خبرگزاری شبستان: چشم خوردن و زدن یا همان چشم زخم، پدیده ای است که دست کم برای چند بار آن را در سال های زندگی خود شنیده ایم و گاه ترس ضرر وارد شدن از ناحیه آن، آدمی را به ترس می اندازد؛ در خصوص این مساله با حجت الاسلام رضا الهی منش، مدیر گروه عرفان و تصوف دانشگاه ادیان و مذاهب قم به گفتگو نشسته ایم؛ گفتگوی ما را با این استاد عرفان و فلسفه حوزه و دانشگاه می خوانید:
در میان صحبت ها و مراودات خود بارها با عبارت "چشم زخم" یا همان شوری چشم و چشم خوردن، مواجه شده و می شویم؛ با توجه به منابع دینی آیا چنین پدیده ای صحت و سقم دارد و ممکن است افراد در معرض چشم زخم قرار گیرند یا این ماجرا خیالبافی بیش نبوده و ساخته دست رویاپردازی و خرافه های بشر است؟
چشم زخم پدیده ای است که اصل آن را منایع دینی به خصوص روایی ما تایید کرده اند و در چنین امری در عالم خارج اتفاق افتاده و می افتد. این مساله بیشتر در روایات به آن اشاره شده که می توان به آنها استناد کرد.
در آیات قرآن چطور؟
اینکه با صراحت در قرآن به این مساله اشاره شده باشد، خیر، چنین نیست؛ اما اگر چشم زخم را به یک معنا ذیل اقسام سحر ببریم، بله در قرآن به صورت غیر مستقیم به آن اشاره شده است اما به صورت خاص خیر.
اما آیه 51 سوره قلم "وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ" به این مساله تصریح دارد، این طور نیست؟
ببینید در زبان عرب چشم زخم یا با کلمه "العین" بیان می شود یا "النَظَرَ"؛ اما در این آیه به کلمه ابصار اشاره شده است و این به معنای چشم زخم و از ریشه دو کلمه یاد شده، نیست. در واقع مفهوم این آیه آن است که ای پیامبر کافران می خواهند تو را به زمین بزنند و ... . لذا به صورت ضمن در آیات قرآن به مساله چشم زخم اشاره شده اما تصریحی خیر.
در صحبت های خود بیان کردید که در روایات، چشم زخم، پدیده ای اثبات شده است؛ مصادیقی از این دست روایات را بیان بفرمایید.
بله، در روایات چشم زخم امری قطعی شمرده شده که هم راجع به پیامبر (ص) و هم اهل بیت (ع) و هم اصحاب آنها بیان شده و توصیه شده انسان برای مصون ماندن از آن به خدا پناه برده و تعویذ (یعنی خود را در پناه خدا حفظ کردن و به او پناه بردن که در قالب ادعیه این امر وجود دارد) همراه خود داشته باشد.
به طور مثال از پیامبر (ص) روایت داریم"استعیذوا بالله من العین فإنَّ العین حق؛ از خدا پناه بطلبید تا از شر چشم زخم محفوظ بمانید چرا که چشم زخم حق است".(نهج الفصاحه، ص 58)
باز از رسول خدا (ص) روایت شده: "إنّ العین حق تستنزل الحالق؛ چشم زخم حق است به گونه ای که ممکن است مکان بلند را فرود آورد". (نهج الفصاحه، ص 310)
همچنین سعد ابن جبیر از ابن عباس نقل کرده که رسول خدا(ص)، حسن و حسین (علیهما السلام) را با دعای خاصی تعویذ و از شر شیاطین دور می کرد. (سنن ابن ماجه، جلد 2، ص 1165)
در روایت دیگر از امام صادق (ع) روایت شده اگر قبرها را بشکافید می یابید اکثر کسانی که مرده اند با چشم زخم از دنیا رفته اند. (بحارالانوار، جلد 92، ص 127)
دلیل چشم زخم یا همان چشم زدن چیست و چه افرادی می توانند انسان را چشم بزنند؟
از روایات بر می آید عامل چشم زخم از دو جهت است؛ نخست این امر به خباثت درونی فرد باز می گردد و عامل دوم به مهر و عطوفت و در واقع نسبت به کسی توجه خاصی داشتن که حتی شامل پدر و مادر نسبت به فرزند نیز می شود.
