خبرگزاری شبستان: مسجد بزرگترین پایگاه فرهنگی_ دینی مسلمانان است از گذشته تا به امروز مورد توجه قرارگرفته است و افراد در عمران و آبادانی آن نقش مهمی را ایفا کرده اند.
این مقاله با بررسی شیوههای نو در جلب مشارکت مردم سعی دارد تا شیوه های عمران مادی و معنوی مساجد را بیان نموده تا از این کارکردها برای تعالی هرچه بیشتر جامعه استفاده شود؛ بنابراین در بررسیهای انجام شده بهدنبال بیان این مطلب هستیم که مساجد دارای ظرفیتهای بسیار خوبی در اشاعه فرهنگ اسلامی هستند که میتوان با برنامهریزیهای دقیق و سیاستگذاری مناسب جامعه در پیشبرد اهداف، به ارتقاء سطح آگاهی افراد کمک نمود.
مساجد همواره نقشی کلیدی در زندگی مردم داشته و بهدنبال تأمین اهداف متعالی امت اسلامی بودهاند. از صدر اسلام تا به امروز، مسجد مرکز فعالیت‌های متعددی بهشمار آمده و بسیاری از امور اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در این مکان مقدس انجام گرفته است؛ اما با گذشت زمان و توسعه جوامع، مسجدها دیگر نتوانستند پاسخگوی نیاز مردم باشند و به همین علت کارکردهای مسجد نیز تغییر یافت.امروزه مساجد نیازمند شیوههای نو در جلب مشارکت مردم در تمام زمینهها برای عمران مادی و معنوی هستند، اموری که از سوی دستاندرکاران مساجد نادیده گرفته شده و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به پیشرفتهای گوناگون در کشور باید به فکر ارتقای سطح کمی و کیفی مساجد باشیم؛ هدف ما در این مقاله ارائه راه‌کارها و استفاده از توانهایی است که علاوه بر قابل اجرا بودن، سبب ترغیب افراد به مسجد شده و بر زندگی مردم تأثیر مثبتی بگذارد؛ بنابراین در این مقاله به سوالات زیر پاسخ خواهیم گفت:
1) مشارکت افراد در آبادانی مساجد چگونه باید باشد؟
2) راه‌کارهای جدید جلب مشارکت مردم در عمران مادی و معنوی مساجد چیست؟
3) انتخاب نیروی انسانی در مساجد چگونه باید صورت گیرد؟
مشارکت چیست و اهمیت مشارکت در آبادانی مساجد چگونه است؟
تاریخ حیات انسانها تاریخ همکاری است. زمانیکه انسان برای نخستینبار دریافت که با تجمیع توانها می‌تواند بر مشکلات خود غلبه کند مشارکت بهوجود آمد. مشارکت در اصل پاسخ به ندای فطری انسان است و با گذشت زمان در زندگی انسانها موجب بهبود عدالت اجتماعی می‌گردد.
مشارکت واژهای عربی و بر وزن مفاعله است و به فعالیتهایی گفته می‌شود که حداقل دو طرف داشته باشد و هر طرف نسبت به طرف مقابل، عمل مشابه متقابلی را انجام میدهد؛ بنابراین افراد با مشارکت در فعالیتها ضمن سود بردن از نتایج همکاری با یکدیگر در رسیدن به یک هدف واحد قرار می‌گیرند که علاوه بر ارتقاء سطح آگاهیشان به فرهنگسازی واحدی میرسند. مشارکت امری داوطلبانه، آگاهانه و متعهدانه است که در تصمیمگیری و اجرای فعالیت‌های معنوی و مادی افراد بسیار موثر است. مشارکت به عنوان یک فرایند اجتماعی سعی دارد تا همه افراد جامعه را در تمام مراحل توسعه شرکت دهد.
لازم به ذکر است که در تمام ادوار گذشته و ادیان الهی، مشارکت امری ضروری بوده و به همکاری افراد با یکدیگر نگاهی ویژه وجود داشته است. اسلام نیز به عنوان کاملترین دین به این امر توجه داشته است.
در سالهای اخیر، توسعه ملی در کشورهای جهانسوم، نیاز به مشارکت و وفاق اجتماعی فعال را بسیار ضروری کرده است تا هم زمینه برخورد و اختلاف را کم کند و هم بهرهبرداری از منابع انسانی و محیطی را آسانتر سازد؛ بدون تردید یافتن راه حلی مناسب برای غلبه بر مشکلات اجتماعی از توان دولتها خارج است و در این میان مراکز پژوهشی و مدنی وظیفه سنگینی را برای برنامهریزی و حل مشکلات مردم برعهده دارند.
در آغاز اسلام، تأسیس مسجد قباد و انتخاب مکانی برای بنای مسجد نبوی در همان لحظات اولیه ورود پیامبر به مدینه، نشانگر نگاه ویژه ایشان به بنیان مسجد و تشکیل اجتماعاتی در مسجد برای تحولات فردی و اجتماعی آینده بود.
مسجد از ابتدا پایگاه تبلیغاتی دین بود؛ هم‌چنین باید گفت اغلب افرادی که بیشتر به مساجد رجوع می‌کنند، کمتر حقوق دیگران را ضایع میسازند و در زندگی شخصی خود نظم خاصی را پیش می‌گیرند؛ از سوی دیگر کمبود ارزشهای معنوی در جامعه سبب بیاعتمادی افراد به یکدیگر شده و زمینه را برای ایجاد بینظمی و آشوب به ویژه در سطح محلهای فراهم میکند.
