خبرگزاری شبستان: شاید به این موضوع دقت کرده باشید که نحوه پوشش لباس روحانیون متفاوت است؛ این وضعیت را از نوع پاپوش تا عمامه می توان مشاهده کرد. برای آشنایی با نحوه پوشش و دلایل تغییر لباس روحانیت در گذر زمان، گزارش پیش رو را مطالعه نمایید.
سخن نخست
شکل کنونی لباسِ روحانیت ریشه در تأسی به سنت و سیره پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام و سفارشاتی دارد که آن بزرگواران درباره نحوه پوشش به مسلمانان و علمای دینی داشته اند. در این میان درباره عبا و عمامه روایاتی وجود دارد و تأکید شده که پوشیدن این لباس ها مستحب است. برای مثال امام رضا علیه السلام مى فرمایند: «رسول الله(ص) عمامه بر سر می بستند و یک طرف آن را به جلو وطرف دیگر را به عقب می انداختند». بنابراین لباس فعلی روحانیت، ریشه های روایی و تاریخی دارد.
عمامه
عمامه و عبا آشناترین لباس های طلبگی برای افراد غیر طلبه و از همه مهمتر هستند؛ یعنی شاید تصور یک روحانی بدون عمامه و عبا بی معنا باشد. و در این میان عمامه، معروف تر است و ریشه های روایی بیشتری دارد. با عنایت به این نکات، این گزارش را با شرحی بر عمامه شروع می کنیم.
بر اساس حالت و اندازه عمامه و همینطور نوع «تا زدن» پارچه عمامه و نوع بستن، آن را به دسته های طبرستانی، قمی، نجفی، عربی و... تقسیم می کنند. به طور کلی اندازه عمامه نیز مهم و طول باز از 6 متر تا گاه 11 متر متغیر است. هر اندازه طول پارچه عمامه بیشتر باشد اندازه عمامه بسته شده بزرگتر است. عمامه اعلام و مراجع عموما به عمامه علمایی شهرت دارد. طبق یک سنت نانوشته طلبه های جوانتر بنا بر قداستی که برای عمامه قائل هستند سعی می کنند عمامه های خود را کوچکتر و ساده تر ببندند.
گذاشتن عمامه بر سر مستحب است و به طور کلی در بین جامعه روحانیت صرفنظر از جنبه مادی آن به طور خاصی مقدس و قابل احترام است. بستن عمامه کار حساسی است به طوری که شل یا سفت بستن عمامه، نوع تا زدن پارچه عمامه و ... همگی مهم هستند. بعضی از طلبه ها که هنوز کاملا بستن عمامه را یاد نگرفته اند از دوستان متبحر خود می خواهند تا برای سفرهای تبلیغی شان برایشان عمامه بپیچند. معمولا برای این سفر ها دو عمامه پیچیده می شود تا اگر یکی از عمامه ها اتفاقی باز یا خراب شود عمامه دیگری در دسترس باشد.
عبا
به نظر می رسد عبا ثابت ترین پوشش روحانیت در طول تاریخ است به طوری که امروزه نیز همه به یک شکل عبا بر تن دارند. البته رنگ، وجه تمایز است زیرا برخی رنگ عبا را با سایر لباسشان سِت می کنند.
عبا همان پارچه بلندی است که روحانیان به دوش می اندازند و به دو شکل زمستانی و تابستانی تقسیم می شوند. عباهای شامی، خاچیه و بوشهری مشهور ترین مدل های عباها هستند. جنس عباها عموما از پشم است و فاستونی، مواد پشم، عبایی و خاچیه نجفی اصلی ترین پارچه هایی هستند که عباها را از آنها تهیه می کنند.
