خبرگزاری شبستان: مسجد جاوید یکی از مساجد شهر تهران است که در خیابان شریعتی (شمیران قدیم) کوچه شهید جوهرچی واقع شده است. این مسجد پیشینه چندان طولانی ندارد و از ساخت آن 35 سال می‌گذرد. محله‌ای که مسجد جاوید در آن واقع شده به باغ صبا معروف است. این محله از جمله محله‌های اقلیت‌نشین شهر تهران محسوب می‌شود. بین خیابان بهار و خیابان‌های فرعی غالبا اقلیت ارمنی زندگی می‌کنند و در همین محله عده‌ای یهودی نیز ساکن هستند و کنیسه آنها در ابتدای کوچه مقدم قرار دارد.
با توجه به اقلیت‌نشین بودن منطقه و حضور روزافزون مسلمانان نیاز به ایجاد مسجدی در این منطقه احساس می‌شد و این یکی از دلایل احداث مسجد به همت بانی در این منطقه بوده است، چنان که سعید علم‌الهدی در مورد انگیزه وقف و بانی مسجد چنین می‌گوید: "نزدیکی‌های مسجد ارمنی و یهودی‌نشین بود اما عده زیادی مسلمان نیز در آن محل زندگی می‌کردند. علت ساخت مسجد تنها اقلیت‌نشین بودن محله نبود، چرا که ما در این محله سه تا مسجد دیگر به نام نوریان، امام حسین (ع) و مسجدالرضا در خیابان بهار شمالی نیز داشتیم. با این وجود این سه مسجد، آقای عباس جاوید تجریشی که فرد ثروتمند و خیری بود، برای بر جای نهادن نام نیکی از خویش، تصمیم گرفت مسجدی را در آن محل احداث کند."
بانی مسجد از همان ابتدا هزینه ساخت و ساز آن را نیز بر عهده گرفت و رسیدگی به امور مالی را به آقای پیروزفر که حسابدار بانک بود واگذار کرد. وی در اوایل ساخت، هزینه سنگینی برای ساخت مسجد پرداخت کرد تا مسجدی مقاوم و مستحکم احداث شود.
اوایل سال 1352ش ساختمان مسجد جاوید به پایان رسید. پس از آماده سازی مسجد گفت‌وگویی بین حسین لرزاده و عباس جاوید صورت گرفت و تصمیم گرفته شد دکتر محمد مفتح به امامت مسجد انتخاب شود. پس از جلب نظر دکتر مفتح، در ساعت 19 روز 20 اردیبهشت سال 1352 ش با برگزاری نماز جماعت توسط دکتر مفتح و سخنرانی شیخ فضل‌الله محلاتی مسجد جاوید افتتاح شد.
در مراسم افتتاحیه مسجد حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی و فخرالدین حجازی نیز حضور داشتند. پس از افتتاح مسجد، هر شب نماز مغرب و عشاء با حضور تعداد اندکی از مردم برگزار می‌شد اما جمعیت کم‌کم و به تدریج افزایش یافت.
به علت قرار گرفتن مسجد در منطقه تجاری کسانی که برای نماز ظهر در مسجد حضور می‌یافتند بیشتر از جمعیتی بود که برای نماز مغرب و عشا می‌آمدند. از آنجا که مسجد به وزارت بهداری نیز نزدیک بود کارمندان این وزارتخانه نیز به همراه کسبه اطراف مسجد و ساکنان محل به مسجد می‌آمدند.
اداره امور مسجد جاوید از همان ابتدا در دست بانی مسجد، عباس جاوید تجریشی بود و برادران حسین و عباس خانی نیز به وی کمک می‌کردند. پس از مدتی که از افتتاح مسجد گذشت، عباس جاوید در تاریخ 25/5/1352 ش طی شرحی به کلانتری اعلام کرد که به علت بیماری و ضعف جسمانی قادر به اداره امور مسجد نیست. در این نامه عباس جاوید دکتر مفتح را به عنوان مسئول اداره امور مسجد معرفی کرد.
