جشن کم سوادی نسل تازة تئاتری ها

به گزارش خبرنگار تئاتر شبستان، بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، روز گذشته در حالی به کار خود پایان داد که بررسی ها نشان می دهد فروش کتاب های تخصصی هنر نمایش نسبت به دوره های پیشین افت محسوسی داشته است.

نمایشگاه بیست و هشت ساله ای که امکان بالقوه ای برای تسهیل شرایط خرید کتاب و تشویق علاقه مندان به کتابخوانی بشمار می رود. حتی اگر فرض بگیریم که کتاب های خریداری شده لزوماً خوانده نمی شوند، صرف خرید کتاب می تواند گام اول حرکت به سمت افزایش سرانه مطالعه برای کاهش فقر فرهنگی در کشور باشد.

در میان غرفه های پرشمار نمایشگاه اخیر، تنها بخشی از ویترین چند انتشارات محدود به کتاب های تئاتری اختصاص یافته است. چند نشر نام آشنا که هنوز هم خطر می کنند و کتاب های حوزة نمایش را منتشر می کنند. این به آن معنا نیست که نمایشنامه ها و کتاب های تخصصی تئاتر خواهان نداشته باشند، بلکه هشدار دوباره ای ست برای تبعات گرانی کتاب در چند سال اخیر، که می تواند به بهای کتاب نخوانی کارورزان یک رشتة کاملاً تخصصی تمام شود.

اگر چه بسیاری از بزرگان هنر نمایش جهان، تنها استعداد لازم را برای یک بازیگر و یا کارگردان استعداد کار کردن می دانند، تئاتر رابطه ای با وحی و الهام ندارد و دارای اصولی ست که فقط از راه آموزش، تجربه و یا مطالعه بدست می آیند.

نگاهی گذرا به مشخصات درخواست کنندگان پر شمار اجرای نمایش در سالن های مختلف شهر تهران، نشان از اشتیاق نسل جوان برای روی صحنه رفتن دارد. نمایش هایی که اغلب و پس از چند ماه تمرین فشرده با هزینة شخصی کارگردان ها، اغلب در بازبینی سادة یک تماشاخانه خصوصی هم تایید نمی شوند چرا که گاه ساده ترین قواعد تئاتری را رعایت نمی کنند. مسئله ای که به دل زدگی گروه های جوانی منجر می شود که معمولاً بی سلیقه گی هیات انتخاب را دلیل شکست شان می دانند و نه کم سوادی خود ناشی از فقر آموزش و مطالعه.

در تاریخ چند صد سالة تئاتر ایران، همواره تربیت نسل تازه از طریق رسم کهن استاد و شاگردی انجام می گرفته است. اتفاقی که رد آن را می توان در نمایش های روحوضی، نقالی و تعزیه خوانی یافت. بعد ها و با گسترش تئاتر به شیوة امروزی اش، گروه های نمایشی محل رشد هنرجویان تازه وارد بودند. امروزه نیز دانشگاه ها و آکادمی های تئاتری وظیفة آموزش به دانشجویان و علاقه مندان را بر عهده گرفته اند. شیوه ای که در آن نقش جزوه های آموزشی و کتاب های تخصصی به ویژه پس از منسوخ شدن شیوه های پیشین آموزش، پر رنگ تر است.

در واقع کتاب می تواند کلید گشایش کم سوادی نسلی باشد که برای به قله رسیدن عجول است، ادعای بهترین بودن را دارد و به لطف دلایل مختلف از جمله گرانی سرسام آور تهیه و تولید یک تئاتر، هرچه بیشتر از امکان تماشای اجرای آثار کارگردان های برجستة کشور بی بهره می شود.

فروشی که تعریفی نیست

فروش کتاب های نمایشی نسبت به دوره های گذشته افت کرده است. این نظر غرفه دارانی ست که نشر مطبوع شان مهمترین محل چاپ آثار نمایشی در سال های اخیر بوده اند.

غرفه دار جوان نشر نگاه که از ناشران قدیمی ادبیات کشور است با گلایه از اوضاع فروش کتاب ها، این مسئله را ناشی از گرانی کاغذ در چند سال گذشته می داند و در این باره می گوید: فروش مان بد نبوده اما نسبت به دوره های گذشته کاهش داشته است. قیمت تمام شدة کاغذ بسیار بالاست و این شاید در قدرت خرید مردم تاثیر گذاشته است.

این غرفه دار به قیمت پشت جلد کتابی که در دست دارد اشاره می کند و می گوید بهای این کتاب تا سال 90 کمتر از پانزده هزار تومان بوده است اما امروز 43 هزار تومان فروخته می شود.

انتشارات نگاه که از جمله ناشران قدیمی و خوشنام کشور است گرچه به طور اختصاصی در زمینه تئاتر فعالیت نمی کند اما با باز نشر بخشی از نمایشنامه های مطرح کلاسیک و چاپ آثار تخصصی تئاتری نظیر «فن نمایشنامه نویسی» اثر «لاجوس اگری»، «آخرین درس بازیگری» اثر استانیسلاوسکی و «تئاتر جزیره کوچک آزادی» اثر یوجینو باربا همواره سهم ویژه ای در بازار نشر نمایش داشته است.

یکی دیگر از نشرهایی که در کنار کتاب های مختلف حوزه شعر و ادبیات، بخشی را به کتاب های نمایشی اختصاص داده است، انتشارات سوره مهر است. موسسه وابسته به حوزه هنری انقلاب اسلامی که موضوع کتاب هایش معمولاً حول محور انقلاب و دوران دفاع مقدس است.

