گروه قران و معارف خبرگزاری شبستان: خوشبختانه در سالهای اخیر استقبال چشمگيري از اردوهاي راهيان نور می شود. ضرورت توجه هر چه بیشتر به حضور کاروان های راهیان نور در مناطق عملیاتی دفاع مقدس از آن جا ناشی می شود که حضور در صحنه هاي مبارزه و جبهه هاي نبرد حق عليه باطل مي تواند در گسترش فرهنگ دفاع و مقاومت تاثير چشمگيري داشته باشد.
ضمن این که آمار و ارقام مخاطبان اين نوع سفرها در كشور كم نيستند و در مقاطعي همچون تعطيلات نوروز بسياري از جوانان، دانشجویان، دانش آموزان و نخبگان علمی، فرهنگی و هنری با سفر به مناطق جنگي درصدد تجربه نوع دیگری از زندگی و نگاهی متفاوت به دنیا برمی آیند.
یکی از موضوعات مهم در عرصه حرکت فرهنگی راهیان نور که مقام معظم رهبری از توسعه آن در کشور ابراز خرسندی نموده و آن را حرکتی بسيار بابرکت برشمردند، مسئله « یادمان های مناطق عملیاتی » در دوران دفاع مقدس است.
چندی پیش خبری توسط ستاد مرکزی راهیان نور کشور در رسانه ها منعکس شد مبنی بر اجرای «طرح جامع یادمان های مناطق عملیاتی» که در همین رابطه گفتگویی داشته ایم با «اکبر صباغیان» معاون یادمان ها و امور زیربنایی ستاد مرکزی راهیان نور کشور که مشروح این گقتگو را در ادامه می خوانید؛
ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، در ابتدای کلام در رابطه با «طرح جامع یادمان های عملیاتی دفاع مقدس» که جزئیات آن چندان رسانه ای نشده صبحت کنید که اصولا این طرح چیست؟
مطالعات مقدماتی «طرح جامع یادمان ها» در مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس از اسفند ماه سال 91 با استفاده از کارشناسان ارشد و مجرب دانشگاه ها، آغاز و فاز اول آن برای استان خوزستان، برنامه ریزی و اجرا شد. آغاز برنامه به این شکل بود که یک تیم 12 نفره متشکل از مهندسان معماری و کارشناسان این عرصه به منطقه اعزام شدند تا درایام اوج راهیان نور (اسفند و فرورد ین) هر روز از ساعت 6 صبح تا 22 شب در یادمانها مستقر شده و از نزدیک با شرایط محیطی و جغرافیایی منطقه آشنا شوند.
علاوه بر حضور این گروه در منطقه، دوربین هایی نیز در نقاط مختلف یادمان ها نصب شد تا رفتار زائران ازهنگام ورود به یادمان ها تا لحظه خروج آنها ثبت و ضبط شود. چون در مراحل بعدی طرح، این رفتارها می بایست به دقت مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار می گرفت. به عبارت دیگر این مرحله از طرح در واقع بحث «مردم نگاری » یا « ثبت رفتار زائر» بود که ابتدا در خوزستان و سپس در دیگر مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس اجرا شد.
شما از اجرای طرح «مردم نگاری» یا «ثبت رفتار زائر» چه هدفی را دنبال می کردید؟ و اصولا نوع رفتار زائر در یادمان ها چه اهمیتی برای شما داشت؟
ما در اکثر قریب به اتفاق یادمان ها مسئله «جانمایی» و همچنین روایتگری را داریم اما با توجه به این که یکی از دغدغه‌های موجود در حوزه راهیان نور تأثیرگذاری فضای یادمانی بر زائر و شناسایی و ساخت سازه های معماری در یادمان ها، متناسب با فضای موجود در این مناطق است، موضوع « نوع رفتار زائر در یادمان» برای ما مهم بود. این که بدانیم مراکز تجمع زائران در یک یادمان کدام قسمت از یادمان است؟ نوع واکنش ها و رفتارهای آنها در ساعات مختلف روز چگونه است؟ نوع فعالیت ها و برنامه هایی که زائران راهیان نور در مناطق و بخصوص یادمان ها دارند به چه شکل است؟ و مسایلی از این قبیل.
