قناعت و اصلاح اقتصاد در کلام امیر (ع)

به گزارش خبرگزاری شبستان، یکی از مواردی که با شرایط به وجود آمده برای کشور در اثر تحریم ها و فشارهای دشمنان لازم است، گسترش فرهنگ قناعت و پرهیز از اسراف در زندگی روزمره و در همه عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. مطلب زیر یادداشتی است از حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در رابطه با همین موضوع از نگاه امیرالمومنین (ع).

یکی از عوامل مؤثر در رشد اقتصادی، پرهیز از اسراف و ریخت و پاش مواد غذایی و وسایل مورد نیاز زندگی است.

 یک ملت برای پیشرفت در امور اقتصادی همواره باید اعتدلال و میانه‏روی و قناعت در مصرف را نصب‏العین خویش قرار داده و از اسراف و تبذیر بشدت بپرهیزد و در این راستا همه دستگاههای فرهنگی نظام اسلامی باید احساس وظیفه کنند تا با ارائه راهکارهای مناسب و انتخاب شیوه‏های جذاب و کار آمد بتوانند فرهنگ مصرفی جامعه را تغییر داده و هر چه بیشتر به مراعات اعتدلال در مصرف پرهیز از اسراف دعوت کنند تا بتدریج فرهنگ قناعت و اعتدلال جایگزین فرهنگ مصرف زدگی و اسراف بنشیند و بدنبال آن رشد و شکوفایی اقتصادی بر جامعه حاکم گردد.

با توجه به این امر مهم امام امیرالمؤمنین(ع) در موارد متعدد از اسراف و ریخت و پاش نهی فرموده و به ارزش و اهمیت قناعت و جایگاه رفیع آن اشاره نموده‏اند و در ارتباط با این موضوع به یکی از فرمانداران خود می‏فرمایند: «فَدَعِ الاْسْرَافَ مُقْتَصِداً، وَ اذْکُرْ فِی الْیَوْمِ غَداً، وَ أَمْسِکْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ ...»[1] «از اسراف بپرهیز و میانه‏روی را برگزین، از امروز به فکر فردا باش و از اموال دنیا به اندازه کفاف خویش نگهدار.»

و در ارتباط با نهی از اسراف می ‏فرمایند: «أَلاَ وَ إِنَّ إِعْطَاءَ الْمَالِ فِی غَیْرِ حَقِّهَ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ، وَ هُوَ یَرْفَعُ صَاحِبَهُ فِی الدُّنْیَا وَ یَضَعُهُ فِی الآخِرَةِ، وَ یُکْرِمُهُ فِی النَّاسِ وَ یُهِینُهُ عِنْدَ اللهِ» [2] «آگاه باشید همانا بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند زیاده روی و اسراف است، ممکن است در دنیا مقام بخشنده آن را بالا برد اما در آخرت پست خواهد کرد.»

و در ارتباط با نهی از تجمل‏گرایی و صرف هزینه‏های گزاف برای تهیه مسکن مجلل و گران قیمت به یکی از کارگزاران اش، می‏فرمایند: «بَلَغَنِی أَنَّکَ ابْتَعْتَ دَاراً بِثَمانِینَ دِینَاراً، وَ کَتَبْتَ لَهَا کِتَاباً، وَ أَشْهَدْتَ فِیه ِشُهُودا فقال شریح قد کان ذلک یا أمیرالمؤمنین. قال: فنظر إلیه علیه السلام نظر مغضبٍ ثمّ قال له یَا شُرَیْحُ، أَمَا إِنَّهُ سَیَأْتِیکَ مَنْ لاَ یَنْظُرُ فِی کِتَابِکَ، وَ لاَ یَسْأَلُکَ عَنْ بَیِّنَتِکَ، حَتَّى یُخْرِجَکَ مِنْهَا شَاخِصاً وَ یُسْلِمَکَ إلَى قَبْرِکَ خَالِصاً فَانْظُرْ یَا شُرَیْحُ لاَ تَکُونُ ابْتَعْتَ هذِهِ الدَّارَ مِنْ غَیْرِ مَالِکَ، أَوْ نَقَدْتَ الَّثمَنَ مِنْ غَیْرِ حَلاَلِکَ فَإِذَا أَنْتَ قدْ خَسِرْتَ دَارَ الدُّنْیَا وَ دَارَ الاْخِرَةِ أَمَا إِنَّکَ لَوْ کُنْتَ أَتَیْتَنِی عِنْدَ شِرَائِکَ مَا اشْتَرَیْتَ لَکَتَبْتُ لَکَ کِتاباً عَلَى هذِهِ النُّسْخَةِ، فَلَمْ تَرْغَبْ فِی شِرَاءِ هذِهِ الدَّارِ بِدِرْهَمٍ فَمَا فَوْقُ . هذَا مَا اشْتَرَى عَبْدٌ ذَلِیلٌ، مِنْ مَیِّتٍ قَدْ أُزْعِجَ لِلرحِیلِ، اشْتَرَى مِنْهُ دَاراً مِنْ دَارِ الْغُرُورِ، مِنْ جَانِبِ الْفَانِینَ، وَ خِطَّةِ الْهَالِکِینَ، وَ تَجْمَعُ هذِهِ الدَّارَ حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ الْحَدُّ الاّوَلُ یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الاْفَاتِ، وَ الْحَدُّ الثَّانِی یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الْمُصِیباتِ، وَ الْحَدُّ الثَّالِثُ یَنْتَهِی إلَى الْهَوَى الْمُرْدِی، وَ الْحَدُّ الرَّابِعُ یَنْتَهِی إِلَى الشَّیْطَانِ الْمُغْوِی، وَ فِیهِ یُشْرَعُ بَابُ هذِهِ الدَّارِ اشْتَرَى هذَا الْمُغْتَرُّ بِالاْمَلِ، مِنْ هذَا الْمُزْعَجِ بِالاْجَلِ، هذِهِ الدَّارَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عِزِّ الْقَنَاعَةِ، وَ الدُّخُولِ فِیذُلِّ الطَّلَبِ وَالضَّرَاعَةِ» [3]

