خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: جابر ابن عبدالله انصاری روایت کرده است: با مولایمان امیرالمؤمنین علیه السلام بودم، مردی را در حال نماز دید به او فرمود: ای مرد! آیا تأویل نماز را می شناسی؟ در پاسخ گفت: آقای من! آیا نماز تأویلی جز عبادت دارد؟ فرمود: آری سوگند به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله و سلّم را به نبوت مبعوث فرمود خداوند پیامبرش را به کاری از کارها برنینگیخت جز آن که آن کار نمونه، تأویل و تفسیر دارد و همه این ها نشانه تعبد و بندگی است. مرد گفت: آقای من! این ها را به من بیاموز، فرمود: هنگام تکبیره الاحرام و شروع به نماز، تأویل نخستین تکبیر تو - از تکبیرهای هفتگانه شروع نماز - این است که وقتی الله اکبر گفتی به ذهنت چنین خطور دهی که خداوند برتر از آن است که به وصف ایستادن یا نشستن آید و در گفتن الله اکبر دوم، برتر بودن او را از حرکت یا ایستایی به خاطر آوری و در تکبیر سوم برتر بودنش از جسم یا تشبیه به مانند، یا سنجیدن به قیاس را به ذهن خطور دهی و در تکبیر چهارم چنین خطور دهی که وی برتر از آن است که اَعراض در او حلول کنند یا بیماری ها او را بیازارند و در تکبیر پنجم از ذهن بگذرانی که او از وصف شدن به جوهر و عرض منزه است و از حلول در چیزی یا حلول چیزی در او مبرّا است و در تکبیر ششم به خاطر آوری چیزهایی که بر پدیده ها رواست از قبیل نابودی، انتقال، تغییر از حالی به حال دیگر، همه بر آن ذات مقدس نارواست و در تکبیر هفتم به ذهنت خطور دهی که حواس پنجگانه در او حلول نکرده است.
نماز عاشقانه ترین و عارفانه ترین ارتباط انسان با معبودش، واجد اسرار و رمز و رازهایی است. اما این رازها برای هر کسی برملا نمی شود آنها که توانسته اند به مقام قرب برسند لذت و حلاوت بی مانند این زیباترین وسیله اتصال با معبود را چشیده اند، پس عجیب و شگفت نیست که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم خطاب به بلال مؤذن می گویند اذان بگو بلال و ما را راحت کن، ما را از این قیل و قال ها و دنیای کثرت ها راحت کن تا دوباره دل و جان در چشمه های نماز تطهیر و دل با خالق یکدله شود.
اما اسرار الصلوه که از موضوعات مورد علاقه علمای ما بوده تلاش می کند به این باغ دلگشا که معراج مؤمن است وارد شود. آنچه در ادامه می آید دیدگاه های عالم فرهیخته آیت الله جوادی آملی درباره رازهای نماز است. این آرا در کتابی به همین نام از سوی ایشان مطرح شده است.
صورت همه نمازها یکی اما سیرت ها متفاوت است
باید دانست صورت نماز همه نمازگزاران یکسان است، لیکن سیرت و سرّ آن تفاوت دارد. از این رو نمازگزاران متفاوت هستند چنان که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم چنین روایت شده است: "اِنّ الرّجلین من اُمّتی یقومان فی الصّلاه و رکوعهما و سجودهما واجحد، و انّ ما بین صلاتیهما مثل ما بین السّماء و الارض" یعنی دو نفر از امت من به نماز می ایستند و رکوع و سجودشان یکی است حال آن که تفاوت بین نمازشان برابر با فاصله آسمان و زمین است.
آنچه در این تفاوت اهمیت دارد، تفاوت در آداب نماز است که متفرع بر حکمت نماز، و حکمت نماز نیز برابر با راز و نهان آن است، چون نماز و آداب آن در معراج تشریع شده و نهان نماز در آنجا تجلی یافته است پس هنگام توجه به آنچه در معراج به وقوع پیوسته چندین راز آن روشن می گردد:
گاهی حجاب ها تاریک و گاهی نورانی است
حضرت ابی الحسن موسی بن جعفر علیه السلام علت تکبیرهای افتتاحی نماز را چنین بیان می کند: " انّ النّبی صلی الله علیه و آله و سلم لمّا اُسری به الی السّماء قطع سبعه حُجُب، فکبّر عند کلّ حجاب تکبیره فاوصله الله عزّوجلّ بذلک الی منتهی الکرامه " نبی گرامی اسلام چون شبانگاه به آسمان برده شد از هفت حجاب گذشت و نزد هر حجاب یک تکبیر گفت، از این رو خداوند عزّوجلّ او را به نهایت بزرگواری رساند.
باید دانست که حجاب گاهی تاریک و گاهی نورانی است؛ حجاب تاریک عبارت است از جهان مادّه و مادّیات و حجاب نوری همان وجود نورانی است که نور چیره آن مانع از ادراک آن یا ادراک فراسوی آن است.
تکبیر دریدن حجاب های نورانی
انسان سالک وقتی از ماده و شئون مادی به فراز آید و برتر از موجود نوری گردد ادراک آن حجاب و دست یازی به فراسوی آن برای وی آسان می گردد و این همان معنای دریدن حجاب است زیرا دریدن هر حجابی متناسب با همان حجاب است. چون معراج در فضای نور و همسایگی نزدیک پروردگار به وقوع پیوسته است پس در آنجا حجابی جز حجاب نوری نبوده و حجاب نوری نیز جز با نور چیره در هم نمی شکند و چون نور مانع در آنجا امری موجود و تکوینی بود ناچار باید چیزی نیز که آن حجاب را در می نوردد موجودی تکوینی باشد که دست جعل اعتباری بدان راه نیافته باشد.