فرد برای زندگی در اجتماع باید هنجارها و الگوهای رفتاری جامعه را در زندگی اجتماعی خود پیاده کند. همان طور که کودک از همان سنین ابتدایی با مشاهده اعمال اطرافیان خود کنجکاو میشوند و به تکرار همان کارها میپردازد. مؤثرترین عمل نیز در روند اجتماعی شدن افراد، نماز است؛ بهگونهای که نگرشها و باورهای افراد را مورد تاثیر فراوان قرار میدهد و اشخاص از جامعه‌پذیری بهتری برخوردار می¬شود، حقوق دیگران را بیشتر رعایت کرده و خود را به اخلاق نیکو آراسته می‌نماید.
آسیبهای اجتماعی موجود در جامعه، والدین را بر آن داشته تا به نوعی جلوی آسیبپذیری فرزندان خود را بگیرند و مساجد میتوانند با تشکیل کارگروهها، آموزشی سالم را ترویج دهند که خود این امر روحیۀ مشارکت، تعاون و همکاری را در افراد تقویت می‌نماید.
مشورت در امور مختلف به افراد توصیه شده است؛ چنانکه در قرآن کریم، اصل مشورت کردن مورد تاکید قرار گرفته است: «والذین استجابو لربهم و اقامو الصلوه و امرهم شوری بینهم و مما رزقنهم ینفقون» و کسانیکه دعوت خداوندشان را پاسخ گفتند و کارشان در میان آنها به مشورت انجام می شود و از آن‌چه آنان را انفاق داشتهایم، ارزانی می‌کنند.یکی از نمونههای قابل دسترس برای آموزش مشارکت، برگزاری نماز جماعت به صورت مداوم در مساجد است. اصولا روحیه جمعی، روحیه خاصی است و با این روش میتوان هماهنگی و انضباط را درمیان مسلمانان به نمایش درآورد. با برگزاری نماز جماعت و قرار گرفتن افراد در یک صف منظم، نه تنها اختلاف طبقاتی که در میان مردم وجود دارد از هم میشکند، بلکه دیگر کسی به دلیل موقعیت اجتماعی خود بر دیگری فخر نمیفروشد و هم‌دلی میان مردم بیشتر می‌شود. پیامبر صلی الله علیه وآله در این خصوص می فرمایند: «مَن رَأیتُمُوهُ یُصَلِّی فِی المَسجِدِ جَماعَةً فَظَنُّوا بِهِ کُلَّ خَیر»؛ٍ هرگاه دیدید کسی در مسجد نماز به جماعت میگزارد، در هر کار خیری به او خوشگمان باشید. بنابراین باید به اصلاح جامعه پرداخت، زیرا قرار گرفتن روح انسان در محیطی نامناسب سبب ترک نماز می‌شود و اگر در اجتماع روح معنویت جاری باشد افراد به نماز گرایش بیشتری پیدا می‌کنند.
نماز به عنوان عملی اجتماعی در افراد متعدد گوناگون است، اما کسب جایگاه مطلوب در جامعه انسان را به برقراری روابط اجتماعی متمایل کرده و موجب بسیاری از اعمال انسان می‌شود.
لازم به ذکر است که مسجد کانون اصلی مشارکت مردم در تمام زمینهها است واگر به جنبه حل اختلاف مساجد توجه ویژه نشود، این پایگاه اصلی وحدت، جایگاه اصلی خود را از دست داده و به مرکزی برای اختلاف افکنی تبدیل می‌گردد و نتیجه مستقیم آن از هم پاشیدگی امت اسلامی و تسلط دشمنان بر حکومت اسلامی می‌گردد؛ علاوه بر این، مساجد مکانی مهم برای برگزاری محافل دعا و نیایش هستند و نباید تنها به کارکرد عزاداری آن توجه کرد، بلکه با تقویت فرهنگسازی برپایی مراسمهای مولودی و تجمیع مردم برای سرور و خوشحالی در دید مردم تحولی ایجاد نمود.
از ابتدای انقلاب نیز رهبران مذهبی ما به امر مشارکت نگاهی ویژه داشتند؛ به طور مثال امام خمینی(ره) به مردم ایران توصیه میکند که در مشکلات شریک هم باشند و معتقدند که بازسازی و سازندگی تنها از طریق تعاون امکان¬پذیر است. ایشان انقلاب را نمونه کامل مشارکت مردم برشمرده و بیان میدارد. اگر همه قشرها با هم یکدل و یکپارچه باشند هیچ قدرتی نمیتواند در مقابل آنها ایستادگی کند؛ اما تنهایی هر فردی سبب شکستگی او خواهد شد.
مقام معظم رهبری نیز به این امر مهم توجه ویژهای دارند و بهگونهای که سال 1384 را سال «هم‌بستگی و مشارکت عمومی اعلام داشتند.» ایشان نیز هویت هر جامعه را ملت آن میدانند و آن سال را به دلیل برگزاری انتخابات صحنهای سرنوشتساز دانستند.
ایجاد جذابیت در کادر مساجد
با توجه به پیشرفت تکنولوژی ارتباطات، جهان به صورت دهکدهای کوچک درآمده است که در آن هر فردی می‌تواند به ¬راحتی از اوضاع دیگران به طور کامل مطلع گردد. امروزه شیوههای نوین در رسانههای جمعی سعی در خدشهدار کردن اذهان مردم به ویژه مسلمانان دارند. رسانههای جمعی چون ماهواره و رادیو با استفاده از دانش بهروز روانشناسی، احتیاجات مردم را شناسایی می‌کنند و سعی در سمت¬و¬سو دادن به آنها هستند و بهصورت شبانه روزی به ترویج افکار خود میپردازند. حال این سوال پیش میآید که آیا هر کسی می‌تواند هدایت مردم، بهویژه قشر جوان و در معرض خطر را برعهده بگیرد، در حالیکه در جهان امروز، دین و اندیشههای دینی به شدت مورد تهاجم قرار می‌گیرند؟ بدون شک انجام این وظیفه الهی و تبلیغ معارف با تصریحات متعددی که در دین ما انجام گرفته است، اهمیتی صدچندان مییابد.
