فصل تازه مناسبات تهران باکو

به گزارش خبرگزاری شبستان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آرایش همسایگان شمالی جمهوری اسلامی ایران را تغییر داد به طوری که مجموعه ای از کشورهای مسلمان و مستقل در روزهای پایانی جنگ تحمیلی از آرواره بزرگترین کشور جهان سر بیرون آوردند و ایران به عنوان همسایه ای قوی به نقطه اتکا بسیاری از این کشورها مبدل شد. جنگ های منطقه ای از جمله درگیری هایی مانند قره باغ به تهران این فرصت را داد تا نقش میانجیگری بی طرف را در منازعه های منطقه ایفا کند و دیپلماسی فعال وزرات خارجه آقای ولایتی توانست وزنه جمهوری اسلامی ایران را در مقابل قدرت های سنتی منطقه مانند مسکو و تازه واردانی همانند آنکارا و واشنگتن تقویت کند. اما این مناسبات رو به رشد که همراه با احترام و اعتماد متقابل بود در هشت سال ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد با چالش های متعددی همراه شد به طوری که با بررسی مورد روابط تهران و همسایگان شمالی به نظر می رسد جهت گیری های برخی از این جمهوری ها عکس العملی به رویکرد وزارت خارجه احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری اش بوده است.  چالش در مناسبات تهران و همسایگان که تنها مختص به روابط با همسایگان شمالی و کشورهای حوزه قفقاز نمی شود کار را تا جای پیش برد که تمام رشته های که در دوره های پیشین بافته شده بود به یکباره پنبه شد . با آغاز ریاست جمهوری دولت یازدهم تیم دیپلماسی حسن روحانی با تغییر رویکرد نسبت به منازعات منطقه ای مانند قره باغ و با آگاهی از مختصات و جایگاه جمهوری اسلامی ایران تلاش های شبانه روزی را در نوسازی و بهسازی روابط سرد گذشته کرد به طوری که می توان گفت باد بهاری در پاییز سرد روابط تهران و باکو شروع به وزیدن کرد و نخستین شکوفه های آن را می توان به سفرهای دوجانبه و دعوت از رئیس جمهوری ایران تعمیم داد.

ایران و آذربایجان در دوران حسن روحانی

مناقشه مرزی میان جمهوری آذربایجان و ایران در سال 1390 کلید خورد در این درگیری که به کشته شدن یک ستوان مرزبان آذربایجانی ختم شد روابط دور کشور وارد فضای بحرانی اما تنش ها در اینجا به پایان نرسید و در مهر ماه 1390 یک نیروی مرزبان ایرانی نیز مورد اثابت گلوله سربازان آذری قرار گرفت و جان باخت . این دو رویداد در کنار دستگیری اتباع آذری در ایران و جلوگیری از ورود شهروندان ایرانی به جمهوری آذربایجان بحران در مناسبات را روز به روز وخیم تر کرد و وزرات خارجه و دولت دهم نه تنها نتوانستند این چالش ها را کنترل و بحران را در مسیر عادی سازی روابط پیش ببرند بلکه حوادث یکی پس از دیگری منجر به تیره تر شدن آسمان مناسبات تهران و جمهوری آذربایجان شد.

اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و ریاست جمهوری حسن روحانی تیم وزارت خارجه با هدایت محمد جواد ظریف توانس در مدت کوتاهی عمق جدای میان تهران و باکو را با حسن نیت پر کند.

دعوت از رئیس جمهوری آذربایجان و سفر وی به تهران همراه با یک تیم نظامی و امنیتی را می توان اولین گام در بهسازی و عادی سازی روابط دو جانبه ایران و آذربایجان دانست.

در سفر الهام علی اف به تهران وی با رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران دیدار و رئیس جمهور میزبان رسمی وی بود. در این سفر سرلشکر فیروزآبادی و وزیردفاع جمهوری آذربایجان گفتگو های منظمی را در خصوص ارتقا روابط دو جانبه در دستور کار خود قرار دادند و قرار شد دو کشور تمرین های مشترک نظامی ، مناسبات نزدیک فن آوری و تامین سلاح برای ارتش جمهوری اذربایجان در دستور کار خود قرار دهند.

در همین سفر بود که وزیر دفاع جمهوری آذربایجان زکیر حسنوف تاکید کرد باکو اجازه نمی دهد هیچ کشور ثالثی از خاک این کشور برای اقدام خصمانه علیه ایران استفاده کند.

