تفسیر قرآنی که به تو می گوید نماز نخوان!

ابوالفضل ساجدی، مولف تنها اثر برگزیده بخش دانشگاهی نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در گفتگو با خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان در رابطه با کتاب تالیفی خود گفت: کتاب "زبان قرآن با نگاهی به چالش های کلامی در تفسیر" اثر مشترک سازمان «سمت» (سازمان مطالعه و تدوین کتابهای علوم انسانی دانشگاهها) و موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) است که به عنوان کتاب منبع درسی دانشگاه ها در رشته های علوم قرآن، مباحث کلامی و معارف قرآن، منطق فهم دین، تفسیر تطبیقی و علوم حدیث و قرآن مورد استفاده قرار می گیرد.

قران نسخه عملی برای زندگی نیست بلکه یک کتاب معما گونه است    

وی افزود: اصل این کتاب به موضوع زبان قرآن پرداخته است. زبان قرآن از جمله موضوعات مهمی است که امروزه از چند جهت مورد نیاز جامعه ماست. نخست اینکه به فهم ابعاد گزاره ها و باورهای قرآنی کمک می کند و مقایسه ای دارد میان ویژگی های قرآن با سایر کتب و آثار انسانی. همچنین می تواند پاسخگوی شبهاتی باشد که امروزه از سوی برخی روشنفکران غرب زده در رابطه با قرآن مطرح می شود.

روشنفکرانی که تحت تاثیر اندیشه های مسیحی غربی بوده و اسلام را به درسی نشناخته اند و تردیدهایی را نسبت به فهم و تفسیر قرآن، عمل به احکام قرآن و دیدگاه های موجود در قرآن، وارد می کنند و تلاش دارند تا قرآن را از حیث انتفاع انداخته و ارزش آن را بکاهند. این افراد سعی می کنند تا کتاب قرآن را که نسخه عملی برای زندگی است به یک کتاب بی اثر تبدیل کنند و کتاب حاضر می تواند پاسخگوی شبهات این افراد باشد.

دانشیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی در بیان دلایل اهمیت پرداختن به زبان قرآن گفت: زبان قرآن به دلیل اهمیت آن امروزه در رشته های علوم قرآنی مطرح و به سایر دروس مرتبط در این زمینه افزوده شده است. زبان قرآن ابعاد گزاره های قرآنی را بررسی کرده و مرز آن را با سایر منابع معرفتی برای ما آشکار می کند.

برخی از مسایل مطرح شده در این اثر، نگرشی نو به مسایل کهن است و برخی موضوعات جدید را بیان می کند. در رابطه با دسته اول می توان به مباحثی از قبیل رابطه ظاهر و باطن، لزوم تأویل قرآن، تحلیل گزاره های الهیاتی قرآن مثل آیاتی که درباره صفات و افعال خدا سخن می گوید اشاره کرد و دسته دوم که طرح مسایل جدید است موضوعاتی از قبیل «حقیقت معنا در قرآن»، «معیار معناداری قرآن»، «میزان واقع نمایی قرآن» و «ابعاد احساسی، فطری، هدایتگری، گزارشگری، توصیفی و هنجاری در آیات قرآن » و « نوع رابطه آنها با فرهنگ زمان نزول» را شامل می شود.

مولف برگزیده بخش دانشگاهی نمایشگاه بین المللی قرآن در ادامه خاطرنشان کرد: دیدگاهی که در این کتاب مطرح شده آن است که زبان قرآن 4 مولفه دارد که عبارتند از «معنادار»، «واقع نما»، «تألیفی» و «شبکه ای» و بر اساس این 4 مولفه فصل های مختلفی نیز در کتاب مطرح و دیدگاه های مختلف همراه با نظریات رقیبی موجود ، نقد شده است.

البته چند سال پیش نیز کتابی با عنوان «زبان دین و قرآن» تالیف شد که تفاوت آن اثر با کتاب حاضر این است که کتاب پیشین شامل سه بخش بود و یک فصل آن به زبان قرآن اختصاص داشت اما این کتاب کاملا در رابطه با زبان قرآن نگاشته شده و آن را به تفصیل بیان کرده است.

همچنین در کتاب قبلی جهت گیری بحث، طرح مباحث اندیشمندان غربی و بررسی دیدگاه آنها و کاربرد آن در تایید زبان قرآن توسط اندیشمندان داخلی کشور بود، اما سیر کتاب حاضر متمرکز بر ابعاد زبان قرآن است که به طور تفصیل زبان تالیفی و شبکه ای قرآن را مورد توجه قرار داده است. به عبارت دیگر در کتاب قبلی به این موضوع اشاره ای نشده و اصولا سخنی از زبان شبکه ای قران نیست اما در اینجا تصریح شده است که زبان قرآن زبان تالیف شبکه ای است.