استفاده از روحانیون کارآمد
امام جماعت مهمترین رکن در مسجد است که می‌تواند با عملکردی مناسب و صحیح، زمینه خوبی را برای جذب جوانان به مساجد ایجاد کند. جوانی بهعنوان مهمترین دوران در ساخت اصول شخصیت انسان است. «علاوه براین تهاجم فرهنگی در سالهای اخیر شرایطی را بهوجود آورده که تصمیمگیری را برای جوانان مشکل ساخته است؛ به دلیل این‌که جوانان آینده انقلاب هستند بر حساسیت رفتار و بینش جوانان میافزاید».
«امروزه مدیریت به یکی از ضروریترین نیازهای بشر تبدیل شده است و مدیریتی صحیح حتی در شرایط نابسامان می‌تواند عاملی بسیار موثر در تعالی جامعه محسوب شود. مدیر اصلی مسجد امام جماعت و به همراه او هیئت امنا که تشکیل شده از افراد خوشبرخورد و کارآمد هستند، وظیفه رهبری مسجد را برعهده دارند». «مدیریت کامل وقتی صورت می‌گیرد که یک روحانی و عالم به صورت فعال و دائمی در مسجد حضور داشته باشد». هماکنون به برکت جمهوری اسلامی ایران مدرسههای مختلف علمیه در سراسر کشور راهاندازی شده و به پرورش نیروهای جوان و مستعد تبلیغ میپردازد. انتظار می‌رود که روحانیون محترم، هم به معارف اسلامی آشنا باشند و هم بیان امروزی و جوانپذیر داشته باشند. در جذب روحانیون و مبلغین باید به شرایط آنها توجه نمود، همچنانکه قرآن کریم انجام این امر را بدون علم و آگاهی نکوهش میکند و آن را شایسته عذاب الهی میداند. شرایط مختلفی وجود دارد تا یک فرد بتواند مدیریت مسجد را در دست بگیرد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره نمود:
فقهی و علمی
امام جماعت باید از نظر فقهی دارای صلاحیتهایی باشد که در همه جا بیان شده است. «بالغ، عادل، حلالزاده، شیعه دوازده امامی باشد، آشنا به تلفظ صحیح نماز باشد و احتیاط واجب است که اگر مریضی خاصی دارد که مانع خواندن نماز می‌شود، امامت جماعت صحیح نمیباشد». هم‌چنین روحانی باید مطالعات روزانه روزنامهها و اخبار را داشته باشد و به اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی، فن مشاوره، ادبیات فارسی و اصطلاحات روز، تاریخ، شعر، داستان معما، فکاهی، اقتصاد و مسائل روز آگاهی داشته باشد و در صحبتها و سخنرانیهایش از آنها سخن بگوید و در تفهیم بهتر مسائل از این موارد استفاده کند تا موجب جذب افراد به مسجد شود.
وضعیت ظاهری
اولین چیزی که در برخورد اول و در ظاهر افراد جلب توجه میکند، نوع پوشش و لباس فرد است که نشانگر شخصیت و نوع تفکر اوست. با توجه به رشد روزافزون اسلام و اهمیت یافتن تبلیغ دین در جامعه باید به نوع اثرگذاری مبلغ توجه ویژهای شود. مبلغان باید از پوشش هایی استفاده کنند که القاکننده آرامش در افراد شود. «مبلغ باید از نظر ظاهری آراسته باشد و از سلامت جسمانی برخوردار باشد. آراستگی مبلغ در جذب جوانان تاثیر بسیاری دارد، زیرا بیشتر افراد از ظاهر انسانها پی به باطن افراد میبرند و رغبت همصحبتی با طرف مقابل را پیدا می‌کنند. مبلغ باید مرتب دندانهایش را مسواک بزند و دهانش را خوشبو نگه دارد.».
گفتارروحانیون باید بهگونهای سخن بگویند که در مردم رغبت نشستن و استفاده از صحبتهای آنها ایجاد شود. قدرت بیان در ارائه مطالب امری ضروری است که با تمرینهای مختلف میتوانند به این مهم دست یابند تا موجب ارتباط و صمیمیت بیشتری میان مردم و روحانیون می‌شود. «البته بهتر است که در ارائه هر موضوعی به نکتههای روانشناسی و چگونگی تاثیرگذاری توجه کرد؛ مثلا انتخاب عنوان زیبا برای سخنرانیهای خود بیابند. جلسه سخنرانی نباید بهصورت یکطرفه برگزار گردد، بلکه باید مجالی برای ایراد نظر و سوالهای جوانان نیز درنظر گرفته شود.»
داشتن چهرهای گشاده و اخلاق خوب همیشه مورد تاکید بزرگان ما بوده و همواره به داشتن برخورد خوب از سوی کسانی که عهده دار وظیفه تبلیغ و اشاعه فرهنگ دینی در جامعه هستند تاکید بسیاری شده است. مبلغ باید با اخلاق و سرشت نیکو سعی در جلب افراد داشته باشد و زمینه را برای تبلیغ سازنده آماده سازد. «برخورد محبتآمیز و آگاهی از نظرات جوانان زمینه خوبی را برای گرایش جوانان به مسجد فراهم میکند. امام جماعت نه تنها داخل مسجد، بلکه باید بیرون از مسجد نیز به گرمی با جوانان برخورد کند. این احترام باید بهصورت شنیدن و تحمل کردن و البته تعیین راهی درست برای هدایت جوانان باشد.»