«امام(ع) به شریح بن الحارث می‏ فرماید: به من خبر دادند که خانه ‏ای به هشتاد دنیار خریده‏ای و سندی برای آن نوشته‏ ای و گواهانی آن را امضاء کرده ‏اند، شریح گفت آری ای امیرمؤمنان امام(ع) نگاه خشم آلودی به او کرد و فرمود: ای شریح به زودی کسی به سراغت می ‏آید که به نوشته ات نگاه نمی‏ کند و از گواهانت نمی‏ پرسد تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد، ای شریح اندیشه‏ کن که خانه‏ را با مال دیگران یا با پول حرام نخریده باشی که آنگاه خانه دنیا و آخرت را از دست داده ‏ای، اما اگر هنگام خرید خانه به نزد من آمده بودی برای تو سندی می‏ نوشتم که دیگر برای خرید آن به درهمی یا بیشتر رغبت نمی ‏کردی، آن سند را چنین می‏ نوشتم: این خانه ‏ای است که بنده‏ای خوار،آن را از مرده‏ای آماده کوچ کردن خریده، خانه‏ ای از سرای غرور که در محله نابود شوندگان و کوچه هلاک شدگان قرار دارد، این خانه به چهار جهت منتهی می‏ گردد یک سوی آن به آفت ‏ها و بلاها و سوی دوم آن به مصیبت‏ ها و سوی سوم آن به هوی و هوس ‏های سست کننده و سوی چهارم آن به شیطان گمراه کننده ختم می‏ شود و دَرِ خانه به روی شیطان گشوده است این خانه را فریب خورده آزمند از کسی که خود به زودی از جهان رخت برمی ‏بندد به مبلغی‏ که او را از عزت و قناعت خارج و به خواری و دنیا پرستی کشانده است خریداری کرده است.»

چنانکه پیدا است آن حضرت (ع) در بخش پایانی کلام مذکور، ارزش و اهمیت قناعت را متذکر شده و م ی‏فرمایند: «قناعت موجب عزت افراد و جامعه می‏شود» و در مقابل اسراف و تبذیر و ریخت و پاش و تجمل‏گرایی به ذلت و خواری یک جامعه می‌انجامد، زیرا جامعه‏ ای که در آن مردم‏انش، اهل قناعت باشند هرگز رنج تهیدستی و فقر را نخواهند چشید و در نتیجه برای رفع نیازمندیها و حاجاتشان، هرگز محتاج به بیگانگان نخواهند بود. امام امام امیرالمؤمنین(ع) در این زمینه می‏فرماید:«ما عالَ مَنِ اقْتَصَدَ.»[4] «آنکه اهل‏ قناعت و میانه‏روی است تهیدست و فقیر نخواهد شد.»

بلکه قناعت موجب رشد و تقویت اقتصادی جامعه می‏گردد، «کَفی بِالْقَناعَةِ مُلْکا...»[5] قناعت موجب ثروتمند و دولتمندی می‏شود.

 از دیدگاه امام علی(ع) قناعت موجب زندگی پاک و حیات طیّب می ‏شود، زیرا جامعه‏ای که اهل میانه‏روی و قناعت باشد، از ذلت و خواری بدور بوده و عزت پیدا می‏کند و درسایه زندگی توأم با عزّت، حیات اجتماعی، حیات طیّب و پاکی خواهد بود، با توجه به این ره آورد مهم و پر ارزش، امام امیرالمؤمنین(ع) حیات طیبه در آیه مبارکه: «فَلَنُحْیِیَّنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً»[6] را به قناعت تفسیر می‌کند، می ‏فرماید: «هِی الْقَناعَةُ»[7] منظور از حیات طیّب زندگی با قناعت است.

با توجه به اینکه قناعت موجب حیات پاک و طیّب می‌شود، برای تفهیم این مطلب از حیات طیب انبیاء و شیوه زندگی آنان که همراه با قناعت بوده مثال می‌زند، می‏فرمایند: خداوند انبیاء را با قناعتی که دل‏ها و چشم‏ها را پُر سازد مبعوث کرده است:

 «وَ لکِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ ... مَعَ قَنَاعَةٍ تَمْلاَء الْقُلُوبَ وَ الْعُیُونَ غِنىً» [8]

و با توجه به تأثیر مثبت قناعت در زندگی، امام علی(ع) می‏ فرمایند: «طُوبی لِمَنْ ... وَ قَنِعَ بِالْکَفافِ وَ رَصِّی عَنِ اللّه»‏[9] «خوشا بحال کسی که با قناعت زندگی کند و از خداوند راضی باشد.»

پی نوشت ها:

[1] . نامه 21، ص 500 .

[2] . خطبه 126، ص 240 .

[3] . نامه 3، ص 482-48 .

[4] . حکمت شماره 140، ص 658 .

[5] . حکمت شماره 239، ص 676 .

[6] . سوره نحل، آیه 97 .

[7] . حکمت شماره 229، ص 676 .

[8] . خطبه 192، ص 388 .

[9] . حکمت شماره 44، ص 634 .

برگرفته از پایگاه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پایان پیام/