گذری بر مساجد تاریخی استان تهران/ از سپهسالار جدید تا مسجد فیلسوف

به گزارش خبرگزاری شبستان، در دومین بخش از «گذری بر مساجد تاریخی تهران» چهار مسجد دیگر معرفی می شود.

مسجد شهید مطهری (سپهسالار جدید)

چسبیده به نماد دموکراسی ایران، یعنی مجلس شورای ملی سابق، مدرسه با شکوهی سر بر افراشته که زیبایی آن زبانزد همه تهرانیان است. مدرسه و مسجد سپهسالار یا ناصری با نام جدید مدرسه عالی شهید مطهری. در حقیقت می توان این دو را نماد وحدت علم و سیاست در کنار یکدیگر دانست.

مؤسس این مدرسه، میرزا حسین خان سپهسالار،(صدر اعظم دورهٔ ناصری) است. مسجد و مدرسه سپهسالار (شهید مطهری) نخستین و بزرگ ترین مسجد و مدرسه عالی در تهران است که از نزدیک ترین تلفیقها میان معماری ایرانی و معماری مساجد استانبول است. مسجد سپهسالار گنبد ویژه‌ای دارد؛ تعداد مناره‌های بیش از اندازه متداول آن که حدود ١٠ مناره است و گنبد دو گوش خوابیده‌اش نشان از سبک معماری مساجد ترکیه دارد. کارشناسان معماری معتقدند که این بنا با بهره‌گیری از کاشیکاریها و مجموعه هنرهای معماری دوره قاجار طراحی و ساخته شده است.

بانیان این بنای بزرگ و نیز سازندگان ساختمان مجلس شورای ملی، «حاج میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی»، صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار و برادرش «مشیرالدوله» بودند. که ساخت این بنا در دو سال پایانی عمر میرزا حسین خان سپهسالار آغاز شد و هزینه آن نیز از محل عواید شخصی وی تامین می شد. ولی تکمیل مجموعه پس از مرگ وی توسط برادرش یحیی‌خان مشیرالدوله صورت گرفت.

در سال 1296 احداث این مجموعه شروع شد. وی جهت محکم ساختن بنا حدود 17متر از تمام محوطۀ بنا را خاکبرداری و سپس پی ریزی کرد و آنگاه بنای عمارت آغاز شد. طراح این بنا و همچنین مجلس شورای ملی و عمارت بهارستان مهندس میرزا مهدی خان شقاقی (ممتحن الدوله) بود. سپهسالار که تا سال 1297 در تهران حضور داشت خود بر کارها نظارت کرد ولی از وقتی که عزل گردید کار احداث این بنا از نظارت مستقیم وی خارج شد ولی کارها ادامه پیدا کرد. سپهسالار وقفنامه مفصلی جهت حفظ مجموعه احداثی خود نوشت. وی برای مرمت وادامه کار مسجد، وقوفات زیادی گذاشت.

مسجد حکیم باشی (آقا محمود)

مسجد و مدرسه حکیم باشی یا آقا محمود از اماکن مذهبی و تاریخی منطقه ١٣ شهر تهران است. وقف مسجد و مدرسه حکیم باشی و آقا محمود را به میرزا احمد حکیم باشی نسبت داده اند که در دوره فتحعلی شاه در قرن ١٣ هجری شمسی زندگی می کرد.

بر ایوان جنوبی مدرسه تاریخ ١٢٣٤ و در کتیبه وقف نامه واقع در سر در مدرسه تاریخ ١٢٥٧ قید شده است. این بنا به مسجد آقا محمود نیز شهرت دارد در جبهه قبله گنبدخانه و ایوانی وجود دارد که شاخص ترین عناصر به شمار می آید. شبستانی کم عمق و طویل در جبهه مقابل آن ساخته در دو جبهه دیگر هشت حجره به روی یکدیگر قرار دارد. وسط هر یک از دو جبهه ایوانی وجود دارد این بنا شامل سه ایوان است. دو سوی گنبد خانه به دو ورودی مجهز است که هر کدام متشکل از پیش طاق هشتی و دالانی است مستقیم به حیاط ختم می شود. گفتنی است برای بازدید از مسجد و مدرسه حکیم باشی یا آقا محمود می توانید پامنار ابتدای کوچه مروی قبل از حاجیان پلاک ١٨٠ مراجعه کنید.

مسجد فیلسوف الدوله

مسجد و مدرسه فیلسوف الدوله از اماکن مذهبی و تاریخی منطقه 12 شهر تهران است. این مسجد توسط میرزا کاظم فیلسوف الدوله پزشک مشهور دوره ناصری متوفی سال 1323 هجری قمری ساخته شده است. این بنا در خیابان مصطفی خمینی در کنار امامزاده سید اسماعیل (ع) قرار دارد. پیرامون صحن را 12 حجره و دو ایوان احاطه و در جبهه مقابل ورودی شبستانی ستون دار وجود دارد که برای برگزاری مراسم نماز از آن استفاده می شود. ورودی بنا مسیری غیر مستقیم به صحن دارد و آن عناصری چون جلوخان، هشتی، دالان و ایوان به کار رفته است.

از ویژگی های این بنا وجود مقبره بانی آن کنار حیاط بسیار کوچک پشت صحن است. کاشی کاری های ظریف و کاربندی های زیبا از دیگر مشخصه های مسجد فیلسوف الدوله است. چنین به نظر می رسد که دو منار واقع در دو سوی ورودی بنا به صورت ناتمام رها شده است. گفتنی است، برای بازدید مسجد و مدرسه فیلسوف الدوله می توانید به خیابان مصطفی خمینی، بین چهار راه سیروس و مولوی، جنب امامزاده سید اسماعیل (ع) مراجعه کنید.

مسجد خان مروی

مسجد و مدرسه‌ی خان مروی از اماکن مذهبی و تاریخی منطقه ١٢ شهر تهران است. مسجد و مدرسه خان مروی را حاج محمدحسین خان ملقب به فخرالدوله ملقب به فخرالدوله والی مرو در زمان سلطنت فتحعلی شاده بنا کردم به همین دلیل این مدرسه را خان مروی نامیده‌اند. این مدرسه به نام فخریه نیز مشهور است. این مجموعه شامل مسجد با صحن بزرگ، حجره‌ها و طاق‌نماهای اطراف صحن است. در سمت شمال صحن، ایوان بزرگ و مدرسه قرار دارد. بنا دارای تزئینات کاشی‌کاری و کتیبه‌هایی حاوی اشعال عالمانه است. نام فتحعلی شاه و فخرالدوله در این کتیبه آمده است. تاریخ بنا در کتیبه، سال ١٢٣١ هجری قمری را نشان می‌دهد. فخرالدوله حاکم مرو در سال ١٢٤٠ هجری قمری در تهران مدرسه‌ای ساخت و برای اداره آن موقوفات بسیاری را وقف کرد و چون به خان مروی معروف بود این مدرسه نیز به مدرسه مروی شهرت یافت.

فخرالدوله کتابخانه‌ای برای مدرسه فراهم آورده که هم‌اکنون نیز پابرجاست و بیش از ٢ هزار جلد کتاب خطی دارد. در میان کتاب‌های کتابخانه مدرسه خان مروی نسخه‌های نفیس و نادر بسیار از جمله نسخه‌ای از خمسه نظامی که مجالسی از نقاشی اثر قلم استاد کمال‌ادین بهزاد وجود دارد و از نفاسیل جهان به شمار می‌رود. گفتنی است؛ برای بازدید از مسجد و مدرسه خان مروی می‌توانید به خیابان ناصر خسرو کوچه مروی مراجعه کنید.

پایان پیام/