استفاده از امکانات بهروز
امامان محترم جماعت مساجد در جذابیت مساجد نقش مستقیم و مهمی را ایفا می کنند، هرچه روحانیون مساجد خود را بیشتر با تکنولوژیهای جدید به روزرسانی کنند، هم‌چون تسلط بر اینترنت و کامپیوتر، ارائه مطالب علمی از طریق پاورپوینت و استفاده از ویدئو پروژکشن و غیره، سبب می‌گردد جوانان بیشتری برای یافتن پاسخ سوالات و شبهات خویش به مسجد و امام جماعت مسجد مراجعه کنند.
تامین مالی امام مسجد
تامین مالی امام مسجد بسیار ضروری است. دریافت حقوق ماهیانه و بیمه عمر و تامین اجتماعی به نوعی دغدغه امرار معاش را از روحانیون می‌گیرد و انگیزه کافی برای فعالیت‌های مختلف در آنها بهوجود میآورد؛ در اینصورت به دلیل حضور امام جماعت در ساعتهای مختلف روز افراد متعددی برای رسیدگی به کارهای به مسجد رجوع می‌کنند و زمینهای برای حضور افراد مختلف به وجود میآید.
بهکارگیری هیئت امنای مناسب
نه تنها مساجد مرکز تعالی افراد هستند، بلکه کانون فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بوده است و از صدر اسلام اصیلترین سازمان در جامعه اسلامی محسوب میشده است؛ بنابراین با این وظایف گسترده، نیاز به مراقبت و مدیریت حسابشدهای دارند تا با همت و تلاش دستاندرکاران خود زمینهای برای پرورش انسانهای متعالی فراهم آورد؛ در همین راستا بهسازی و تحول در مساجد امری لازم است که جمعی از اهل نظر، توانمند و دارای صلاحیت بالا باید به عنوان هیئت مدیره اداره امور مختلف مسجد را برعهده گرفته و سعی در اصلاح روزبهروز این مکان مقدس داشته باشند.
هیئت امنا می‌بایست طی انتخاباتی از بین مردم برای مدت معینی انتخاب گردند. بهتر است اعضاء ثابت هیئات امنا از افرادی تعیین شوند که علاوه بر توان اقتصادی، دارای روحیه فرهنگی باشند تا از آزادی عمل و فعالیت فرهنگی روحانی مسجد و حضور جوانان و نوجوانان در مسجد ممانعتی به عمل نیاورند.
از سالهای قبل هیئت امنا تحت نظارت امام جماعت شروع به فعالیت نموده که در جاهای مختلف شرح وظایفی برای آنها تدوین شده است. «هیئت امنا، مدیریت مسجد است که تمامی فعالیت‌های مسجد تحت هدایت و نظارت آنها است. با کمک گرفتن از جوانان در هیئت امنا میتوان رقابتی سالم را در میان جوانان و بزرگسالان بهوجود آورد.» بهتر است که هیئت امنا نظر جوانان را در مسائل گوناگون جویا شود و در صورتی که نظر سازنده بود آن را اجرا سازد؛ این عمل باعث شخصیتدهی به جوانان شده و سبب می شود آنان خود را در تصمیمگیریهای مسجد دخیل بدانند. «هیئت امنا میتوانند با دعوت از افراد هنرمند، موجب جذب افراد شود و استفاده از ابزارهای صوتی و تصویری و برگزاری مراسمهای مختلف را انجام دهند. در اجرای مناسبتها باید از کلیشهای بودن آنها دوری کرد و در دکور و جایگاه مراسمها بهگونهای عمل کرد که باعث جذب جوانان شود.»
از آن‌جا که «انسان در تمام مراحل زندگی خود نیاز به الگو دارد و به مرور زمان این تقلید آگاهانهتر می‌شود. هیئت امنای مسجد می‌بایست الگوهای مناسبی را که در شهر وجود دارند را شناسایی کرده و آنها را به مسجد دعوت کنند تا افراد آنها را ببینند یا از سخنرانی آنها در مسجد بهرهمند شوند و این اقدام مثبتی است که موجب ترغیب افراد مختلف به مسجد می‌شود».
بهترین هیئت امنا والاترین ارزشها را به مسجد میدهد، بهموقع سیاستگذاری میکند، فقط در زمانهای مشخصی در کار دیگران دخالت می‌نماید، پیشبینیهای لازم در امور مختلف داشته باشد و در زمانهای خاص به بررسی عملکردهای خود میپردازد.«در هیئت امنا باید هم‌بستگی لازم وجود داشته باشد و با رفتاری سالم سعی در ارتباط با گروههای مختلف در داخل مسجد داشته باشد. از آن‌جا که هیئت امنا جهتدهی کل مسجد را برعهده دارند، بهعنوان مرجع حل اختلافات داخل مسجد محسوب میشوند.»هیئت امنا از کمیتههایی تشکیل می‌شود که در کنار یکدیگر به انجام اموری میپردازند. لازم به ذکر است که کارآمدی این کمیتهها است که هیئت امنای موفق تشکیل می‌شود. «هیئت امنا می‌تواند با شناسایی افراد خیر برای کمک به مسجد و تهیه منابع مالی دائمی برای مسجد و کسب درآمد برای مسجد باشد. افتتاح حساب برای مسجد و اعلام آن نیز از فعالیت‌های دیگر هیت امنا میباشد.»