از این زمان به بعد دکتر محمد مفتح علاوه بر اقامه نماز جماعت مسئولیت اداره مسجد را نیز بر عهده گرفت اما مسئولیت اداره مسجد به دلیل مخالفت ساواک خیلی زود از وی سلب و دوباره به آقای جاوید واگذار شد. از همان آغاز فعالیت مسجد، هیئت امنای آن تشکیل شد. اعضای هیئت امنای مسجد در آغاز عبارت بودند از برادران محمد مفتح، حاج عباس جاوید، سیدمهدی طبرسی، محمدابراهیم نعمت‌اللهی، سیدمحمدالدین احمدی کاشانی، سیدمهدی معتمدی، حاج حسین خانی، حاج عباس خانی، حاج محمد مولایی، حاج روح‌الله حسنی.
از آنجا که این مسجد دارای رقبه و موقوفاتی نبود، هزینه‌های آن توسط مرحوم عباس جاوید تجریشی بانی و نذورات مردمی، همچنین از طریق درآمد حاصل از برگزاری مجالس ختم در مسجد تأمین می‌شد.
نقش مسجد در نهضت اسلامی
دکتر مفتح در نتیجه فعالیت‌هایی که در ماه‌های قبل از آن تاریخ داشت به دستور ساواک ممنوع‌المنبر شده بود و لذا فعالیت‌های خود را حول محور مسایل فرهنگی متمرکز کرد؛ ضمن آن که اشتغال به تدریس در دانشگاه موقعیت ممتازی برای فعالیت‌های فرهنگی بین جوانان و دانشجویان برای او فراهم آورده بود. در این موقعیت جدید وی با پیشنهاد امامت جماعت مسجد جدیدالاحداث جاوید روبرو شد.
این اندیشمند سخت‌کوش برای تشکل نیروهای مسلمان و مبارز و گشودن سنگر مهم دیگری برای مبارزه و ارایه اسلام راستین، امامت جماعت مسجد را پذیرفت. از این پس مسجد جاوید در پی تعطیل شدن مسجد هدایت، الجواد و حسینیه ارشاد به صورت یک پایگاه مهم سیاسی و فرهنگی درآمد که ساواک بارها از این مسئله ابراز نگرانی می‌کرد.
دکتر مفتح در همان ابتدای ورود به مسجد، علاوه بر امامت جماعت، برنامه‌های مختلفی از جمله تشکیل کلاس‌های عقاید، دعوت از خطبا، وعاظ، راه‌اندازی کتابخانه، کلاس‌های اسلام‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ ادیان، اقتصاد، فلسفه، تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه را دنبال می‌کرد. این کلاس‌ها مورد استقبال طبقات مختلف قرار گرفت و توانست در همان ابتدا عده‌ای از جوانان دانشجو و طبقات مختلف مردم را به خود جلب کند.
از مهر سال 1352 ش کم کم فعالیت مسجد رنگ سیاسی به خود گرفت. در آن سال یکی از فعالیت های سیاسی مسجد موضع گیری آنان در مقابل مسائل برون مرزی اسلامی و از بارزترین آنها، مقابله با صهیونیست و توسعه طلبی آن بود. مسجد جاوید نیز همگام با دیگر مساجد تهران، فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرد.
در پی درخواست‌های مکرر عباس جاوید تجریشی برای انتخاب دکتر مفتح به مدیریت و مسئول اداره امور مسجد، سرانجام در اسفند 1352 این درخواست مورد موافقت قرار گرفت و ایشان به عنوان مسئول و امام جماعت مسجد فعالیت خود را گسترش داد اما بعد از مدت کوتاهی به دلیل مخالفت ساواک با این تصمیم، اداره مسجد دوباره به جاوید تجریشی واگذار شد.
اوج فعالیت های سیاسی مسجد
با آغاز سال 53 فعالیت های سیاسی مسجد جاوید رنگ دیگری یافت، دکتر مفتح و مسئولان مسجد بیش از پیش از وعاظ و سخنرانان دعوت کردند و جلسات درس را در مسجد گسترده تر تشکیل دادند. در این زمان افرادی چون سبزواری، مهدوی کنی و دری نجف آبادی برای سخنرانی به مسجد دعوت شدند و جلسات پرشوری با حضور دانشجویان و اقشار مختلف مردم تشکیل شد.
