خبرگزاری شبستان: به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت امیرمومنان حضرت علی (ع) با سیدجواد میری، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، استاد مدعو دانشگاه ادیان و مذاهب قم، سردبیر مجله "چشم انداز اسلامی" لندن، کارشناس فلسفه علم و مطالعات ادیان از دانشگاه گوتنبرگ سوئد، پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات انتقادی ادیان در آمریکا گفتگویی در خصوص ویژگی هایی فرهنگی حکومت امام علی (ع) انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد:
به لحاظ فرهنگی حکومت حضرت علی (ع) چه ویژگی هایی داشت؟ در واقع مهندسی فرهنگی این حکومت چگونه طراحی شده بود؟
پیش از پاسخ به این سوال باید گفت بسیاری از افراد هنگامی که در خصوص حکومت علوی سخن می گویند، محدود به همان دوران چهار ساله حکومت ایشان می شوند و از مسائل و ابعاد و جنبه های دیگر آن که منجر به تشکیل این حکومت شد، غافل می مانند. اما حضرت علی (ع) انسانی بود که در معرکه های مختلف شخصیت خود را به منصه ظهور رسانده و رسیدن به حکومت برای آن حضرت (ع) ملاک و معیار نبود؛ در واقع امیرمومنان (ع) شخصیتی تک بُعدی نداشت و از ابعاد گوناگون می توان به آن پرداخت. در این راستا باید دید رابطه حکمت و حکومت و رابطه ولی و ولایت در نگاه امیرالمومنین علی(ع) چه بوده است.
به طور کلی دو نگاه کلان نسبت به حکومت وجود دارد؛ برخی معتقدند حکومت نهادی است که خشونت و قدرت تنها مالک آن حکومت است و بر اساس همین مالکیت حق و مشروعیت دارد که بر مردم حکومت کند و مردم نیز باید از حکومت تبعیت کنند. اما نگاه دیگر آن است که برخی معتقدند حکومت مبتنی بر خشونت و قدرت نیست بلکه مبتنی بر حکمت است و رابطه ای که حاکم با مردم دارد، بر اساس حکمت است و اتفاقا حکمت در ذات خود و فی نفسه به گونه ای است که عقل ها و دل ها را به سوی خود می کشاند. به بیان دیگر اگر ما صحبت از ولایت می کنیم، ولایت مبتنی بر محبت است یعنی ولی کسی است که می تواند محبت را در دل های مردم ایجاد کند. اما متاسفانه امروز نگاه ما به ولایت و حکومت – در عین حال که این نگاه همراه با مفاهیم شیعی و اسلامی است- فاقد مفاهیم علوی است.
مصادیق این حکومت به طور عینی چه مواردی بود؟
یکی از ویژگی های حکومت علوی، شایسته سالاری است. یکی از جنبه های کلیدی حکومت، مدیریت اجتماع انسانی است و مقوم این مدیریت، فرهنگ است یعنی در فرهنگ باید نگاه ها و ویژگی هایی برجسته شود که بر اساس آن مدیریت فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و ...، انسان های با یک ویژگی هایی تربیت شوند که وجدان انسانی که مجموعه ای از ویژگی ها، اخلاقیات، درونیات است، بیدار شده و قطب نمایی برای رسیدن به مقصد شود.
اما ویژگی دوم حکومت علوی، لطافت بوده است؛ علی (ع) کسی بود که جاذبه اش، بیش از دافعه اش بود و تلاش می کرد در همه احوال انسان ها را جذب کند چرا که ایشان، انسان ها را مخلوق خدا و متعلق به خانواده الهی می دانست.
وقتی کسی نگاهش به بندگان خدا نگاه وسیع و با سعه صدر باشد، نمی تواند در تقابل با دیگران شخصیت و فرهنگ و سیاست خود را تعریف کند. امام علی (ع) تا جایی نگاه خود را وسعت می دهد که به مالک اشتر می گوید: اى مالک ، مردم بر دو قسمند: یا برادر دینى تو هستند و یا همنوع تو در خلقت؛ با آنها طوری رفتار کن که حق برادری را ادا کرده باشی.
یکی از مشکلاتی که امروز در جامعه ما است نگاه تنگ نظرانه به دین و دیانت است و چنین می پنداریم عیار و معیار دینداری در جایی متبلور است و با آن عیار می توانیم همه را محک بزنیم! اما نگاه امیرالمومنین علی(ع) یک نگاه دیگر است. آن حضرت (ع) در یکی از خطبه های خود به مالک می گوید: ای مالک اگر شب هنگام کسی را در حال گناه دیدی فردا به آن چشم به او نگاه نکن شاید سحرگاهان توبه کرده باشد و تو ندانی!
اگر همین یک جمله را در نظر بگیریم و به زبان جامعه شناسی بازبینی کنیم، ما نباید نگاه تجسسی یا بالا به پایین به افراد داشته باشیم به دلیل آنکه قسمت عظیم دیانت با عموم احوالات افراد ارتباط دارد. امیر مومنان (ع) این نگاه را دارند و حاکم این حکومتی بوده که با نگاهی مهربانانه به مردم می نگریسته و افرادی را متصدی فرهنگی می کردند که این دیدگاه را در جامعه ترویج داده و دافعه آنها حدقل باشد.
سعه صدر و تحمل و بردباری سومین ویژگی فرهنگی حکومت علوی است؛ برخورهای امام علی (ع) با خوارج که دشمنان قسم خورده ایشان بودند، جالب است؛ آن حضرت (ع) تا زمانی که خوارج دست به شمشیر نبردند، دست به شمشیر در برابر آنها نمی بردند و شیوه تسامح و تساهل را همراه با سعه صدر در پیش می گرفتند؛ شیوه ای که امروز وقتی سخن از آن به میان می آید، افراد جبهه می گیرند و حتی ناسزا به طرف مقابل نثار می کنند.
مهربانی و محبت ویژگی فرهنگی دیگری است که در حکومت امیرالمومنین علی (ع) به چشم می خورد. دنیای امروز درگیر خشونت طلبی، افراطی گرایی و خونریزی شده است. علی (ع) تنها متعلق به شیعه و ایران نیست بلکه متعلق به تمام انسان هاست و می تواند برای همگان الگو باشد و به خوبی معرفی شود. امروز جهان نیاز دارد با آشنا شدن با افرادی همچون حضرت علی (ع) و شیوه فرهنگی حکومت ایشان، قلب های تهی از محبت خود را پر کنند. در واقع تمامی مشاجرات و دعواهای بشر در خانواده، در جامعه در جهان، ناشی از نبود محبت است. امام علی (ع) کسی است که راه پُر کردن دل ها را هم در سیره عملی و هم نظری برای انسان ها به جای گذاشته است. جهانی که امروز برای انسان به قفس آهنین تبدیل شده و ضعفا زیر پای ستمگران استخوان هایشان شکسته می شود، نیاز به این پیام دارد. در واقع اگر بخواهیم حضرت علی (ع) را در قرن 21 از منظر فرهنگی بشناسیم، باید بدانیم که ایشان شخصیتی تک بُعدی نداشته و همان گونه که در عرصه نبرد، پیشتاز بر دشمن بوده، در عرصه حکمت و فلسفه و عقلانیت و دستگیری از فقرا، ایتام و ابن سبیل ها نیز پیشتاز بوده است. امام علی (ع) نماد اسطوره ای است بر پیکره تاریخ که هر گاه سخن از ایشان شود، گویی تازه در حال معرفی آن حضرت (ع) هستیم و ابعاد تازه ای را روی مخاطب می گشاییم.
پایان پیام/
نظر شما