استفاده از خادمان جوان
خادمان مساجد نقش بسیار زیادی در جلب افراد به مسجد دارند. اکثریت خادمان و سرایداران مساجد، افرادی هستند که بضاعت مالی خوبی ندارند و بهجهت رفع نیازها و مشکلات معیشتی زندگی خود، خادمی مسجد را برعهده گرفتهاند. اکثریت خادمان مساجد از نظر سنی مسنّ هستند و برخی از آنها از نظر عقیدتی نیز ضعیف هستند. از خانه سرایداری مسجد برای اسکان و از آب و برق و گاز و تلفن مجانی مسجد هم استفاده می‌کنند، اما چون با عشق و علاقه این پست مهم دینی را برعهده نگرفته اند، حال و حوصله شلوغی مسجد را ندارند و هرچه مسجد خلوت تر باشد آنها در آسایش بیشتری به امرار معاش خود می پردازند. این دلیل بسیار مهمی است که مانع حضور جوانان و نوجوانان و کودکان به مسجد می شود و حتی جلوی برگزاری کلاسهای آموزشی در مسجد را می‌گیرند.
با وجود این ضعفها باید به بازنگری جدی در مورد خادمان بپردازیم. در استخدام خادمان باید شرایط خاصی گذاشته شود که تنها سالمندان برای این کار انتخاب نشوند، بلکه با بهکارگیری نیروهای جوانتری که رسیدگی به امور مساجد را بهتر انجام میدهند، زمینه را برای حضور افراد مختلف به مسجد آماده ساخت. با وجود این مانع بزرگ، انتظار حضور گسترده جوانان و نوجوانان را در مسجد را نباید داشته باشیم.
خادم مسجد هم باید کسی باشد که اولاً جوان، خوش‌صدا و خوش‌قیافه باشد؛ ثانیاً استاد قرآن باشد و خودش بتواند به بچه‌های محله قرآن بیاموزد و سوم این‌که حداقل تحصیلاتش دیپلم باشد. اگر جوانی این‌گونه بود می‌تواند خادم مسجد شود و زندگی‌اش هم از این طریق تأمین شود.
خادمان باید اعتقاد به مبانی اسلامی داشته و با عشق و علاقه این پست را قبول کنند و افتخار جفت کردن کفش نمازگزاران و عبادت کنندگان مسجد را داشته باشند. برای رفع این مشکل می‌بایست برای خادمان مساجد دورههای آموزشی برگزار شود و برای ایشان حقوق و مزایایی در نظر گرفته شود که دغدغه امرار امعاش نداشته باشند و در خدمت مسجد و نمازگزاران و مخاطبان مسجد باشند.
برگزاری دورههای آموزشی
از دیدگاه پیامبر نه تنها مسجد یک مرکز عبادی فردی به شمار میآید، بلکه کانون تحولات و اصلاحات جامعه نیز است. امروزه اقشار مختلف جامعه در معرض مستقیم تهاجم فرهنگی قرار دارند و با توجه به دیدگاه بزرگان دین ما باید به تقویت مراکز دینی خود بپردازیم تا جلوی بسیاری از ناهنجاریهای جامعه گرفته شود. باید درنظر داشت که مساجد، تنها محلی به منظور برگزاری مجالس ترحیم و عزاداری نیست، بلکه باید با برنامهریزی درست و کارآمد بهگونهای عمل شود که افراد برای برپایی مراسمهای عقد، تعلیم و تربیت و تصمیمگیریهای اجتماعی نیز به مساجد رجوع کنند؛ بهعبارت دیگر مسجد مکانی برای انجام نماز و دیگر مراسم مذهبی خاص نباشد. «مساجد در زمینه‌های گوناگون نقش محوری دارند و به دنبال تامین اهداف متعدد جامعه اسلامی هستند و تمام افرادی که به مسجد رجوع می‌کنند بهدنبال جلوهگر ساختن جایگاه مسجد هستند». پیامبر (ص) در این باره میفرمایند: کُلُّ جُلوسٍ فِی المَسجِدِ لَغوٌ إلّا ثَلاثَةً : قِراءَةُ مُصَلٍّ أو ذِکرُ اللَّهِ أوسائلٌ عَن عِلمٍ.
هر نشستنی در مسجد بیهوده است مگر نشستن سه کس: نمازگزاری که [قرآن] قرائت کند؛ کسی که ذکر خدا بگوید و کسی که به جستوجوی دانش باشد.
در ابتدا میتوان با تشکیل ستادهای حفاظت اجتماعی در مساجد، فریضه واجبی چون امر به معروف و نهی از منکر را وارد محلهها نمود، به امید آن‌که روز به روز به برقراری امنیت اجتماعی در سطوح شهری و محلهای کمک شود.همانگونه که در گذشته و در بدو تاسیس مساجد مردم برای انجام کارهای خود به مساجد میرفتند، امروزه نیز از این وجه مساجد میتوان استفاده نمود؛ مساجد پایگاه فرهنگی_ دینی مردم محسوب میشوند و در این راستا میتوان از ابزارهای تبلیغی خوبی برای جلب نظر مردم استفاده نمود.
کانونهای مختلف
با برگزاری کانونهایی در زمینه‌های مختلف، امکان حضور بیشتر افراد در مساجد بهوجود میآید. «تشکیل کلاسهای قرآنی، هنری و... بهویژه برای نسل جوان اهمیت بسیاری دارد؛ در برگزاری کلاسها باید به نوع دسته‌بندی و ترتیب ارائه مطالب توسط مربی دقت نمود، ارائه مطالب باید دسته‌بندی شده و انسجام آنها به دقت انجام گیرد؛ لازم به ذکر است مشارکت دادن افراد به شیوههای گوناگون در رسیدن به هدف بسیار تاثیرگذار است». اگر مسجد میخواهد به رشد و بالندگی برسد باید فضا را برای فعالیت‌های مختلف جوانان مهیا سازد و با همکاری سازنده قشر جوان و بزرگسال میتوان به تصمیمگیریهای مفیدی در زمینه تعالی مسجد رسید. تشکیل اتاق فکر مخصوص جوانان موجب می‌شود جوانان در حل مشکلات خود پیشقدم شوند.