در کنار تشکیل جلسات سخنرانی، وعظ و تشکیل کلاس های درس، عده ای از افراد انقلابی نیز در مسجد تردد می کردند. به گفته علم الهدی یکی از فعالیت های انقلابیون پخش اعلامیه بود. در حقیقت با فعالیت دکتر مفتح و یارانش در مسجد جاوید خلائی که پس از بسته شدن مساجد هدایت و الجواد و حسینیه ارشاد به وجود آمده بود، جبران شد. این امر حساسیت و نگرانی ساواک را بیشتر کرد.
سخنرانی آیت الله علی خامنه ای و تعطیلی مسجد
همزمان با بالا گرفتن فعالیت‌های سیاسی مسجد، دکتر مفتح از آیت‌الله سیدعلی خامنهای دعوت کرد تا در شب‌های 18 و 19 رمضان سال 1353 در مسجد جاوید سخنرانی کند البته قبل از این تاریخ نیز چندین بار از آیت‌الله خامنهای برای ایراد سخنرانی دعوت شده بود اما این برنامه‌ها به دلایلی عملی نشده بود. در گزارش ساواک در این مورد چنین آمده است: "روز 11/3/1353 آگهی تحت عنوان اینکه از تاریخ 31/3/53 سیدعلی خامنهای به مدت ده شب بعد از اقامه نماز مغرب و عشا در مسجد جاوید واقع در خیابان کورش کبیر (جاده قدیم شمیران) منبر خواهد رفت، به دیوار مسجد نصب شده بود."
علاوه بر این، یک بار دیگر از آیت‌الله سیدعلی خامنهای در تیر 1353 مقارن با ایام فاطمیه جهت سخنرانی در مسجد دعوت شد اما وی به علت کسالت پدرش نتوانست در مسجد جاوید حضور یابد و اعلام کرد از آنجا که در ماه رمضان در مشهد برنامه دارد، بعد از ماه رمضان برای وفات امام جعفر صادق (ع) به مسجد می آید.
دعوت از آیت‌الله خامنهای در آن شرایط کار ساده‌ای نبود، چرا که وی هم از طرف ساواک تحت مراقبت بود و هم دکتر مفتح. از طرف دیگر بانی و متولی مسجد برای آنکه فعالیت‌های مسجد با ممانعت ساواک و شهربانی مواجه نشود از سپردن تعهد برای بعضی از سخنرانان خودداری می‌کرد.
سرانجام آیت‌الله خامنهای در شب‌های 18 و 19 آبان به مناسبت وفات امام صادق (ع) در مسجد جاوید حاضر شد. سعید علم‌الهدی در این رابطه می‌گوید: "در شب 19 آبان ابتدا دکتر سیدحسین شمسایی، مداح مسجد شعری در مورد فلسطین خوانده و آیت‌الله خامنهای در ادامه بحث در مورد فلسطین و صلح امام حسن (ع) سخنرانی کرد. از آنجایی که وی تحت نظر ساواک بود، پس از پایان سخنرانی او از ورودی زنانه به بیرون هدایت کردند. روز بعد خبر آمد که آقای خامنهای دستگیر شده است."
آیت‌الله خامنهای پس از دستگیری روانه کمیته مشترک ضد خرابکاری شد. این ششمین و سخت‌ترین بازداشت وی بود، چنانکه خود بدان اشاره دارند: "مدت‌ها در سلولی با سخت‌ترین شرایط و همواره با بازجویی‌های دشوار، در وصفی که فقط برای آنان که آن شرایط را دیده‌اند، قابل فهم است، نگه داشته شدم".
آیت‌الله خامنهای در بازجویی طولانی که از وی به عمل آمد اعلام کرد که از طرف آقای دکتر مفتح استاد دانشگاه و امام جماعت مسجد جاوید واقع در باغ صبا در خیابان کوروش کبیر، جاده قدیم شمیران از اینجانب دعوت شد که چند شب به مناسبت وفات امام صادق (ع) در مسجد مزبور سخنرانی کنم.
پس از دستگیری آیت‌الله خامنهای، دکتر مفتح بار دیگر در اواخر آبان نماز جماعت را در مسجد برگزار کرد که با استقبال مردم عادی و دانشجویان روبرو شد.
