نگاه مادی به دانش، نشاط علمی را از حوزه و دانشگاه ربوده است

خبرگزاری شبستان: " دانشگاهیان و حوزویان طیف گسترده ای از جامعه هستند و بسیاری از آنها این نشاط و آن احساس موفقیت را در خود می بینند اما چه بسا برخی از دانشگاهیان یا حوزویان هم نشاط علمی لازم را نداشته باشند. این به عوامل متعددی باز می گردد. به نظر می رسد باید انتظار خود را تعدیل یا اصلاح کنیم. انتظار از تحصیل علم موقعیت مادی و پست های دولتی و اشتغال نباید باشد که اگر فقط این بحث سودانگارانه در تحصیل علم دخیل باشد، ناکامی در بسیاری امور ما را احاطه می کند. " این جملات گوشه ای از سخنان حجت‌السلام صالح قنادی، کارشناس و پژوهشگر حوزه و دانشگاه است که با ما در میان گذاشته است؛ گفتگوی ما را در خصوص نشاط علمی در فضای حوزه و دانشگاه با این استاد حوزه و دانشگاه می خوانید:

نشاط علمی به چه معنا است و در چه شرایطی محقق می شود؟

در خصوص نشاط علمی از نگاه های مختلف به این موضوع می توانیم بپردازیم از جمله نگاه ارزشی و روشی. در نگاه ارزشی در فرهنگ دینی ما در خصوص علم و تحصیل دانش، آیات و روایات فراوانی مطرح شده که مطالعه این آیات به نشاط علمی ما بسیار کمک می کند مثلا در آیه 18 آل عمران خداوند متعال صاحبان علم را در کنار فرشتگان قرار  داده این نشان می دهد در نزد خدا صاحبان علم ارزش فراوان دارد: شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمًَا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ. لذا مطالعه این آیات شخصیت و هویت علمی برای صاحبان علم به بار می آورد.

دوم برای آن که به ارزش علم را بپردازیم، می توان بحث علم را نسبت به مشاغل دیگر مورد توجه قرار داد. طبیعی است موقعیت علمی دانشجویان و اساتید جزو موقعیت های برتر گروه های اجتماعی هستند و در مقایسه با سایر مشاغل از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است.

علم دارای موضوعات مختلف است اعم از فنی مهندسی، علوم پایه، الهیات و علوم انسانی. اگر بخواهیم نشاط علمی بیشتری داشته باشیم، می توان در انتخاب موضوع، موضوعی که علاقه و اهمیت بیشتری در آن است انتخاب شود.

اما عامل سوم که موجب نشاط علمی می شود و ارزش آن را بالا می برد، کاربرد آن علم در حل مشکلات جامعه است هر چه آن علم کاربردی تر باشد در حل مشکلات موثرتر، انگیزه تحصیل و نشاط علمی بیشتر خواهد شد. از جهت روشی هم می توان برای ایجاد نشاط علمی استفاده کرد.

چگونه؟

 نخست آن که مطالعه باید مطالعه مفهومی باشد به طوری که ما را به یک هندسه فکری و ایجاد ارتباط مفاهیم رهنمون کرده و در نتیجه ما را به یک لذت فهم برساند. این لذت فهمیدن طبیعی است به نشاط علمی بسیار کمک می کند. عامل دوم نشاط علمی به نظر می رسد بهره مندی از لذت زمان است. یعنی وقتی ما به کارهای علمی می پردازیم، که در بهترین زمان بتوانیم مطالعه و پژوهش داشته باشیم البته در روایات ما فرصت صبح و بین الطلوعین برای این امر سفارش شده  لذا مدیریت زمان می تواند در این راستا کارساز باشد.

سوم لذت پیشرفت یعنی در حقیقت مطالعه و تحقیقات ما حالت پویایی داشته باشد در یک مرحله متوقف نشده آن حالت لذت را درک کنیم که می توان در این زمینه  مثلا از روش های تندخوانی استفاده کرده و علاوه بر لذت فهم و زمان لذت پیشرفت هم حاصل شود.