اردو
سفرهای نیمروزه یا چند روزه سیاحتی_ زیارتی نیز می‌تواند ابزار خوبی برای جذب جوانان باشد. «باید توجه داشت که هدف، موقعیت، امکانات در اردو باید مشخص باشد و مبلغ در تمام مدت اردو با شرکتکنندگان همراه باشد، چراکه با مشخص بودن برنامه، زودتر به نتیجه دلخواه خواهند رسید، و در غیر این صورت اردو، نتایج نامطلوبی به دنبال خواهد داشت».
بازدید از مکانهای تاریخ موجب عبرتآموزی از گذشتگان خواهد شد؛ همان گونه که در قرآن کریم در سیر کردن و عبرت از گذشتگان تاکیدات بسیاری شده است.«فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین»«لازم به ذکر است که جوانان روحیه بانشاطی دارند و باید این روحیه را در مسافرتها تقویت نمود و باید به دو جنبه سیاحتی و زیارتی اردوها دقت نمود. زمان برگزاری اردوها نیز بسیار مهم است؛ مثلا اگر در ایام خاص مانند عرفه برگزار گردد و در کنار دعا به سیاحت نیز توجه شود، نتایج بسیار مفید خواهد بود.»
نمایشگاه
«برپایی نمایشگاه در مسجد از دیگر فعالیتهایی است که علاوه بر فضاسازی خوب فرهنگی موجب تشویق افراد در همکاری برگزاری نمایشگاه می‌گردد. بسیاری از افراد، آثاری را خلق نمودهاند که این زمان فرصت خوبی را برای شکوفایی بروز استعدادهایشان ایجاد می‌نماید و زمینه را برای یادگیری افراد فراهم میسازد.
فضاسازی و معماری مناسب مساجد
پیامبر صلی الله علیه وآله میفرمایند: من بنی مَسجِداً و لَو کَمَفحَصِ قَطاةٍ بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیتاً فِی الجَنَّةِ
هرکه مسجدی، هر چند به اندازه لانه یک پرنده، بنا کند، خداوند برای او در بهشت خانهای بسازد. «با وجود این‌که همیشه میان هنر و دین روابط پر از جدل و متنوع بوده است، هنر نقش غیر قابل انکاری در تحول همه دینهای جهانی داشته است و همه دینها در تمام اعصار نگرشهایی را به هنر و تصویر ارائه کردهاند؛ درحالیکه دین به صورت معنوی سعی در انجام آیینهای خود کرده هنر با دیداری کردن، تصویرهای قابل مشاهدهای را بیان داشته است و در اجرای آیینها دین و هنر بههم پیوند داده شدهاند».
«مسجد بنای مذهبی اسلام است و آن‌چه که مسجد را مسجد میکند دیواری است که با دقت تمام (در جهت قبله به سمت کعبه در مسجدالحرام در شهر مکه) قرار می‌گیرد. سادهترین مسجد از حیاطی تشکیل می‌شود که رواقهایی اطراف آن قرار می‌گیرد و به یک سرسرای پوشیده متصل می‌شود. مسجد در معنای کامل آن بنایی اسلامی است که رمز و رازهای معماری اسلامی را بیان میدارد؛ لازم به ذکر است که بسیاری از بناهای غیرمذهبی وجود داشتند که به مرور زمان از بین رفتند، اما سبک و الگوی ساخت مسجد بهگونهای بود که عالیترین سازهها در معماری اسلامی را با خود به همراه داشت و به این دلیل ساخته شد تا باقی بماند».
«به طور کلی مساجد عناصر مشترکی دارند که از سایر بناها متمایز میشوند، معماری متفاوت مسجد این تفاوت را بیان میکند. توجه به این وجه است که در ماندگاری آنها تاثیرگذار هستند.» با توجه به آن‌چه تا کنون بیان شد میتوان از مسجد برای ایجاد محله فعال و زنده شهری استفادههای بهینه کرد. با ساماندهی ساختار کالبدی محله و استفاده از پتانسیلهایی که در هر محله وجود دارد، ایجاد تعامل میان کالبد جدید و قدیم و هم‌چنین استفاده بهینه از اراضی موجود در مناطق مختلف میتوان توسعه شهری و محلهای را جهتدهی نمود و در این زمینه میتوان از نیروی جوان و متخصص در زمینه معماری مساجد استفاده نمود؛ معمولا مساجد در مراکز عبور و مرور میدانها و کاخها ساخته میشد که به نوعی درهمآمیختگی زندگی دنیوی و اخروی را یادآور میشد.
در معماری مساجد باید نکات دیگری را نیز رعایت نمود که این موارد را در بر می گیرد:
1. مقاومساختن ساختمان مساجد در برابر حوادث طبیعی مانند: زلزله، طوفان و...؛
2. طراحی فضای سبز و حوض آب؛
3. استفاده از رنگهای آرامش بخش؛
4. در نظر گرفتن مکانی مناسب برای پارک خودروها؛
5. برپایی مکانی برای نگهداری فرزندان افرادی که به مسجد میآیند.
لزوم بهداشت مسجد
علاوه بر این‌که مسجد پناهگاهی برای روح و روان انسانها است و در این مکان است که دلها آرام می‌گیرد، اگر جسم آلوده باشد روح مجالی برای آرامش نمییابد.