جلوگیری از عدم حضور آیت الله خامنه ای در مسجد جاوید خشم مردم را بر انگیخت
یکی از دانشجویان مبارز دانشگاه صنعتی شریف در خاطرات خود گفته است: "ما برای شنیدن سخنرانی بزرگان دین در تهران به چند مسجد می‌رفتیم که یکی از این مساجد، مسجد جاوید بود؛ در پایین شمیران که در آن سال‌ها خیابان کوروش هم می‌گفتند و الان در حال حاضر خیابان دکتر علی شریعتی نامیده شده است. جاوید اسم مؤسس آن مسجد بود و مدیریت مسجد را هم دکتر مفتح بر عهده داشت و بخشی از سخنرانی‌های شهید مطهری در آنجا برگزار می‌شد.
پاییز سال 1353 در سالروز شهادت امام صادق (ع) اطلاع یافتیم که قرار است آیت‌الله خامنهای به تهران بیاید و در مسجد جاوید سخنرانی کند. من به همراه سایر دوستان در مسجد جاوید حاضر شدیم تا در سخنرانی ایشان حضور داشته باشیم ولی ایشان نیامدند تا اینکه دکتر مفتح پشت تریبون قرار گرفت و گفت که به آقای خامنهای اجازه نداده‌اند تا به تهران بیاید و با این حرف به نوعی چراغ سبزی دارد تا حاضران واکنش نشان دهند.
بعد از اینکه دکتر مفتح این حرف را گفت ما از مسجد بیرون آمدیم و شروع به تظاهرات در خیابان کردیم و رفته رفته شعار مرگ بر شاه هم گفتیم و در حالی که این شعار را تکرار می‌کردیم، فرار نموده و سعی می‌کردیم از هم فاصله داشته باشیم تا اگر یکی را گرفتند دیگری دستگیر نشود و همگی یک جا نباشیم. این اولین تظاهراتی بود که من در خارج از محیط دانشگاه شرکت کردم، همان روز گفته شد که آقای خامنهای فردا lآمد ولی من و بعضی از دوستان به خاطر اینکه احتمال می‌دادیم اجازه ندهند، فردایش نرفتیم ولی ایشان به مسجد جاوید آمده و سخنرانی کرده بودند که این سخنرانی در آن روزها نقطه عطفی در مبارزات شده بود چون بعد از این سخنرانی هم دکتر مفتح و هم آیت‌الله خامنهای را دستگیر و مسجد جاوید را تعطیل کرده بودند."
پس از دستگیری دکتر مفتح و تعطیلی مسجد، آقای جاوید حاج سید ابوطالب داودی را به عنوان امام جماعت مسجد معرفی کرد که این اقدام با موافقت مقامات روبرو شد. خروج دکتر مفتح از مسجد جاوید پایان دوره‌ای از حرکت سیاسی- فرهنگی مسجد بود و دیگر پس از آن جمعیت چندانی به مسجد وارد نشد. به گفته سعید علم‌الهدی: "امام جماعت جدید اصلا وارد مباحث سیاسی نمی‌شد. عباس جاوید نیز مسجد را به اوقاف واگذار کرد. دیگر از آن جمعیت چند هزار نفری خبری نبود تا اینکه انقلاب پیروز شد."
به طور کلی مسجد جاوید مبنایی برای حرکت انقلابی توده مردم در برهه ای از انقلاب مردم ایران به شمار می آید. چنانکه دکتر مفتح پس از توقف فعالیت در این مسجد، حرکت خود را در مسجد قبا پیگیری و زمینه را برای حرکت مردم در راستای پیروزی انقلاب اسلامی مهیا کرد.
فعالیت های فرهنگی اقتصادی مسجد جاوید
یکی از فعالیت های فرهنگی مسجد جاوید که از آغاز شروع به کار مسجد مورد توجه پیش نماز مسجد قرار داشت، برگزاری کلاس های آموزشی برای دانشجویان و دانش آموزان بود. این کلاس ها در سالن پشت مسجد و یا در محل کتابخانه برگزار می شد. کلاس ها که توسط دکتر مفتح از اواخر سال 52 راه اندازی شده بود در رشته های تفسیر قرآن، نهج البلاغه، اصول عقاید و عربی تدریس می شد که در ارتقای آگاهی دینی و شعور سیاسی جوانان بسیار موثر بود.