مسئول غرفه نشر سوره مهر در نمایشگاه بیست و هشتم، با بیان اینکه امسال کتاب خاصی پر فروش نبوده است، افت فروش کتاب ها را مختص حوزة هنرهای نمایشی نمی داند و تصریح می کند: میزان دقیق فروش کتاب ها و مقایسه با فروش دوره های گذشته پس از پایان نمایشگاه امکان پذیر است اما اگر افت فروش داشته باشیم مختص کتاب های تئاتری نیست.

جانی تازه در ادبیات نمایشی ایران

انتشارات نیلا که به واسطه حضور حمید امجد نمایشنامه نویس سرشناس تئاتر ایران، همواره نقش مهمی در بازار کتاب های ویژه نمایش داشته است، با چاپ نزدیک به 15 اثر تازه به نمایشگاه بیست و هشتم کتاب تهران آمده است.

مسئول غرفه این انتشارات با بیان اینکه فروش کتاب های آنها نسبت به سال های گذشته چشمگیر نبوده است به معرفی کتاب هایی که برای اولین بار چاپ شده اند پرداخت و گفت: امسال چند نمایشنامه ایرانی و خارجی جدید را برای نمایشگاه آماده کردیم که «هیچ کس کامل نیست»، «سه خواهر و دیگران»، «سنقولک کرن ممنوع»، «در اسکله» و «سرگذشت عجیب خانم دبیری» از آن جمله اند.

نشر قطره، یکی دیگر از موسسه های انتشاراتی کشور است که بخش گسترده ای از آثار خود را به حوزه تئاتر و نمایشنامه های مختلف اختصاص داده است.

خانم جوانی که مسئول فروش کتاب های تئاتری این نشر بیست و چند ساله است می گوید: ما امسال هم فروش بدی نداشته ایم. اگرچه کتاب خاصی به عنوان پرفروش ترین نداشته ایم اما مجموع فروش مان قابل قبول بوده است.

وی افزود: نشر قطره با انتشار نزدیک به سی عنوان کتاب جدید نمایشی از نمایشگاه سال قبل تا امروز به فعالیت خود در این زمینه ادامه داده است و در حوزه تئاتر و ادبیات نمایشی آثاری مثل: «نمایش نامه ی نو»، «تئاتر و هنر اجرا» و «عملکرد فرهنگی تئاتر عروسکی» را به چاپ نخست رسانده است.

همچنین نمایشنامه های «اگر نرفته بودی» نوشته «قطب الدین صادقی»، «شبی در تهران» نوشته «محمد چرم شیر»، «خیانت انیشتین» نوشته «اریک امانوئل اشمیت»، «دایره گچی قفقازی» نوشته «برتولت برشت»، «دو نمایشنامه از اورپید» ترجمه «سحر پریازانی» از جمله آثار تازه این نشر در حوزه نمایشنامه های ایرانی و خارجی به شمار می رود.

هزینه بالای خرید کتاب و کاهش بن های خرید

اگرچه کاهش استقبال از نمایشگاه کتاب می تواند به دلایل دیگری نظیر گسترش استفاده از کتاب های الکترونیکی و امکان دسترسی آسان به متن اصلی کتاب ها در فضای مجازی نیز مرتبط باشد، برخی از بازدید کنندگان نمایشگاه دلیل اصلی آن را کاهش قدرت خرید می دانند.

مرد میانسالی که مشغول انتخاب چند نمایشنامه از غرفه انتشارات نی است در این باره می گوید: به قیمت پشت جلد کتاب ها نگاه کنید تا بفهمید چرا مردم دیگر کتاب نمی خرند. خرید چند کتاب کوچک سر از صد هزار تومان در می آورد و بدبختانه کتاب چیزی است که می توان براحتی آن را از لیست هزینه های ضروری خارج کرد.

یکی دیگر از بازدیدکنندگان غرفه نشر نی که خبرنگار تئاتر است کاهش کمک هزینه های دولتی، شامل بن های خرید کتاب را عامل مهمی در کاهش فروش کتاب ها می داند. او می گوید: امسال دومین سالی ست که خبر از بن های کتاب نیست. معمولا سازمان های مختلف در ایام نمایشگاه به کارمندان خود بن خرید کتاب می دادند که متاسفانه این روند فعلا قطع شده است.

دختر جوانی که خود را دانشجوی سال دوم رشته تئاتر معرفی می کند هم با گلایه از قیمت بالای آثار نمایشی می گوید: رشته ما طوری نیست که بتوانیم از آن درآمدی داشته باشیم و در این شرایط ترجیح می دهیم به جز عناوین تازه سایر کتاب ها را از کتابخانه ها امانت بگیریم.

نسلی که به دلایل مختلف کتاب نمی خواند

فارغ از تمام دلایلی که در بالا اشاره شد، کتاب نخواندن نسل تازه تئاتر کشور، اتفاق ناخوشایندی ست که در خلاء حضور پر رنگ چهره های سرشناس نمایش و کوچ شان به سینما و تلویزیون، منجر به افت کیفیت نمایش ها شده است.

مسئله ای که معمولاً در جشنواره های تئاتر فجر نمود پیدا می کند. پس بهمن که فرا برسد، در سرمای سوزناک تهران به تماشای جشنوارة تئاتر فجر می رویم و دوباره به رسم این چند ساله از بی کیفیتی غالب آثار گله می کنیم، بی آنکه راه چاره ای برای درمان کم سوادی نسل پر مدعای تئاترمان بیاندیشیم.

علی یزدان دوست