به همین دلیل در برخی موارد حتی یک نفر از کارشناسان ستاد، از ابتدای ورود یک کاروان به منطقه، تحت عنوان زائر با آنها همراه می شد تا کلیه اتفاقات، رویدادها و واکنش ها را رصد کرده و نظرات مختلف را جمع آوری کند. همچنین اطلاعاتی از قبیل مباحث مربوط به صوت، نور، وزش باد و .... که در معماری و مهندسی یادمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است، جمع آوری و دسته بندی می شد.
چه ضرورتی داشت که برای یادمانهای دفاع مقدس طرح بلندمدت و جامعی در این ابعاد برنامه ریزی و اجرا شود؟
بازدید از مناطق عملیاتی دفاع مقدس، عملا از همان ایام جنگ آغاز شد که خانواده های شهدا برای بازدید از محل شهادت عزیزان خود در هویزه حاضر می شدند. پس از سالهای جنگ و دفاع مقدس یعنی اوایل دهه 70 نیز کاروان های دانشجویی به صورت خودجوش به این مناطق مراجعه کرده و از آنها بازدید می کردند. در این دوران مناطقی مانند دوکوهه، اردوگاه کرخه، هویزه، دهلاویه، شلمچه و منطقه عملیاتی والفجر 8 مورد بازدید کاروان ها قرار می گرفت.
بعد از چند سال و با افزایش روز افزون کاروان ها و همچنین آغاز کار گروه های تفحص شهدا در مناطق عملیاتی، نقاط جدیدی مانند فکه، طلائیه، شرهانی و پاسگاه زید نیز به محل های مورد بازدید افزوده شد.
نکته مهم در این میان این بود که تمامی این نقاط تنها به دلیل علاقه وعلقه مردم مورد بازدید قرار می گرفت و اقدامات ساخت و ساز و بناهای اولیه نیز به مرور زمان و بر حسب نیاز و ضرورت و در حد محدود در آنها ایجاد می شد.
اما این مناطق تا کنون به عنوان یک مجموعه فرهنگی شاخص و اثرگذارترین برنامه فرهنگی در کشور( بنابر فرمایشات مقام معظم رهبری) دارای طرح جامع و بلند مدت نبوده است. بنابراین لازم بود برای استفاده بهینه و اثرگذاری بیشتر، مناطق را مورد مطالعات جامع قرار داده و بتوانیم بهترین خدمات را هم در راستای عملیات بزرگ فرهنگی کشور و هم در راستای خدمات رفاهی برای زائران ارائه دهیم.
غیر از اطلاعات مربوط به «مردم نگاری» اطلاعات دیگری هم در این طرح مورد نیاز و مد نظر شما بود؟
بله ! در کنار این اطلاعات تخصصی، نظرات خادمان ، مسئولان و راویان مستقر در یادمان ها، زائران و مسئولان کاروان های راهیان نور نیز جمع آوری شد. همچنبن نقشه و کروکی مناطق، تهیه و کلیه عوارض موقت و دایم موجود در یادمان ها (حتی کانکس های مختلف مستقر در یادمان) در آن ثبت می شد تا در جلسات تخصصی، درست بودن یا نبودن محل استقرار آنها، میزان دسترسی آسان برای زائران، راحت یا سخت بودن مراجعه به انها و ... بررسی شود.
و پس از یک کار مطالعاتی دقیق و جمع بندی تمامی این داده ها، اطلاعات مربوط به هر یادمان در قالب یک نرم افزار تخصصی آماده و در نهایت «مرحله مردم نگاری» طرح جامع یادمان ها، در مناطق عملیاتی جنوب آماده شد.
این کار در رابطه با مناطق عملیاتی و یادمان های غرب و شمالغرب کشورهم انجام شده است ؟
بله ! طرح مردم نگاری یادمان های شمالغرب کشورهم به همین شیوه در شهریور ماه سال 92 و با اعزام یک گروه 8 نفره از کارشناسان و مهندسان به این مناطق و در مدت 10 روز آماده شد. البته ناگفته نماند که تعداد زائران راهیان نور شمالغرب امسال قابل مقایسه با سال گذشته نبود و می توان آمار حضور زائران راهیان نورشمالغرب امسال را حدود 3 برابر سال گذشته عنوان کرد.