در این ایام فعالیت‌های مسجد در قالب برگزاری کلاس‌های آموزشی انجام می‌گرفت، اگرچه این کلاس‌ها در مخالفت آشکار با حکومت پهلوی نبود اما جوانان را در مبارزه با حکومت آگاه می‌کردند لذا دستور توقیف این فعالیت‌ها صادر شد.
پس از دستگیری دکتر مفتح، کلاس‌های درس مسجد جاوید که به تبیین صحیح فرهنگ اسلام می‌پرداخت تعطیل شد، لذا فعالیت فرهنگی مسجد ناتمام باقی ماند. علاوه بر برگزاری کلاس‌های آموزشی، دکتر مفتح کتابخانه‌ای مجهز و پربار در مسجد دایر کرد .این کتابخانه در طبقه دوم ساختمان قرار داشت و دارای تعداد زیادی کتاب بود. این کتب توسط دکتر مفتح و یارانشان جمع‌آوری شده بود.
بنا به گفته سعید علم‌الهدی چهل درصد از کتاب‌های کتابخانه دینی و شصت درصد بقیه علمی بودند و عمدتا مورد استفاده دانشجویان و دکتر مفتح قرار می‌گرفت. استفاده از کتابخانه بیشتر در هنگام نماز مغرب و عشاء توسط دانشجویان دختر و پسر صورت می‌گرفت.
یکی از کارکردهای مهم مسجد جاوید قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، کارکرد تبلیغی و اطلاعاتی آن بوده است. مسئولان این مسجد همواره پس از کسب آموزه‌های عقیدتی و سیاسی، سعی در ترویج آن داشتند. این موضوع در قالب تکثیر و توزیع اعلامیه‌ها و نوارهای انقلابی تبلور می‌یافت و بسیاری از افراد از این طریق نسبت به وقایع سیاسی و حوادث کشور اطلاع پیدا می‌کردند. اعلامیه‌های امام خمینی از طریق کانال‌های مختلف برای توزیع در اختیار فعالان مساجد قرار می‌گرفت.
شب رمضان زمانی که مردم قرآن بر سر می‌گرفتند اعلامیه‌ها بر زمین افتاد و از این طریق مردم با سخنرانی‌های امام خمینی آشنا می‌شدند. در این دوره یکی از توزیع‌کنندگان اعلامیه‌های امام در مسجد جاوید، آقای سعید علم‌الهدی بوده است.
یکی دیگر از امور خدماتی مسجد جاوید تشکیل تعاونی در محل بود. سعید علم‌الهدی در این‌باره چنین می‌گوید: قبل از انقلاب با توجه به بحث امام خمینی در مورد تشکیل تعاونی‌ها ما در نزدیکی مسجد مغازه‌ای را اجاره کردیم و تشکیل تعاونی دادیم. آقای جاوید اکراه داشت این کار در مسجد صورت گیرد و ما نتوانستیم سالن جنب مسجد را به این امر اختصاص دهیم. تهیه ارزاق و مایحتاج مردم که توسط آیت‌الله امامی کاشانی تقبل شده بود، در اختیارشان مردم قرار می‌دادیم.
دست‌اندرکاران مسجد علاوه بر امور خدماتی یاد شده، صندوق قرض‌الحسنه‌ای نیز تأسیس کردند که مسئولیت آن بر عهده آقایان ستارزاده، شفیعی، حسینی و حقیقت بود. این صندوق به صندوق قرض‌الحسنه جاوید معروف بود و به افراد نیازمند وام می‌پرداخت. صندوق پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صندوق قرض‌الحسنه نبی اکرم (ص) تغییر نام داد.
از دیگر فعالیت‌های خدماتی مسجد جاوید، جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای نیازمندان محل بود. به گفته رضا ارزنده از نمازگزاران قدیمی مسجد قبل از انقلاب، در مسجد چادری برپا و کمک‌های مردمی را جمع‌آوری می‌کردند. سپس این کمک‌ها توسط هیئت امنای مسجد به دست نیازمندان می‌رسید.
پایان پیام/
نظر شما