دشداشه
دشداشه یک نوع لباس عربی سرتاسر سفید رنگ است از جنس پارچه نازک و خنک که در قسمت بالایی خود معمولا سه دکمه دارد. بلوزی که روحانیان می‌پوشند بلوزی است با دوخت ساده و با یقه‌ای که به یقه آخوندی مشهور است؛ بیشتر این پیراهن‌ها از پارچه‌های رنگ‌های روشن دوخته می‌شوند، اگرچه در سال‌های اخیر تنوع زیادی نیز در این زمینه به چشم می‌خورد. به طور مثال پیراهن‌هایی عرضه می‌شود که چهارخانه هستند و حتی برخی از روحانیان این نوع بلوز را از زیر قبا می‌پوشند. کوتاه سخن اینکه دشداشه پیراهن بلندی است که تا پاها ادامه دارد و در برخی از شهرهای گرمسیر مانند قم برخی از طلبه‌ها در فصل تابستان به جای قبا از دشداشه استفاده می‌کنند.
قبا و لباده
بی شک مهمترین وجه تمایز روحانیت شیعه در نحوه پوشش، نوع قبا و لباده است به طوری که برخی قبا و گروهی لباده بر تن می کنند. فرق لباده و قبا در مدل دوخت آنهاست. برای تقریب ذهن، نحوه پوشش آیت الله سید علی خامنه ای را به ذهن متبادر کنید. درست حدس زدید ایشان، قبا می پوشند. قبا نسبت به لباده، یقه گشاد تری دارد که به صورت عدد 7 دوخته شده است و لباده یقه کیپ تری دارد. در تعریفی دقیق تر باید گفت: قبا ۱۲جیب بزرگ و کوچک دارد. پارچه آن نرم و گریبان آن به شکل ۷ اما لباده ۸ جیب دارد و شق و رق و فاخر است. جیب برای کیف پول، ساعت و تلفن همراه جیب‌های ثابت است. برخی از روحانیون جیبی هم برای دسترسی به جیب شلوارشان دارند.
درباره دلایل این تفاوت حدس هایی مطرح است اما شاید مطالعه نظرات عرب پور که مشهورترین خیاط لباس های روحانیون که ده ها سال است در قم برای روحانیون سرشناس اعم از مرجع تقلید تا رئیس جمهور لباس می دوزد، جالب باشد. او می گوید: در اوایل انقلاب، لباس روحانیت اسلوب تعریف شده ای نداشت و از سبک خاصی پیروی نمی‌کرد. بعد از گذشت مدتی از انقلاب، خیاطان به سبک خاصی روی آوردند و لباس روحانی از شکل رسمی تری برخوردار شد. چون بیشتر سفارشات از سوی مقامات داده می‌شد، آنها می‌خواستند لباسشان از ظاهر و سبک خاصی پیروی کند بخصوص زمانی که برنامه تلویزیونی داشتند. انتخاب و پوشیدن هر کدام از اینها کاملا سلیقه ای است.
نقشِ عامل سیاست
لباس روحانیت هموراه لباسی بسیار ساده بود اما پس از انقلاب و با ورود روحانیون به ساخت قدرت، لباس آنان نیز متناسب با مقام اجتماعی‌شان دچار تحول شد. برخی از روحانیونی که از سیاست دوری می‌جویند و علاقه‌ای به قدرت ندارند، با گذشت زمان، اشتیاق خود به پوشیدن لباس سنتی را نیز از دست داده اند.
در لباده، هوا و هوس جوانی است و روحانیونی که قداستی برای خود قائل هستند، کمتر از آن استفاده می‌کنند. البته این سخن، مطلق نیست چنان که شخصیتی مانند امام موسی صدر نیز لباده برتن می کرد.
یک نکته: برخی معتقدند قبا میان روحانیونِ اصول‌گرا و لباده میان روحانیون اصلاح‌طلب دارای طرفدار بیشتری است.
نقش عاملِ روانشناسی
نحوه پوشش تمام انسان ها از جمله روحانیت را می توان تحلیل روانشناسانه کرد زیرا بسیاری از علمای روانشناسی معتقدند نوع لباسِ پوشیدن انسان، نشان دهنده شخصیت و ویژگی‌های یک فرد است.