مراحل اولیه طرح شامل ثبت رفتارها و واکنش های مردم، زائران، خادمین، راویان و مسئولان یادمان ها در مناطق عملیاتی شمالغرب از جمله باشگاه افسران در سنندج ، یادمان های دزلی ، دالانی ، شهدای گمنام زریوار ، والفجر 4 و 9 در مریوان ، یادمان های سیران بند و بوالحسن در بانه، یادمان های دارساوین، بلفت و شهدای شیمیایی در سردشت، یادمان شهید ناصر کاظمی و تمرچین (حاج عمران) در پیرانشهر و یادمان شهید محمد بروجردی در نقده در شهریور 92 انجام شد و پس از شمالغرب در آبان ماه همان سال این اقدامات در یادمان های غرب به اجرا درآمد.
برنامه شما بعد از جمع آوری این اطلاعات، چه بود؟
جمع بندی اطلاعات این سه پروژه ( مناطق جنوب، غرب و شمالغرب) تا دی ماه سال 92 به طول انجامید و سپس نوبت به جلسات کارشناسی رسید که در این جلسات کلیه مطالب و موارد ثبت شده، توسط 10 نفر از کارشناسان و صاحب نظران در حوزه معماری و مهندسی مورد بحث و بررسی و جمع بندی نقاط ضعف و قوت طرح شناسایی شد.
شما در معاونت یادمان ها و امورزیربنایی ستاد راهیان نور، برای طراحی و ساختن هر یادمان مربوط به دفاع مقدس دقیقا به چه نوع اطلاعاتی نیاز دارید؟
هریک از یادمان های دفاع مقدس برای خود دارای یک «تاریخچه عملیاتی » هستند. به عنوان مثال «تاریخچه عملیاتی » یادمان اروند یعنی ما به شکل کاملا دقیق و جزیی بدانیم که درعملیات والفجر 8 که در این منطقه انجام شده ، چه اتفاقاتی رخ داده است؟ نتیجه و دستاوردهای این عملیات چه بوده؟ نقاط قوت و ضعف آن چه بوده ؟ کدام تیپ یا لشکر در این منطقه عملیات کرده؟ و ...
بنابراین یکی از اقدامات لازم برای هر یادمان استخراج کامل تاریخچه عملیاتی آن و به تبع آن اطلاعات جامع عملیاتی منطقه است. مسئله دوم موضوع «مردم نگاری» است و بخش سوم « مطالعات معماری منطقه» یعنی بحث زمین شناسی منطقه، طبیعت و جغرافیای آن و مسایل ژئوپولوتیکی .
به عبارت دیگر ما برای ارائه « طرح جامع یادمان ها» نیازمند دو نوع کار مطالعاتی بودیم: نخست مطالعات عملیات شناسی و تاریخچه عملیاتی و دوم مطالعات جغرافیایی و ژئوپولوتیکی هر یادمان.
مطالعات جامع مقدماتی مناطق و یادمان ها چطور و توسط چه کسانی انجام می شد؟
برای یادمان های موجود در استان خوزستان 8 گروه مجرب از میان افراد نخبه وآشنا به طرح راهیان نور انتخاب و مشخص شد و یادمان های شرهانی، فکه ، فتح المبین، چزابه، دهلاویه ، اروند، شلمچه و طلائیه در این سیر مطالعاتی قرار گرفت.
گروه های 8 گانه ما، مهندسان جوانی از دانشگاه های مختلف کشور بودند که قبل از هر چیز ابتدا می بایست فضا و محیط مربوط به کار را از نزدیک دیده و آشنایی کامل با آن پیدا می کردند. به همین دلیل در قالب سفرهای راهیان نور به منطقه اعزام شدند و هر گروه با استقرار دریادمان مربوطه ، مسئولیت تهیه طرح مقدماتی یادمان ها را بر عهده گرفت. ضمنا با توجه به ایام اوج راهیان نور از نزدیک با مشکلات و نقاط قوت و ضعف یادمان آشنا گردیدند. هر یک از این گروه ها، یک استاد راهنمای ویژه از صاحب نظران معماری را نیز انتخاب کرده و تحت نظر استاد راهنما کار می کردند.
نتایج حاصل از مطالعات « مردم نگاری » در اختیار این گروه ها قرار داده می شد، تهیه طرح « مطالعات جغرافیایی » منطقه هم که بر عهده خود گروه ها بود و در رابطه با «مطالعات عملیاتی» نیز قرار شد برخی از اطلاعات و آگاهی ها را افراد گروه شخصا کسب کنند و برخی اطلاعات و آمار لازم نیز توسط معاونت یادمان ها در اختیار آنها قرار بگیرد.