قران یک دروغ مصلحت آمیز است یا داستان های آن واقعی هستند؟ 

تفاوت دیگری که ساجدی به عنوان مولف دو کتاب مرتبط با قرآن به آن اشاره کرد این بود که در کتاب پیشین در برخی مباحث مانند «چیستی معنا» به دیدگاه علمای اصول و اندیشمندان اسلامی پرداخته و زبان فطرت، زبان مجاز و زبان هدایت در قرآن بررسی و شبهاتی که قرآن را دروغی مصلحت آمیز ذکر می کنند ، طرح و نقد شده بود. چرا که برخی قرآن را به عنوان یک دروغ مصلحت آمیز معرفی می کنند و معتقدند مطالب قرآن غیر واقع نما است و آنچه در قرآن آمده واقعیت ندارد. اما در این کتاب جدید و در پاسخ به این شبهات اثبات کرده ایم که به چه دلیل گزاره ها و جملات قران ناظر به واقعیت بوده و داستان های آن ساختگی نیست.

وی تصریح کرد: متاسفانه برخی روشنفکران غرب زده مکررا به دنبال آن هستند که ارزش آسمانی این کتاب را تنزل داده و رابطه آن با واقعیت ها را نفی کنند و واقعی بودن داستان های تاریخی قرآن و گزاره های قرانی مربوط به آخرت را حذف و احکام قرآن را زیر سوال ببرند. این کتاب پاسخی به شبهات این افراد است. بر همین اساس در 15 درسنامه تقسیم بندی شده و سه درس آخر آن به تبیین زبان «تالیفی شبکه ای قرآن» اختصاص یافته است.

دانشیار موسسه پژوهشی امام خمینی در ادامه با بیان اینکه زبان قرآن یک زبان تالیفی است، گفت: این بدان معناست که این زبان یک بعدی نیست بلکه چندبعدی است و این چند بعدی بودن به شکل پیوند شبکه ای میان زبان قرآن و ابعاد آن قابل ملاحظه می باشد. بنابراین این کتاب برای طرح و بررسی ابعاد زبان قرآن و پیوند این ابعاد با هم به ما کمک می کند و علاوه بر این پاسخگوی کسانی است که به گونه ای به دنبال تردید در احکام قرآن یا واقع نمایی آن هستند و رابطه قرآن را با زندگی قطع می کنند. یعنی قرآن را از کتاب عمل به کتاب معما تبدیل می کنند و معتقدند که زبان قرآن یک زبان نمادین و سمبلیک است و ما نباید اصولا احکام آن را جدی بگیریم.

ساجدی تصریح کرد: این کتاب پاسخی است به کسانی که با این گونه تحلیل ها قرآن را از صحنه عمل در زندگی فردی و اجتماعی جدا می کنند و این خطر بسیار بزرگی است. اگر این کتاب که کتاب اساسی در زندگی بشر است تبدیل به یک کتاب بی اثر شود و منبع معرفتی مطمئنی نباشد بزرگترین خطری است که جامعه اسلامی را تهدید می کند و متاسفانه برخی تحت تاثیر اندیشه های مسیحی چنین مواردی را به قرآن نسبت داده اند.

یک کتاب مقدس معمایی را فقط باید بوسید و کنار گذاشت 
این محقق و پژوهشگر فلسفه دین با تبیین نظر محققان و علمای مسیحیت در رابطه با کتاب های مقدس این دین گفت: می دانیم که برخی از محققان و علمای مسیحیت مکررا اذعان کرده اند که کتاب انجیل و تورات بارها مورد نقد قرار گرفته است. به همین دلیل نیز برخی تلاش کرده اند تا از آن دفاع کنند و در این دفاع خود چنین بیان می کنند که این کتاب مورد تحریف واقع شده و ما نیز اصل تحریف در آن را می پذیریم و به همین دلیل نگاه واقع گرایانه به آن نداریم!! برخی از افراد نیز تحت تاثیر این اندیشه، آن را به قرآن نیز تعمیم می دهند.

و لازمه این اندیشه آن است که قرآن را از یک دستورالعمل زندگی به یک مجموعه معمایی تبدیل کرده و حداکثر آن را ببوسیم و کنار بگذاریم چرا که یک مجموعه معمایی چندان قابل عمل نیست.

ساجدی خاطرنشان کرد: به نظر می رسد اهمیت زبان قرآن سبب شده که امروز در رشته های علوم قرآن که پیش از این در آنها بحثی از زبان قرآن وجود نداشت در یکی دو دهه اخیر شاهد فصلی به نام زبان قرآن در منابع علوم قرآنی باشند. در حقیقت زبان قرآن شاخه ای از شاخه های زبان دین است که از رشته فلسفه دین وارد این رشته شده یعنی فلسفه دین دانشی است که یکی از زیرمجموعه های آن زبان دین است و زبان دین بر زبان کتب مقدس آن از جمله قران نیز اثرگذار است.

مولف برگزیده بخش دانشگاهی نمایشگاه بین المللی قرآن در ادامه تصریح کرد: به دلیل اهمیت موضوع زبان قرآن امروزه می بینیم که در مباحث تفسیری به آن توجه می شود اما نکته مهم آن است که زبان قران ناظر به یک موضوع میان رشته ای است یعنی ناظر به رابطه میان تفسیر قران و مبانی کلامی و فلسفی، و به همین دلیل عنوان کتاب «زبان قرآن با نگاهی به چالش های کلامی در تفسیر» انتخاب شده است.