چرا و چگونه این فرآیند اتفاق می افتد؟
در واقع این دو گروه به گونه ای گرفتار شرک شده اند یعنی غیر خدا را کاره ای دانسته اند مثلا آنجایی که شخص به دلیل حسادت و خباثت درون، چشم زخم دارد گمان می کند این نعمت برای خود آن شخص صاحب نعمت است و من آن را ندارم و امیدوارم کاخ او کوخ شود!
در حقیقت این فرد با نیت درونی خود شیاطین را تحریک می کند.
چگونه؟
ببینید این نگاه انسان که از روی حسادت یا بغض و کینه است، شیاطین را تحریک می کند به این صورت که آنها آماده اند اگر انسانی از توحید الهی جدا شد و از یاد خدا فاصله گرفت و توجه نداشت مُلک و عزت و مال از جانب خداست و هر زمان هم او اراده کند می تواند این نعمات را بازپس گیرد، اینجاست که شیاطین قدم به جلو گذاشته و این فردی را که از دامن خدا دور شده است را به استخدام درآورده و توسط او به انسان صاحب نعمت ضرر می زنند.
از سوی دیگر فرد صاحب نعمت اگر دچار غرور و عُجب شده و نعمات خود را از جانب خدا نداند، این حالت او باعث می شود او هم ابزار دست شیاطین شده و دچار چشم زخم شود. در حقیقت این فرد نیز با فراموش کردن خدا و خود را دیدن، موجبات چشم زخم را برای خود فراهم می کند. اما عامل دوم افرادی هستند که از روی مهر و عطوفت نزدیکان خود را چشم می زنند به این صورت که نعمات اطرافیان در چشم آنها بزرگ جلوه کرده و از یاد خدا که او این نعمت را به طرف مقابل داده است، غافل می شوند.
این اقسامی که اشاره کردید، در بیشتر مواقع آن، فردی که چشم می خورد، تقصیری بر گردن ندارد و گناهی بر او نیست اما ظاهرا عواقب چشم زخم دامنگیر او خواهد شد؛ چطور می توان از این پدیده در امان ماند و آسیبی ندید؟
این راه حل دو مرحله دارد و به دو شخص باز می گردد نخست به آن که چشم می زند و دوم آن که چشم می خورد. اولا در هر صورت باید دانست که یاد خدا مانع این پدیده است اما کسی که با حسادت خود چشم می زند، هرگز به دنبال آن نیست که ضرری از شخص مقابل دفع کند پس در این قسم صحبتی نمی کنیم. اما دوستان و نزدیکان فرد، اگر در هنگام اعجاب، یاد خدا را کرده و بدانند این نعمت الهی است که امانت در دست انسان قرار داده شده، صاحب نعمت از چشم زخم در امان خواهد ماند. ضمن آنکه همراه داشتن تعویذ (دعاهای وارد شده در این زمینه)، یاد خدا، صدقه دادن و برخی از اذکار می توان مانع رسیدن آسیب به شخص از سوی نزدیکان و اطرفیان و غیر شود. در واقع نباید فراموش کرد در این عالم کاره ای جز خدا نیست و این را باید ملکه جان کرد و عادت وجود کرد.
در همین زمینه از امام صادق (ع) روایت شده است: «چشم زخم حق است و تو هیچ وقت بر خود و بر دیگری از آسیب چشم ایمن نتوانی بود اما می توان اسباب پیشگیری برای خود پیدا کنی، اگر از چشم زخم ترسیدی سه بار بگو ماشاء الله لا قوة الا بالله العلی العظیم و اگر کسی از شما هیئت و قیافه ای که موجب شگفتی است داشته باشد، باید به هنگام بیرون رفتن از خانه سوره ناس و فلق را بخواند که در این صورت به اراده خدا به او ضرری نمی رسد.»(بحار الانوار جلد 92 ص 128)
حدیث دیگری از حضرت رسول (ص) وارد شده است که چشم زخم انسان را به قبر می برد و شتر را به دیگ؛ یعنی چشم زدن انسان را حتی تا حد مرگ هم می برد. حضرت (ص)ادامه می دهند: از دو چیز باید تعویذ درست کرد یکی از تب کردن و یکی هم چشم زخم. ( بحار الانوار، جلد 92، ص 129)
پایان پیام/
نظر شما