به گزارش خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: مسجد باید به گونه ای باشد که تمامی اقشار مردم «رغبت» و علاقه حضور در آن را داشته باشند و فارغ از این که مسجد هیچ محدودیتی را برای حضور افراد مختلف ندارد اما باید برنامه ها و به ویژه فضای مسجد طراحی قابل قبولی داشته باشد که نمازگزار نسبت به حضور در مسجد و البته ر سیدگی به مسجد دغدغه مضاعفی داشته باشد.
از سوی دیگر برنامه ها و فعالیت های مساجد نباید صرفا محدود به اقامه نماز باشد بلکه باید جنبه فعالیت های اجتماعی را در افراد و نمازگزاران تقویت کند و از این نظر است که می بینیم امروز بسیاری از مساجد رویکردی دارای ابعاد متعدد در سطح محلات دارند.
در راستای بررسی تاثیر حضور در مسجد بر جنبه رفتار اجتماعی نمازگزار و جایگاه اقامه نماز جماعت در مسجد با حجت الاسلام دکتر «علی نصیری»، پژوهشگر، استاد حوزه و مدیر موسسه «معارف وحی و خرد» به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن از نظرتان می گذرد:
همواره در روایات و احادیث تاکید شده است که اقامه نماز مسلمان در صورتی که امکان پذیر است در مسجد باشد. علت این تاکید نسبت به عبادت در مسجد چیست، به بیان دیگر مسجد چه وجهه متفاوتی را از معنویت به مومنین ارایه می کند که در عبادت فردی وجود ندارد یا قابل قیاس با عبادت جمعی نیست؟
برای پاسخ به این پرسش نیاز است تا اشاره ای به ماهیت و غایت عبادت داشته باشیم. اصل و اساس این مساله به هدف آفرینش برمی گردد، وقتی قرآن فرمود: « وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ
به عبارتی در این آیه شرط آفرینش عبادت و بندگی خداوند تعریف شده است. حال این عبویدت می توانست در تنهایی، در منزل و در انزوا باشد اما توصیه همواره بر جمعی بودن عبادت بوده است. خداوند بر علنی بودن عبادت و حرمت جمعی و اینکه پایگاه های دین باوری و خداباوری در میان مردم ظهور یابد تاکید داشته لذا مساله عبادت تنها به مسجد منعطف نمی شود و فراتر است، چنانچه در قرآن آمده است: « الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ » (همان كسانى كه بناحق از خانههايشان بيرون رانده شدند [آنها گناهى نداشتند] جز اينكه مىگفتند پروردگار ما خداست و اگر خدا بعضى از مردم را با بعض ديگر دفع نمىكرد صومعهها و كليساها و كنيسهها و مساجدى كه نام خدا در آنها بسيار برده مىشود سخت ويران مىشد و قطعا خدا به كسى كه [دين] او را يارى مىكند يارى مىدهد چرا كه خدا سخت نيرومند شكستناپذير است).
خداوند در اینجا نام کلیسا، صومعه و کنیسه را در کنار مسجد برده است، بنابراین در سایر ادیان ابراهیمی هم قبل از اسلام پایگاهی برای پرستش و به ویژه عبادت جمعی وجود داشته است اما آنچه که خداوند برای مسلمین قرار دارد مسجد بود، جایی برای سجده و سجده گاه الهی چراکه مسجد مرز قبله فرازمند عبادت است و عبادت در مسجد با حضور جمعی از نمازگزاران و مومنان منجر به شکل گیری فرهنگ و هویت دینی مشترکی خواهد شد.
همچنین در آیه آخر سوره «علق» نیز اشاره به سجده و جایگاه آن دارد و در روایات هم آمده است که بهترین حالت عبادت همان سجده است.
بنابراین مساله این است که در برنامه ای که خداوند برای زندگی عادی بشر تعریف کرده است خداگرایی و عبادت حرف اساسی را می زند و از اینجاست که پایگاه های دینی اهمیت می یابند.
و مسجد در این میان پایگاه ظهور و بروز نمادین «عبادت» در دین اسلام می شود.
دقیقا، حضور در مسجد آثار و برکات فراوان فردی و اجتماعی را برای نمازگزاران به همراه دارد، وقتی یک نفر وارد جامعه اسلامی می شود مهمترین نشان شهری این چنین جامعه ای مسجد است، چنانچه زمانی که وارد کشورهای عمدتا اروپایی و آمریکا می شویم کلیسا، وقتی به هندوستان وارد می شویم با معابد متعدد و یا در تایلند با بت کده ها مواجه می شویم، این ساختار نشان از هویت دینی مردم آن جامعه دارد که در امت اسلام مسجد این جایگاه را دارد.
اما از سوی دیگر مسجد جز اینکه هویت بخش دینی است سبب ایجاد انگیزه و تعامل اجتماعی میان حاضران می شود. خداوند در آیه آخر سوره «العصر» می فرماید: « إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ » (مگر كسانى كه گرويده و كارهاى شايسته كرده و همديگر را به حق سفارش و به شكيبايى توصيه كردهاند )، بر پایه این آیه خداوند همه را دستخوش زیان می داند مگر کسانی که انسان ای درستکار و شکیبا پیشه ای باشند. این چنین رفتاری از یک بُعد در سایه معنویت جمعی ایجاد می شود. وقتی مسلمان در مسجد حضور می یابد روح عبودیت در او بیشتر تقویت می شود و این قدرت دین داری را بیشتر حفظ می کند.