ساجدی در ادامه به برخی از شبهات و مسایل مطرح شده توسط برخی روشنفکران اشاره کرد و گفت: زبان قرآن به یک معنا موضوعی میان رشته ای است که از مبانی کلامی تفسیر سخن می گوید.

روشنفکرهایی که تفسیرهای خاص و جهت دار از قرآن ارایه می دهند  

امروز برخی روشنفکران مانند سروش، مجتهد شبستری و یا مصطفی ملکیان با مبانی کلامی قرآن را مورد تردید قرار می دهند، این افراد از طریق مبانی کلامی، تفسیر و تاویل قرآن را تحت الشعاع قرار داده و به آن خط و جهتی خاص می دهند. بنابراین در این کتاب به دنبال پاسخ به این سوالات هستیم که مبانی کلامی چه تاثیری می توانند در تفسیر داشته باشند؟ و روشنفکران عربی و ایرانی متأثر از اندیشه های غربی، که دیدگاه های خود را بر قرآن تحمیل می کنند از چه مبانی کلامی خاص و ویژه ای پیروی می کنند؟ این مبانی باید مورد نقد و تحلیل قرار بگیرد.

وی خاطرنشان کرد: یکی از کاربردهای زبان قرآن توجه به مبانی کلامی موثر در تفسیر است. امروز عده ای از این طریق قرآن را تأویل می کنند یا تفسیرهای خاص خود را مطرح کرده و از آیات قران تفسیر به رأی ارایه می دهند و آرای خود را بر قرآن تحمیل می کنند به همین جهت لازم است کسانی که به تفسیر می پردازند و در علوم قران تمرکز دارند حتما مباحث زبان قرآن را پیگیری کنند تا پایه های تفاسیر غلط را بدست آورده و مبانی تفاسیر و تاویل های نابجا را کشف کنند چرا که بدون توجه به انها ما نمی توانیم پاسخگوی چنین چالش هایی باشیم.

ساجدی یادآور شد: زبان قرآن در کنار این فرایند به ما کمک می کند ابعاد جدیدی از زبان قرآن را کشف و درک کنیم از جمله «میزان رابطه قرآن با فطرت» یا این که «گزاره های قرانی چه از نظر روش بیان و چه محتوا، چه پیوندی با ابعاد روشی قران دارند؟» چرا که قرآن هم از روش موعظه و هم از روش حکمت استفاده می کند و این دو روش با هم پیوند دارند. اما پیوند میان روش های مختلفی که در قران به کار گرفته شده با محتوای آموزه هایی که در قرآن وجود دارد چگونه است؟ «قرآن چگونه ابعاد مادی و مجرد را با هم پیوند می دهد و با استفاده از استعاره ادبی و معرفتی، امور مجرد را به زبان امور مادی به مردم ارایه می کند؟ »

تفسیر قرآنی که به تو می گوید مسلمان باش و نماز نخوان 
وی در ادامه سخنان خود به انواع پیوندهای موجود در قران اشاره کرد و گفت: در آیات قران انواع پیوندها قابل ذکر است از جمله پیوند لایه ای بین لایه های مختلف قرآن، پیوند توحیدی میان گزاره های قرآنی، پیوند غائی و پیوند بنیادی میان آیات کلیدی و سایر آیات که این پیوندها ناظر به بعد شبکه ای قرآن است که تحت عنوان «زبان تالیفی شبکه ای» مطرح شد، بنابراین زبان قران به ما کمک می کند که ابعاد این کتاب را بهتر کشف کرده و مزیت ان را نسبت به سایر کتب شناسایی نموده و ذره ای از درجات آن را به مردم معرفی کنیم.

وی در پایان گفت: این اثر پاسخگوی چالش های تفسیری و تأویلی آن دسته از دیدگاه هایی است که به سکولاریسم و اباحی گری می انجامد. چرا که امروزه عده ای قرآن را به گونه ای تفسیر می کنند که شما می توانید مسلمان باشید و در عین حال نماز نخوانید!! یعنی از دل این تفسیر، «اباحی گری» بیرون می آید. به عبارت دیگر افرادی با ارایه تفسیر خاصی از قران، مخاطب را به دیدگاهی می رسانند که بر اساس آن همه چیز مباح و هر کاری جایز است. و این خطر بزرگی است که جامعه ما با آن روبروست، در حالی که عده ای نیز از این نوع تفاسیر استقبال می کنند.

این معضل ریشه در تفسیرهای غلط نسبت به زبان قرآن دارد و این کتاب ناظر بر چنین تفسیرهای ناصحیحی است که به سکولاریسم، اباحی گری، جواز بی حجابی و گسترش فساد می انجامد. و در ساحتی دیگر به دنبال بیان کشف ابعاد مختلف گزاره های قرآنی است که امتیازات این کتاب را بر سایر کتب برجسته می کند.

پایان پیام/