خبرگزاری شبستان با توجه به آنکه سبک زندگی با چینش و نظم خانوادگی پیوند نزدیکی دارد و این دو از یکدیگر تاثیر پذیرفته و بر یکدیگر تاثیر می گذارند، در گفتگویی با حجت الاسلام قاسم ابراهیمی پور، کارشناس اندیشه معاصر مسلمین و استاد دانشگاه در خصوص خانواده مطلوب دینی به بحث و بررسی پرداخته ایم. گفتگوی ما با مولف کتاب "شاخص های خانواده مطلوب از منظر متون دینی" از نظرتان می گذرد:
در آموزه های اسلامی آیا جایگاهی برای خانواده مطلوب و موفق تعریف شده و آیا می توان ملاک هایی را از این منابع استخراج کرد؟
احکامِ در آموزه های دینی را می توان هنجارهایی نامید که به چند دسته قابل تقسیم است؛ بخشی از آن الزامی (واجب و حرام) و قسم دیگر غیر الزام (مستحب و مکروه) است. این هنجارها از بُعد دیگر به هنجارهای موقعیت ساز، معطوف به هر موقعیت و هنجارهایی که روابط میان موقعیت ها را شکل می دهد، تقسیم می شود.
هنجارهای موقعیت ساز، موقعیت های موجود در خانواده را تعیین می کند و به محض اینکه ازدواجی صورت بگیرد و موقعیت شوهری یا همسری ایجاد شود یا فرزندی به دنیا بیاید و موقعیت فرزندی و مادری و پدری را به همراه داشته باشد، این هنجارها به وجود می آیند.
از طیف های دیگر موقعیت سرپرستی و فرمانبری در خانواده است و به همین ترتیب موقعیت هایی که در خانواه ایجاد می شود، جایگاه ها را نشان می دهد. اما اینکه این موقعیت ها عمودی باشد - مانند پدر سالاری یا مادر سالار- یا افقی و هر کس حق یک رای داشته و اعضای خانواده مساوی محسوب شوند یا ساختار تلفیقی، این باز مساله ای است که هنجارهای دینی به ما می گوید و آن را تبیین می کند.
هنجارهای معطوف به هر موقعیت مشخص می کند هر فرد در خانواده در جایگاه های مختلف مانند پدری، مادری، برادری، خواهری و ... چه وظایفی دارد.
اما خانواده مطلوب، خانواده ای است که مطابق هنجارهای دینی شکل گرفته و کارآمدی لازم بر اساس این هنجارها داشته باشد. در این صورت، این خانواده مقدس و محبوب خدا بوده و می تواند جامعه را سامان داده و مشکلات را رفع و حل کند.
نظر دین در این باره چگونه است؟ عمودی یا افقی؟
از نظر متون دینی ساختار خانواده نه عمودی است نه افقی بلکه در یک شرایط و موقعیتی سرپرستی را به مرد یا زن می دهد و موقعیت فرمانبری را به فرزندان و آنها باید نسبت به والدین به ویژه مادر اطاعت پذیری داشته باشند همان طور که روایت داریم فرزند پسر، تا آخر عمر خادم مادر است.
اما این مساله به تنهایی نیست بلکه هنجارهایی در متون دینی وجود دارد که نسبت به موقعیت ها، قید و قیودی مثلا به سرپرست خانواده می زند که سرپرستی او را از عمودی به مورب تغییر می دهد یعنی به پدر می گوید تو فرمانده خانواده هستی اما با قیود خاصی؛ به طور مثال باید اهل مدارا باشی و حقوق افراد خانه را رعایت کنی در همین زمینه روایت داریم مومن آن است که مطابق میل و سلیقه خانواده خود رفتار کند و اگر کسی مطابق خواست خانواده خود رفتار نکند و خانواده طبق خواست و میل او رفتار کنند، این فرد منافق است.
یا روایت داریم که افرادی به منزل امام باقر (ع) رفتند و از اثاثیه خانه ایشان تعجب کردند (ظاهرا این وسایل خانه شیک و لوکس بود) و به حضرت (ع) عرض می کنند این اثاثیه در شان شما نیست. امام (ع) نیز می فرمایند ما مهریه همسر خود را می دهیم و آنها همان طور که دوست دارند، خرج می کنند.
این روایت حدود اختیارات زن که بخشی از آن در اینجا مشخص است را نشان می دهد، لذا آزادی که افراد دارند و توجه به حقوق آنها قیودی است که ساختار خانواده عمودی را به مورب تبدیل می کند.
در شاخص های هنجاری دینیِ خانواده باید سنجید که آیا همه افراد به وظایف خود عمل می کنند یا اگر مشکلی وجود دارد، از کجا نشات می گیرد.
متون دینی برای خانواده مطلوب ده ها شاخصه تعیین کرده اند که می تواند میزان سنجش قرار گیرد. به طور مثال پدر وظایفی نسبت به همسر و فرزند دارد یا فرزند نسبت به والدین که اینها قابل ارزیابی است.
اما دسته سوم شاخصه ها، شاخصه های کارکردی خانواده مطلوب است که اگر این حیث نمره قبولی را داشت، باید دید پیامد آن چیست به طور مثال آیا توانسته آرامش، رضایتمندی و شادی افراد خانواده را تامین کند؟، آیا موجب تولید نسل مناسب بوده؟، آیا کارکردهای تنظیم روابط جنسی یا عاطفی و مراقبت و حمایت و ... تا چه اندازه توانسته تعیین شود.
این شاخصه ها آیا تنها برای ارزیابی و اندازه گیری وضعیت موجود است یا می تواند راهکارهایی نیز برای ایجاد یک خانواده مطلوب ارائه دهد؟
بله، ما در متون دینی دسته ای دیگر از هنجارها را داریم که ماهیت راهبردی دارد. این سیاست ها در مواقعی به کار گرفته می شود که خانواده دچار مشکل می شود مثلا پدرسالاری بر آن حکمفرما شود یا افراد به جای اینکه به دنبال انجام وظایف خود باشند، تنها به حق و حقوق خود بیندیشند.
بر فرض تحقق شاخصه های مطلوب در خانواده، شاهد چه تغییراتی در سبک زندگی دینی جامعه خواهیم بود؟
ادعا این است که اگر شاخصه های خانواده مطلوب در جامعه تحقق یابد، سبک زندکی ما منطبق بر دین شده و بسیاری از مشکلات حل می شود.
این شاخصه ها را کجا می توان یافت؟ آیا کتاب و منبعی مستقل در آموزه های دینی داریم که به صورت مستقیم به این ملاک ها اشاره کرده باشد؟
این گونه نیست که کتابی مستقل از شاخصه ها در منابع داشته باشیم هر چند بنده با گردآوری این شاخصه ها از متون دینی، کتابی را با همین عنوان یعنی "شاخص های خانواده مطلوب از منظر متون دینی" تالیف کرده ام. اما به طور کلی در برخی از منابع به صورت مستقیم به این مطالب اشاره شده و در برخی نیز قابل استنباط است.
پایان پیام/
نظر شما