منظور مشخص آقای حسنوف رژیم صهیونیستی بود که مورد توجه رسانه ها قرار گرفت .

سفر حسن روحانی به باکو

دولت حسن روحانی برنامه ویژه ای برای احیا جایگاه تهران در عمق استراتژیک آسیای مرکزی و قفقاز دارد. این در حالی است که کم کاری و عدم توجه دولت نهم و دهم به تحولات این مناطق موقعیت ایران را از منظر های اقتصادی و فرهنگی با چالش های بسیاری رو به رو کرد. کار در دولت دهم تا آنجا پیش رفت که باکو بازی سنتی چوگان را به نام خود در یونسکو ثبت کرد. این رویداد با ثبت ساز سه تار ایرانی به نام آذربایجان تکمیل شد و اعترضات گسترده ای را در محافل فرهنگی کشورمان به دنبال خود داشت. در همین حال آذربایجان تلاش کرد تا شب یلدا و موسیقی مقامی شمال خراسان را به عنوان دو ستون فرهنگی ایران باستان  به نام خود ثبت جهانی کند که تمامی این موارد نشان از نزدیکی فرهنگی دو کشور و نیاز به مدیریت صحیح در جهت دهی به روابط تهران و باکو دارد. این مدیریت در دوران ریاست جمهوری دولت یازدهم با سفر حسن روحانی به باکو شکل عملی تری به خود گرفته و تهران اکنون می تواند از بازوهای فرهنگی و اقتصادی خود در پیشبرد اهداف راهبردی اش در منطقه قفقاز بهره مند شود.

سفر حسن روحانی به باکو در شرایطی که یک سال پیش از این سفر ایران و جمهوری آذربایجان با چالش های جدی در مناسبات فرهنگی و سیاسی رو به رو بودند را می توان به عزم تهران برای تنش زدایی با همسایگانش تعبیر کرد. در این سفر که یک هیات اقتصادی رئیس جمهوری ایران را همراهی می کند تهران توانایی های خود در عرصه های اقتصادی و فن آوری های چون نیروگاه سازی و سد سازی به همسایه شمالی اش ارائه می دهد. از سوی دیگر روابط جمهوری آذربایجان و روسیه پس از الحاق شبه جزیره کریمه به محدوده روسیه وارد شرایط بحرانی شده است و باکو قادر نخواهد بود بدون تکیه بر تهران که نقش بی طرفی را ایفا می کند منازعاتش را مسکو را مدیریت کند.

در همین حال نباید از نظر دور داشت که ایران و جمهوری آذربایجان از ظرفیت های بسیار قوی در مناسبات اقتصادی برخوردار هستند. دو کشور دارای ذخایر نفت و گاز هستند و می توانند در سه عرصه تولید ، ترانزیت و عرضه همکاری های گسترده ای را صورت دهند. در این ارتباط، فعال سازی کمیسیون مشترک اقتصادی می تواند بهترین راه حل برای توسعه روابط محسوب شود.در حال حاضر که روابط روسیه و غرب نیز با چالش های متعددی رو به رو است فضای لازم برای ورود گاز ایران از طریق خاک جمهوری آذربایجان به بازارهای اروپایی فراهم آمده است. آذربایجان می تواند نقش تعیین کننده ای را در انتقال  گاز ایرانی به اروپا بازی کند که از مزیت های ترانزیت نیز بهره مند خواهد شد. در همین حال اشتراکات فرهنگی به بازرگانان دو کشور این اجازه را می دهد تا از تمام پتانسیل های موجود استفاده کنند. مساله که دور نمای آن در برای طرفین سود آور و بازی برد برد خواهد بود. نقش سنتی ایران در حل منازعات منطقه ای چون قره باغ و استفاده از ظرفیت های چون جنبش عدم تعهد و روابط دوستانه تهران ، باکو و ایروان می تواند فرصت طلایی برای حل منازعه قره باغ ایجاد کند. نباید در پایان این نکته را از نظر دور داشت که هنر دیپلماسی در جلوگیری از ایجاد تنش های منطقه ای و حتی مدیریت بحران های ایجاد شده و بازگردادن آنها مساله حساس و تعیین کننده ای است که تیم مجرب و توانا می تواند آن را محقق کند .

نوآوران