و به رسم هدیه بسته های فرهنگی در خصوص معرفی امامزاده به آنها تقدیم می شود، اذعان کرد: افراد همچنین می توانند از طریق سایت www.emamzademohamad.com اطلاعات مربوط به امامزاده سید محمد را نیز دریافت کنند.

وی خاطرنشان ساخت: همچنین بروشورهای متعددی به زبان های فارسی، انگلیسی و عربی برای در خصوص معرفی این امامزاده برای زایران طراحی شده است.

پایان پیام/