مساجد خانه خدا در زمین هستند و بنابراین لزوم پاکیزگی و طهارت این مکان مقدس بیشتر از هر مکان دیگری است. آئین مقدس اسلام به نظافت مساجد توجه ای خاص دارد. زیبایی مساجد به عنوان مکانی برای عبادت و نزدیک شدن به خدا اهمیت بسیاری دارد و در برخی روایات بر ضرورت و اهمیت پاکیزه ساختن مساجد تاکید فراوان شده است و از پاداش الهی در اجر کسانی که به تمیزی مسجد همت گماردند خبر میدهد. در برخی از روایات در پاکیزه ساختن مسجد در روزهای پنجشنبه و جمعه تاکید فراوان شده است. پیامبرصلی الله علیه وآله در این رابطه می فرمایند:
مَن کَنَسَ المَسجِدَ یَومَ الخَمیسِ لَیلَةِ الجُمُعَةِ فَأخرَجَ مِنهُ التُّرابَ غَفَرَاللَّهُ لَهُ
هرکس در روز پنجشنبه برای شب جمعه، مسجد را جاروب کند و خاک آن را بیرون برد، خداوند او را میآمرزد.
توسعه کمی و کیفی مساجد در ارائه خدمات
روایات متعددی وجود دارد مبنی بر این‌که مساجد در تمام زمینهها پایگاه مسلمانان محسوب میشده و به عبارتی خانه خدا در زمین انگاشته شده است. مساجد در امور گوناگون نقش عمده و اساسی داشتند، اما با کمال تاسف با گذشت زمان در کشورهای اسلامی به چالشها و موانعی رسیدند که باعث کاهش کارایی آنها شده است و به¬تبع این مسئله مراجعه مردم نیز به این مکان کمتر شده است. امام صادقعلیهالسلام میفرمایند: عَلَیکُم بِإتیانِ المَساجِدِ فَإنَّها بُیوتُ اللَّهِ فِی الأرضِ
بر شما باد به رفتن به مساجد، که مساجد، خانههای خدا در روی زمیناند.اکنون در مواجهه با چنین مشکلی نیاز به توسعه کمی و کیفی و در اصل گسترش کارکردهای مسجد احساس می‌شود. امروزه ما نیاز به آوردن مساجد در متن زندگی مردم و بهویژه جوانان داریم.
با نگاهی اجمالی به تاریخ اسلام مساجد مرکز و قلب تپنده جامعه محسوب میشدند که انجام بسیاری از امور اجتماعی برعهده این مکان بوده است.
پژوهشها ثابت کرده است که توسعه، واقعیتی غیرقابل انکار است و این امر در جوامع مختلف در حال افزایش است؛ براساس این ضرورت توسعه در همه جنبهها نیاز به لوازم واحد دارد تا ضروریترین نیاز جامعه که بعد فرهنگی آن است اجرا شود. «بزرگ ترین پایگاه فرهنگی_ دینی در کشورهای اسلامی مسجد میباشد. در این پایگاه افراد با سلائق گوناگون و متنوع برای انجام فریضه خود گرد هم میآیند. لزوم یک مرکز غنی با وجود دانشمندان و پژوهش‌گران برای ارائه نظرات و افکار خود و طراحی برنامههای گوناگون برای ساخت مساجد ضروری است. این مرکز و پژوهشگاه می‌تواند به تولید و ارائه راهکارهایی عملی برای هرچه بهتر برگزار شدن برنامههای مساجد ارائه کند».
امروزه بحث ترویج و تبلیغ باید تقویت شود و می‌بایست از نخبگان و صاحبنظران در تجهیز کردن مساجد استفاده نمود.
کتابخانه
«یکی از راههای جذب افراد تحصیلکرده به مساجد وجود کتابخانه غنی و بهروز است. تنوع در کتاب¬ها زمینه خوبی برای حضور بیشتر افراد فراهم میسازد. اکثر کتاب¬های موجود در مساجد پاره و قدیمی شدهاند و رغبت رفتن کتابخانه را از افراد می‌گیرد.».
«در گذشته مراکز فرهنگی و آموزشی درون مساجد شکل میگرفت و با افزایش جمعیت و بیشتر شدن متقاضی دیگر گنجایش گذشته را از دست داده است؛ بنابراین مساجد بهعنوان قدیمیترین پایگاه فرهنگی_ آموزشی بوده است».کتابخانه مجهز نیاز هر مسجدی است. در جمعآوری کتابها هم میتوان از موسسات مختلف یاری گرفت و هم خود اهالی مسجد کتابهایی دارند که با اهدا افراد دیگر نیز میتوانند از آنها استفاده کنند. ایجاد سالن مطالعه در کتابخانه امری ضروری است. بسیاری از افراد برای مطالعه نیاز به مکانی آرام دارند، چه بهتر است که این مکان در یا اطراف مساجد برپا شود تا زمینه برای اقامه نماز جماعت نیز برای جوانان فراهم شود.
ایجاد کتابخانه دیجیتالی از اموری است که موجب جلب فرهیختگان و بهخصوص جوانان به مسجد می‌شود. دلایل استقبال گسترده جوانان از محیط سایبری و دوری آنان از منابع چاپی، هزینه کمتر، زمان کمتر، دقت بیشتر و راحتی کاری است که در استفاده از منابع دیجیتال وجود دارد که این عوامل حرکت بهسوی دیجیتالی شدن را سرعت بخشیده است.