پاپوش (کفش)
نعلین مشهورترین کفشی است که روحانیون به پا می کنند اما در گذر زمان شاهد تغییراتی هم در نوع نعلین و هم در نوع پاپوش هستیم. به طوری که بسیاری از روحانیون کمتر از نعلین استفاده کرده و در عوض کفش به پا می کنند. به بیان دیگر، نعلین، کفشی است مانند دمپایی که علما و روحانیان از آن استفاده می‌کنند و در رنگ‌های مختلف نیز ارائه می‌شود البته طلاب و حتی روحانیون نیز در سال‌های اخیر کمتر از آن استفاده می‌کنند. عمده دلیلش این است: پوشیدن نعلین، تحرک را کم می‌کند. از این رو طلبه‌های جوان کمتر تمایلی به استفاده از آن دارند و هم به این دلیل که پاشنه نعلین‌های موجود به گونه‌ای است که پس از مدتی کمر درد ایجاد می‌کند و از استاندارد لازم برخوردار نیست؛ از این رو طلاب و روحانیونی که معمولا پیاده روی می‌کنند کمتر از نعلین استفاده می‌کنند.
عرقچین
عرقچین، کلاهی است که روحانیون زمانی که عمامه بر سر ندارند مانند زمانی که می خواهند استراحتی کنند یا در اندرونی بیشتان حضور دارند و ... بر سر می گذارند. به هر روی عرقچین مانند عبا جزو لباس های مشترک میان روحانیون و برخی دیگر از اصناف مذهبی مانند مداحان است. در گذشته استفاده از کت بلند، عرقچین و عبا جزو لباس رسمی مداحان بود که به مرور زمان کم شد هرچند امروزه بسیاری از پیرغلامان اهل بیت علیه السلام بر تن می کنند.
با مرور منابع روایی، حدیثی که منحصرا به معنای "عرقچین" باشد، یافت نمی شود. البته برخی مترجمان، واژه "قلنسوه" را که به معنای کلاه است و در روایات بسیاری وجود دارد، به عرقچین ترجمه کرده اند که چنین ترجمه ای دقیق نیست و نمی تواند در این ارتباط، مورد استناد قرار گیرد و به نظر می رسد "کلاه" بهترین ترجمه برای "قلنسوه" باشد. بنابراین استفاده از عرقچین ریشه روایی ندارد.
رمضان و محرم؛ فصل خرید لباس های نو
اگر مردم عادی لباس نو را شب عید می خرند، طلاب لباس نو را قبل از ماه رمضان و محرم می خرند. محرم و رمضان زمان رفتن آنها به سفرهای تبلیغی است؛ زمانی که باید برای آن دست به جیب بشوند و لباس تهیه کنند. البته این سخن به این معنا نیست که در سایر ایام از جمله شب عید، لباس نو تهیه نمی کنند.
سخن آخر
بنابر توضیحاتی که گذشت دریافتیم لباس روحانیت در طول تاریخ بر اثر تغییر سنت ها، یا به قدرت رسیدن این صنف و یا به دلایل جامعه شناسی و روانشناسی دستخوش تغییر شده است. لباس یک روحانی در طول عمرش نیز تغییر می کند به طوری که وقتی استاد حوزه علمیه مهمی یا درس خارج و یا مرجع تقلید می شود، نوع لباسشان تغییر می کند و عموما با رسیدن به بالاترین مراتب علمی در حوزه، عمامه ها بزرگتر می شود و قبا بر تن می کنند. هرچند این وضعیت به ویژه درباره اندازه عمامه عمومیت ندارد. همچنین روشن شد که لباس روحانیت ریشه های روایی دارد و به تصریح درباره اهمیت و استحباب عبا و عمامه و گاهی عرقچین (البته اگر واژه "قلنسوه" را عرقچین ترجمه کنیم) سخن گفته شده است.
پایان پیام/
نظر شما