تکبیر در آنجا نقش دریدن حجاب نوری دارد لذا دارای حقیقتی عینی است که بر غیر خود چیره است و چون تعداد این حجاب ها هفت تاست و در طول هم قرار گرفته اند نه در عرض هم، و هرگاه حجابی پاره شود مرتبه ای از تقرب حاصل می آید که پیش از آن نبوده، لاجرم میان تکبیرهای هفتگانه نیز که نقش پاره کردن حجاب ها را دارند تمایز و جدایی طولی وجود دارد نه تمایز عرضی. پس هر گاه نمازگزار تکبیر می گوید درجه ای در مناجات به مولایش نزدیک می شود نزدیکی که پیش از این حاصل نشده بود بنابراین درجات قرب به خداوند متعال نیز طولی است.
راز تکبیر و مراعات آداب نماز
چون حجاب موجودی خارجی و پاره کردن آن نیز خارجی است و روشن شد که نظام هستی همان نظامی است که بر پایه علت و معلول استوار شده و در جای خود ثابت است که باید علت قوی تر از معلولش باشد از این رو ممکن نیست تلفظ به تکبیری که اعتباری است بتواند اثر بگذارد و یا تصور تکبیر که موجودی ذهنی است بتواند تأثیرگذار در موجود خارجی فراتر باشد بلکه موثر در آن همان راز تکبیر است که خود موجودی خارجی و تکوینی است. به این راز جز با رعایت آداب نماز نمی توان دست یافت، آدابی که فراهم آمده از حضور قلب است و حضور قلب در پی خضوع و فروتنی اعضا و جوارح به دست می آید.
تأویل تکبیرهای هفت گانه نماز چیست؟
آنچه در حدیث معراج آمده ویژه معراج و مخصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیست بلکه غیر آن وقت و غیر رسول گرامی اسلام را نیز شامل است دلیل این سخن، حدیثی است که جابر ابن عبدالله انصاری روایت کرده است. وی گوید: با مولایمان امیرالمؤمنین علیه السلام بودم، مردی را در حال نماز دید به او فرمود: ای مرد! آیا تأویل نماز را می شناسی؟ در پاسخ گفت: آقای من! آیا نماز تأویلی جز عبادت دارد؟ فرمود: آری سوگند به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله و سلّم را به نبوت مبعوث فرمود خداوند پیامبرش را به کاری از کارها برنینگیخت جز آن که آن کار نمونه، تأویل و تفسیر دارد و همه این ها نشانه تعبد و بندگی است. مرد گفت: آقای من! این ها را به من بیاموز، فرمود: هنگام تکبیره الاحرام و شروع به نماز، تأویل نخستین تکبیر تو - از تکبیرهای هفتگانه شروع نماز - این است که وقتی الله اکبر گفتی به ذهنت چنین خطور دهی که خداوند برتر از آن است که به وصف ایستادن یا نشستن آید و در گفتن الله اکبر دوم، برتر بودن او را از حرکت یا ایستایی به خاطر آوری و در تکبیر سوم برتر بودنش از جسم یا تشبیه به مانند، یا سنجیدن به قیاس را به ذهن خطور دهی و در تکبیر چهارم چنین خطور دهی که وی برتر از آن است که اَعراض در او حلول کنند یا بیماری ها او را بیازارند و در تکبیر پنجم از ذهن بگذرانی که او از وصف شدن به جوهر و عرض منزه است و از حلول در چیزی یا حلول چیزی در او مبرّا است و در تکبیر ششم به خاطر آوری چیزهایی که بر پدیده ها رواست از قبیل نابودی، انتقال، تغییر از حالی به حال دیگر، همه بر آن ذات مقدس نارواست و در تکبیر هفتم به ذهنت خطور دهی که حواس پنجگانه در او حلول نکرده است.
تأویل رکوع و سجده و تشهد
اما تأویل کشیدن گردن در رکوع آن است که به ذهن خویش چنین خطور دهی: خدایا به تو گرویدم هر چند گردنم را بزنی و تأویل سر بلند کردن از رکوع وقتی گفتی "سمع الله لمن حمده، الحمد لله رب العالمین" این است: آن کسی را سپاس می گویم که مرا از نیستی به هستی آورد و تأویل سجده اول این است که در حال سجده به ذهنت خطور دهی: خدایا مرا از زمین آفریدی. وقتی سر از سجده برداشتی تأویلش آن است که مرا از زمین بیرون آوردی. تأویل سجده دوم آن است که مرا دگر بار به زمین برمی گردانی و تأویل سر برداشتن از سجده دوم آن است که به قلبت خطور دهی بار دیگر - هنگام قیامت - مرا از خاک بیرون می آوری.
تأویل نشستن - هنگام تشهد - بر جانب چپ و بالاتر قرار دادن پای راست و بر نشیمن گاه چپ نشستن آن است که به قلبت بگذرانی: بارخدایا حق را بپا داشتم و باطل را میراندم و تأویل تشهد تو، تجدید ایمان، بازگشت به اسلام و اقرار به برانگیخته شدن پس از مرگ است و تأویل قرائت ذکر تشهد، بزرگوار شمردن پروردگار سبحان و بزرگ تر دانستن اوست از آنچه ستمگران و الحادپیشگان می گویند و تأویل سلام در "السلام علیکم و رحمه الله و برکاته" خواستن رحمت از خدای سبحان است پس معنای سلام چنین است: برای شما از عذاب روز قیامت ایمنی است. امیر مؤمنان علیه السلام سپس فرمود: کسی که تأویل نمازش را این گونه نداند، نمازش کمبود دارد و ناقص است.
پایان پیام /
نظر شما