با این توصیف نشاط علمی ذاتی و فطری است یا اکتسابی و قابل بدست آوردن؟

بدیهی است ما به عنوان انسان علاقه مند به دانستن و روحیه کنجکاوی که در فطرت ما وجود دارد، وقتی مساله ای را می فهمیم به طور فطری و ذاتی و  درونی برای ما خوشایند است اما از جهت روشی و اکتسابی هم اگر از روش های مختلف استفاده کنیم، به صورت تصاعدی این نشاط قابل افزایش است.

آیا نشاط علمی به معنای ایجاد هیجان های سیاسی در فضای دانشگاه ها است؟ چه ارتباطی میان این دو مسئله وجود دارد؟

ببینید، در حقیقت یک دانش پژوه اعم از استاد و دانشجو، یک موقعیت اجتماعی دارد و طبیعی است برای آینده خود هم می تواند موقیعت شغلی در نظر بگیرد. فعالیت های اجتماعی و سیاسی هم کمک می کند که به این موقعیت خودش دسترسی پیدا کند یا هویت دهد. به همین جهت برای دانشجویان که قشر نخبه جامعه هستند، شرکت در فعالیت های سیاسی و اجتماعی می تواند به نشاط و انگیزه علمی آنها کمک کند. البته بدیهی است دانشجویان نباید وارد بحث سیاست زدگی شده یا ابزار سلیقه های بیرون دانشگاه شوند.

چه ارتباطی بین نشاط علمی و تولید علم و تحول علوم انسانی وجود دارد آیا می توان رابطه ای ترتیبی بین اینها متصور شد؟  

یقینا همین طور است؛ در حقیقت کسی که در پی علم می رود از حالت ایستایی بیرون می آید یعنی لذت فهم، زمان و پیشرفت همه را با هم به وجود می آورد. به گونه ای که انسان احساس بیهودگی وادادگی نمی کند.

اما در علوم انسانی نیاز به یک دغدغه مندی، احساس مسئولیت، حوصله و پختگی بیشتر و جامعیت بیشتر داریم. ما در رشته های فنی مهندسی طبیعی است موضوع مورد پژوهش یک موضوع مادی یا تکنولوژی است اما در علوم انسانی موضوع انسان و جامعه است که ابعاد و پیامدهای گسترده تری را دارد.

از نظر شما آیا محیط های علمی ما به ویژه حوزه و دانشگاه از این نشاط برخوردارند؟

دانشگاهیان و حوزویان طیف گسترده ای از جامعه هستند و بسیاری از آنها این نشاط و آن احساس موفقیت را در خود می بینند اما چه بسا برخی از دانشگاهیان یا حوزیان هم نشاط علمی لازم را نداشته باشند. این به عوامل متعددی باز می گردد. به نظر می رسد باید انتظار خود را تعدیل یا اصلاح کنیم. انتظار از تحصیل علم موقعیت مادی و پست های دولتی و اشتغال نباید باشد که اگر فقط این بحث سود انگارانه در تحصیل علم دخیل باشد، ناکامی در بسیاری امور ما را احاطه می کند. برای آنکه از این وضعیت خارج شویم، دو اتفاق باید بیفتد؛ نخست آنکه متون درسی و مواد درسی در حقیقت متونی باشند که با نیازهای جامعه تناسب داشته باشد و علم و صنعت و علم و نیازهای جدی جامعه به یکدیگر نزدیک و مستحکم باشد به گونه ای که چه در حوزه و چه در دانشگاه، آثار علمی، خودش را در حل مشکلات مردم نشان دهد. اما از طرف مسوولان و مردم هم باید اهمیت پژوهش و تحقیق و احترام به دانشمند، استاد و دانشجو یک فرهنگ شود هم از جهت تخصیص اعتبارات و موقعیت اجتماعی و هم احترام. اگر این اتفاق افتد به نظر می رسد افرادی که دنبال تحقیق هستند از علم لذت می برند و به لحاظ اجتماعی نیز به موقعیت مناسب دست می یابند.

پایان پیام/