برای طراحی یک یادمان دفاع مقدس، افراد باید یک الگو یا مولفه خاصی را رعایت کنند؟ یا می توانند هر طرحی را ارائه کنند و بعد از بین آنها یک طرح انتخاب شود؟
طراحی یادمان در هر منطقه بر اساس یک الگوی خاص انجام می شود یعنی برای طراحی هر یادمان «بایدها و نبایدها» و « اصول و قواعدی » تعریف شده است که در بحث معماری بسیار مهم است و ما از آن به عنوان «احکام طراحی» یاد می کنیم.
به عنوان مثال در فکه با توجه به وضعیت و موقعیت جغرافیایی منطقه و برای این که تمام منطقه در سطح وسیع در شعاع دید افراد قرار داشته باشد، هیچ بنایی نباید بیش از 150 سانتی متر ارتفاع داشته باشد. بنابراین در مطالعات جغرافیایی هرمنطقه باید به «احکام طراحی » نیز توجه شود.
نکته مهم دیگربا توجه به بحث «مردم نگاری »، «تعریف مسیر و سیر بازدید از یادمان» و در کنار آن «جانمایی» مکان هاست. این که به عنوان مثال سرویس های بهداشتی در کجا قرار بگیرد؟ حسینیه، موزه، مدیریت یادمان ، محل روایتگری و ... هر یک کجا بنا شود؟ و ... بنابراین خروجی این مطالعات شامل «احکام طراحی»، « سیر و مسیر بازدید از یادمان» ، «جانمایی ابنیه» و «اماکن مورد نیاز زائرین » می شود .
با توجه به روند رو به رشد زائران راهیان نور و استقبالی که هرسال هم بیشتر می شود، آیا یادمان های موجود در مناطق عملیاتی پاسخگوی نیازهای امروز و یا آینده زائران هستند؟
معاونت یادمان ها، نیازمندی های خود را با افق دید سال 1404 سنجیده و کلیه مشخصات و ویژگی های یک یادمان ایده آل در این سال را استخراج کرده است. به عبارت دیگر ما امروز می دانیم که شلمچه یا هر یادمان دیگری در سال 1404 چگونه باید باشد؟؟ و براین اساس جدولی نیز طراحی و تشکیل شده است.
امروز که ما با شما صحبت می کنیم « طرح جامع یادمان های دفاع مقدس » به کجا رسیده است ؟
طرح های مربوط به استان خوزستان، اواسط بهمن 92 و با توجه به همه این ابعاد، تهیه و در خرداد ماه ارائه شد. جلسات نقد و بررسی و چکش کاری های اولیه آن نیز برگزار گردید. در حال حاضر(شهریور 93 ) نیز جلسات نهایی و آخرین نقد و بررسی ها با حضور فعالان فرهنگی و صاحب نظران مسایل مربوط به دفاع مقدس در حال برگزاری و انجام است که پس از آن هر گروه 20 روز فرصت دارد تا طرح نهایی خود را ارائه کند.
شنیده ها حاکی از آن است که در سالهای اخیرمناطق عملیاتی جدیدی توسط نهادها و مراکز مسئول در این بخش، شناسایی شده است که هنوز در برنامه بازدید زائران راهیان نور قرار نگرفته اند. همچنین در شهرها و استان هایی که به شکل مستقیم درگیر جنگ نبودند (مانند تهران) اما مورد حملات هوایی قرار گرفتند، هیچ نماد و یادمانی از دوران دفاع مقدس وجود ندارد. آیا ستاد راهیان نور و به شکل خاص معاونت یادمان ها برنامه ای برای این مناطق دارد؟
ما هنوز بعد از این همه سال حتی در یادمانهای شاخص مانند شلمچه با مشکلاتی روبرو هستیم که همچنان رفع نشده است و در حال حاضر ساماندهی و آماده سازی یادمان های موجود را در دستور کار داریم. البته در سال های اخیر نقاط جدید و بکری هم به مجموعه یادمان های عملیاتی ما اضافه شده است که از جمله آنها می توان به «علقمه و خین در خرمشهر» اشاره کرد. هر چند تعداد بازدیدها از این مناطق، هنوز زیاد نیست. در رابطه با این مناطق نیز در حال حاضر با هرنوع ساخت و ساز و ایجاد تغییر در ساختار منطقه مقابله می شود تا به عنوان طرح ویژه در آینده به آنها هم رسیدگی شود.
پایان پیام/
نظر شما