سایت
امروزه با پیشرفتهای حاصل شده در زمینه‌های مختلف، به گونهای زندگی جوانان درگیر وسایل تکنولوژی شده است. برنامه توسعه مساجد در حوزه سخت¬افزاری و نرم‌افزاری موجب ارتقاء سطح آگاهی جوانان و خانوادههای آنان می‌شود و در همین راستا تجهیز رایانه‌ای مورد توجه قرار دارد.
ایجاد اتاق سایت در داخل مسجد آنهم برای افرادی که در مسجد حضور مییابند و طراحی سایت مسجد نیز می‌تواند توسط جوانان محله صورت گیرد. با طراحی سایت و دادن username و password اختصاصی به هر فردی که عضو مسجد است، میتوان جلوه بهروزتری از مسجد ارائه نمود. در صفحه ابتدائی سایت، فعالیت‌های انجام شده در مسجد به نمایش در خواهد آمد. این اتاقها با هدف ارتقای دست‌رسی پاک به اینترنت صورت می‌گیرد و تلاش می‌شود تا توسعه اینترنت پاک در مساجد بیش از گذشته صورت گیرد.
طراحی پورتال ویژه مساجد بستر مناسبی برای تعاملات فرهنگی و اسلامی یک مسجد با مخاطبین حقیقی و حقوقی را فراهم می‌نماید و موجب حضور اقشار گوناگون جامعه در مسجد می‌گردد.
از ویژگی دیگر پورتال مسجد، قابلیت استقلال کاری هر فرد و در نهایت یکپارچهسازی اطلاعات موجود در سایت مسجد میباشد.
قابلیت‌ها و امکانات کلی پورتال مساجد
1. اطلاعات مرتبط از قبیل امام جماعت، متولی، پایگاه بسیج و گزارش‌ها؛
2. ثبت اطلاعات کتب موجود در مساجد و گزارش‌ها؛
3. نوشتارها، مقاله، پایان‌نامه و گزارش‌ها؛
4. ثبت فعالیت‌های مساجد از قبیل سخنرانی، جلسه قرآن، اطعام و غیره بههمراه گزارش‌های مدیریتی (تابلوی اعلانات)؛
5. ارائه پرسش و پاسخ در زمینه‌های مختلف؛
6. فوروم‌های بحث و تبادل نظر؛
7. ارائه پخش زنده اطلاعات به شکل صوتی و تصویری؛
8. ارائه اطلاعات و زندگی‌نامه شهدای مساجد؛
9. معرفی اعضای برگزیده و تبادل اطلاعات مربوطه؛
10. مسابقات و گزارش‌ها.
ایجاد صندوق قرضالحسنه
یکی از مهمترین اقدامات استکبار جهانی در طی چند سال گذشته ایجاد تحریمهایی بر علیه مردم ایران بوده است و هدف آنها به زانو درآورن مسئولان و مردم بوده است. با توجه به این‌که از طرف رهبر عزیزمان سال 92 سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی نام گرفت، لزوم بستر سازی مناسب برای تحقق این شعار بیش از پیش بر همگان واجب است تا با استفاده از ظرفیتها و توانمندیهای موجود در جامعه گامهای عملی مناسبی را بردارند.
مساجد بر روی اقتصاد به طور غیرمستقیم تاثیر میگذارند، بهغیر از صحبتهای روحانیون به صورت موعظه، نصیحت در بیان احکام خرید و فروش، می‌بایست به راه‌کاری عملی برای جذب سرمایه به مساجد پرداخت.
تشکیل شورای صندوق قرضالحسنه امری ضروری است که می‌تواند بهصورت نگهداری سپردههای مردم و واگذاری وامهای بدون بهره انجام گیرد. علاوه بر این میتوان با استفاده از همکاری ساکنین محله فروشگاهها و تعاونیهایی را دائر نمود تا نیازهای ضروری محله رفع گردد، و با تشکیل جلسات هفتگی یا ماهیانه در بهبود عملکرد این فروشگاهها تلاش نمود. با استفاده از صندوقهای قرضالحسنه برای جوانان ازدواج آسان را انداخت و به راهاندازی تولیدیهای کوچک اقتصادی کمک نمود.
ایجاد تشکیلات مخصوص جوانان
«مساجد بهتر است برای هرچه بهتر انجام گرفتن فعالیت‌های خود، اقدام به تاسیس دفتری به نام جوانان در مسجد کنند، تا اقداماتی که در رابطه با جوانان است توسط خود آنها هدایت و سرپرستی شود و کلیه اموری که مربوط به جوانان است را برنامهریزی کند و این دفتر تحت نظارت هیئت امنا به امور فرهنگی_ آموزشی مورد نیاز بپردازد.»
برخی از نیازهای جوانان مخصوص سن آنها است و بهدلیل مشغله بسیار زیاد هیئت امنا، این مهم فراموش می‌شود. سپردن امور جوانان به خود آنها موجب ترغیب جوانان در حل مشکلات خود می‌شود. برگزاری دورههای آموزش خانواده برای جوانان مشاوره ازدواج می‌تواند در پیوند مسجد و خانوادهها تاثیرگذارتر باشد.
نتیجهگیری
بدون شک مساجد یکی از عناصر جدانشدنی در جوامع اسلامی محسوب میشوند؛ زیرا این مکان مقدس یکی از عوامل مهم بقا و تداوم فرهنگ اسلامی است. با توجه به این‌که مساجد دارای کارکردهای بسیار متنوعی هستند؛ لزوم اجرای آنها موجب هم‌بستگی در جامعه میشوند. بدیهی است با توجه به پتانسیل موجود در مسجد و استفاده بهینه از ظرفیتها، میتوان آینده روشنی را برای جامعه ترسیم نمود.
پایان پیام/
نظر شما