به گزارش خبرگزاری شبستان، انسان از آن جهت كه موجود متفكّر مختار است، هدايت او در سايه علم و عمل صالح است؛ علم براي آن است كه بخش انديشه آن شكوفا شود و عمل صالح براي آن است كه بخش انگيزه آن بالنده شود. اگر علم نباشد انسان به آن مقام والا بار نمي‌يابد يا اگر علم باشد و عمل صالح آن را همراهي نكند به مقصد نمي‌رسد. براي نِيل به مقصد چاره‌اي جز اين دو جناح و بال نيست: يكي علم صائب و ديگري عمل صالح; از اين جهت وجود مبارك امام مجتبي(س) طبق نقل مرحوم كليني فرمودند: «كُونُوا أَوْعِيَةَ الْعِلْمِ وَ مَصَابِيحَ الْهُدَی»[1] شما ظرف دانش باشيد و چراغ هدايت؛ يعني جانتان ظرفيّت علوم الهي را دارد، اين ظرف را پر از دانش كنيد و بخش عقل عملي شما ظرفيّت چراغ هدايت دارد، اين را سراج منير كنيد؛ با علم راه خود را ببينيد و با چراغ به ديگران راه بدهيد تا نه راه ديگران را ببنديد و نه بيراهه برويد، «كُونُوا أَوْعِيَةَ الْعِلْمِ وَ مَصَابِيحَ الْهُدَی». اين بيان نوراني امام مجتبي(سلام الله عليه) از سخنان قرآن كريم به وجود مبارك پيغمبر(عليه و علي آله آلاف التحيّة والثناء) نشئت گرفته و آنچه از وجود مبارك امام رضا(سلام الله عليه) رسيده است در همين مسير و طريق است.
در درجه اُولي ذات اقدس الهی فرمود: خودِ اين كتاب حكمت است و كتابِ حكيم است ﴿يس ٭ وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ﴾؛[2] يعني هم در بخش نظر حكمت نظري را داراست و هم در بخش عمل حكمت عملي را واجد است، زيرا براي هدايت انسان آمده است و كتابي است كه ﴿هُديً لِلنَّاسِ﴾[3] و براي تبشير و انذار نازل شده و اگر بخواهد انسان را هدايت كند بايد به بخش انديشه او كاملاً عنايت كند؛ يعنی علوم ناب را به او افاضه كند و هم به بخش انگيزه او عنايت كند؛ يعنی اراده و نيّت و اخلاص و عزم صحيح را به او عطا كند. جزمِ علمي غذاي روح است براي بخش انديشه و علم كه از بايدها و نبايدها باخبر است، عزمِ عملي براي تقويت حكمت عمليِ اوست كه «عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ».[4] خداي سبحان علمي را مي‌ستايد كه حكمت باشد؛ يعني خِير كثير باشد كه از آن به كوثر ياد مي‌كند، آن دانشي كه منشأ تكاثر است دانش مذموم است و آن علمي كه با كوثر همراه است خِير كثير است و خِير كثير را به همراه دارد دانشِ محمود است; لذا در قرآن كريم وقتي از علم سخن به ميان مي‌آيد يا مسبوق به هدايت است يا ملحوق به هدايت است يا مصحوب به هدايت; يعني يا قبل از علم سخن از اراده صحيح و هدايت است يا بعد از ذكر علم سخن از هدايت است يا همراه و در صحابت علم سخن از هدايت است. علمي كه با هدايت و جزمي كه با عزم همراه باشد اين كوثر است و اگر علمي با عزم و اراده و نيّت و عمل صالح همراه نباشد اين زمينه تكاثر را فراهم مي‌كند.
عدم تساوی عالمان باعمل و بیعمل در قرآن و روايات
اگر در سخنان نوراني اميرمؤمنان(سلام الله عليه) چنين آمده است كه «رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ»[5] همين است و اگر آن حضرت (ع) فرمودند: «إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا» همين است و اگر آن حضرت (ع) فرمود: «إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا وَ إِذَا تَيَقَّنْتُمْ فَأَقْدِمُوا» همين است و اگر آن حضرت فرمود: «لاَ تَجْعَلُوا عِلْمَكُمْ جَهْلاً وَ يَقِينَكُمْ شَكّاً»[6] همين است. شما در اين بخش از آيات كه ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ را مشاهده مي‌كنيد مي‌بينيد مسبوق است به بحث شب‌زنده‌داري و حَذَر از قيامت و پرهيز از ناصوابي ﴿أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِداً وَ قَائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾[7] اگر در ذيل آيه آمده است عالِم و غير عالِم همتا و همسان نيستند، بعد از آنكه در صدر آيه فرمود: آن كسي كه شب‌زنده‌دار است و از پايان كار خود مي‌هراسد و به رحمت خدا اميدوار است اينها با ديگران تفاوت دارند؛ اول تزكيه است و بعد تعليم، گرچه از نظر لفظ گاهي تعليم بر تزكيه مقدّم است؛ ولي مستحضريد آنچه مقدّم است تزكيه است و آنچه مقدّمه است علم است علم, مقدمه تزكيه است; لذا گاهي قبل از تزكيه ياد مي‌شود و تزكيه مقدم بر علم است؛ لذا در بسياري از موارد تزكيه قبل از علم ياد مي‌شود. عنوان تزكيه و تعليم دو لفظ ويژه است؛ ولي مصاديقي كه قرآن مطرح مي‌كند نظير همين آيه, تزكيه را مقدم بر علم داشت فرمود: ﴿أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِداً وَ قَائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ﴾ آن‌گاه ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ صدر آيه ناظر به نزاهت روح است، شب‌زنده‌داري است, پرهيز از گناه است, هراس از عاقبت تلخ تبهكاري است و اميد به لطف و عنايت الهي است كه همه اينها به بخش حكمت عملي و وارستگي روح برمي‌گردد، آن‌گاه در ذيل آيه فرمود: ﴿هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾.
بنابراين، آنچه از سخنان نوراني امام حسن مجتبي(سلام الله عليه) برمي‌آيد اين است كه انسان بايد ظرف دانش باشد و بداند ظرفيّت او فراوان است و چراغ هدايت باشد، قهراً بايد دانشي تهيه كند كه زيتونهٴ اين چراغ باشد و اگر علمي فراهم نكند كه سودمند نباشد، هرگز آن چراغ افروخته نخواهد شد. اين مطلب را كه اگر جان آدمي بخواهد مصباح هدايت باشد بايد علمي مناسب با چراغ و سراج منير فراهم كند.
[1] . الكافي(ط ـ اسلامی), ج1, ص301.
[2]. سوره يس, آيات 1 و 2.
[3]. سوره بقره, آيه185.
[4]. الکافی(ط ـ اسلامی)، ج1، ص11.
[5]. نهج البلاغه, حکمت107.
[6]. نهج البلاغه, حکمت274.
[7]. سوره زمر, آيه9.
برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
پایان پیام/
نظر شما