همچنین زمانی که در مسجد حاضر می شود نوعی ارتباط قلبی را با نمازگزاران برقرار می کند. اگر یکی از مسجدی ها یک شب نیاید حال او را می پرسند و از وضعیت او جویا می شوند و خلاصه کسی از دیگری بی خبر نیست. این وضعیت و فرهنگی است که به ویژه در صدر اسلام وجود داشت.
مسجد از همان آغاز پایگاه عبادت، دین داری، دیدار هیات های مختلف با پیامبر(ص)، اداره جنگ ها بود. طبیعتا مسجد افزون بر اینکه ابعاد خداگرایی را در مسلمان تقویت می کند بُعد جامعه گرایانه نیز دارد و این ویژگی هایی است که همه به آن واقف هستیم اما متاسفانه چندان از ظرفیت های عدیده ای مساجد استفاده نمی شود.
-ابعاد جامعه شناسانه حضور در مسجد در چه مواردی نمود می یابد؟
مسجد روح جمع گرایی را تقویت می کند، حضور در مسجد فرد باعث می شود تا اصطلاحا فرد از لاک درونی اش خارج شود حتی اگر این انزوا مبتنی بر دین داری باشد تاکید بر آن است که این دین داری در جمع بروز یابد.
حضورد ر مسجد فعالیت های اجتماعی فرد را نه تنها در سطح خانواده خود بلکه در سطح محله افزایش خواهد داد و در عین حال او را نسبت به امور دغدغه مند خواهد کرد و در واقع این جمع گرایی بازگشتی به فطرت اصلی انسان یعنی مدنی الطبع بودن اوست که با حضور در مسجد و شرکت مستمر در برنامه های مسجدی تحقق خواهد یافت.
-با این وصف اما حضور برخی اقشار جامعه آنچنان که باید در مساجد پررنگ نیست، علت چیست؟
این مساله بر می گردد به برنامه های مساجد که بعضا با حد ایده آل فاصله بسیاری دارند. در حال حاضر در جامعه ما مساله اباحه گری، فاصله گرفتن از معنویت و تهاجم فرهنگی وجود دارد. شبهات فراوانی در حوزه اعتقادات و اخلاقیات برای مردم و به ویژه جوانان از در و دیوار می رسد. طبیعتا وقتی جوان ما ببیند که مسجد صرفا مکان اقامه نماز شده است و کمتر توجهی به مسایل اعتقادی او نمی شود رویکرد مغایر را در پیش خواهد گرفت.
باید شرایطی فراهم شود که اولا برنامه های مساجد گسترش یابد و در وهله بعد ائمه جماعات حضور خود را در این سلسله برنامه ها بیشتر کرده و ارتباط شان را نسل جوان بهینه کنند. مساله بودجه نیز در این میان نقش مهمی را بازی می کند، بسیاری از مساجد ما نیز فعال هستند ولی بودجه کافی برای استمرار برنامه های خود ندارند و برخی مناطق نیز که اصلا مسجد به تناسب جمعیت حاضر در منطقه ندارند.
بعضا حتی شهرک مسکونی ساخته می شود اما مسجد در آن طراحی و تعریف نمی شود یا مسجد ساخته می شود فضای کافی برای نمازگزاران ب توجه به وسعت منطقه پیش بینی نمی شود. این مسایلی است که باید نسبت به آن توجه داشت و مسئولان شهری به آن رسیدگی کنند.
از سوی دیگر برخی مساجد هم که خوب طراحی شده است مراکز فرهنگی در آن تعریف نشده و یا کتابخانه ندارند. باید شرایطی فراهم شود که هر منطقه مسجدی را به انضمام یک مجموعه داشته باشد چنانچه در حال حاضر می بینیم که در مجاورت برخی مساجد درمانگاه خیریه، مراکز مشاوره و حتی مراکز تجاری را قرار داده اند. بنابراین نسبت به موقعیت شهری و ساخت مسجد نیز بایدها و نبایدهایی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
همچنین فضای موجود در مسجد، نظافت و پاکیزگی نیز امری است که در جذب جوان و اساسا کلیه اقشار و در اینجا به خصوص جوانان اهمیت بالایی داردو تصور کنید فرد تحصیل کرده ای که در محل کارش بهترین امکانات در اختیارش است و بهترین نمازخانه را در محیط کارش تعریف کرده اند بیاید و بخواهد در مسجد نماز بخواند، وقتی می بیند که حتی برای وضو گرفتن با ابتدایی ترین امکانات دچار مشکل است و سرویس ها نقص دارند به نوعی زده می شود.
این چنین شرایطی دغدغه فرد را نسبت به حضور در مسجد کمرنگ می کند در حالی که مسجد باید جایی باشد که مومن با زنیت به آن وارد شود، فارغ از اینکه روایات ما در مورد حضور آراسته ردر مسجد تاکید دارند باید شرایط هم به گونه ای باشد که بر فرض مثال اگر فردی برای اولین بار باشد که مسجد می رود جذب شده و مداوما در مسجد حاضر شود.
-برخی نیز عنوان می کنند که بعضا در مساله مدیریت مساجد چالش های مختلفی وجود دارد که باعث می شود استفاده از ظرفیت های دیگر مسجد مغفول بماند، چه تحلیلی دارید؟
اختلافات میان هیات امنا با امام جماعت یا برخی نهادهای حاضر در مسجد مساله جدیدی نیست اما باید شرایطی فراهم آید که به حدقال برسد، با وجود اینکه چنین شرایطی در برخی از مساجد دیده می شود اما با این حال همین تعداد اندک نیز نباید چنین مشکلاتی داشته باشند.
مسجد در وهله اول از سوی امام جماعت اداره می شود بنابراین باید میان سایر متولیان امور مسجد با امام جماعت هماهنگی کامل باشد.
پایان پیام/
نظر شما