70 هزار مسجد، گسترده‌ترین شبکه اجتماعی برای پیشبرد برنامه اوقات فراغت

خبرگزاری شبستان: مسجد، سجدگاه و عبادتگاه مسلمانان و پایگاه معنویت و معرفت برای دوستداران هدایت و بصیرت، خاصه جوانان جویای کمال و آگاهی است. این مکان مقدس که از دیدگاه اسلام بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته و خاستگاه بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و سازندگی‌های فرهنگی است، قابلیت آن را دارد تا نیازهای گوناگون انسان، به‌ویژه نیازهای معنوی و دینی او را به شکل مناسب و شایسته‌ای سامان بخشیده در مسیر صراط مستقیم رهنمون باشد. آنچه که مورد نظر و اهتمام است، معرفی مسجد به عنوان بهترین مکان تأمین کننده نیازهای معنوی و الهی جوانان و مایه شکوفایی استعدادهای فطری و درونی آنان است که در موضوعات ذیل مطرح و بررسی می شود و برای احیا و شکوفاسازی فطرت و استعداد معنوی جوانان در مساجد بیان می شود: جوان، پذیرای حقایق؛ شیوه مواجهه با جوانان؛ مشارکت دادن جوانان در امور مسجد؛ تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان؛ راهکارهای معنوی در مساجد از جمله موضوعاتی است که مورد بررسی قرار می گیرد.

مفهوم‌شناسی مسجد، معنویت و جوان
مسجد واژه "مَسجد" اسم مکان است که از "سَجَدَ" اشتقاق یافته، به معنای سجده گاه و محل عبادت بوده و با کلماتی چون "سَجده" و "سُجود" هم‌خانواده است. سَجده و سُجود، اصلش به معنای آرامش و فروتنی و اطاعت است و واژه عام و فراگیری است که همه موجودات را شامل می‌شود و بر دو نوع است: اوّل، سجده اختیاری که مخصوص انسان است و به سبب این طاعت، مستوجب پاداش می‌ شود و نوع دوم، قهری و طبیعی است که شامل همه موجودات از جمله انسان نیز هست : "وَلِلَّهِ یسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالْأَرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً وَظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالْآصالِ‏؛ و هر که در آسمان‌ها و زمین است، خواه و ناخواه، با سایه‏هایشان، بامدادان و شامگاهان، براى خدا سجده مى‏کنند." در خصوص مفهوم "مَسجد" در کتب لغت آمده: "المَسجَد والمَسجِد، الذی یُسجَد فیه، وَکلُّ مَوضعٍ یُتَعَبَّد فیه فَهُو مَسجِد؛ مسجَد یا مسجدٍ، جایی است که در آن سجده می‌شود و هر جایگاهی که در آن عبادت شود، آن‌جا مسجد است." بدیهی است که هر دین و آیینی برای ارائه عقاید و تعالیم خویش، نیازمند مکانی مشخص است تا پیروانش در آن محل حضور به هم رسانند و به تعلیم و تعمیق آموزه‌های خویش همت گمارند. یکی از این مکان‌ها در دین مبین اسلام، مسجد است. از نگاه دین، هر جایی که خداوند مورد عبادت و پرستش قرار گیرد، آن‌جا مسجد یا سجد‌گاه و عبادتگاه است؛ اما به طور خاص و در اصطلاح، مسجد به مکانی گفته می‌شود که مسلمانان در آن جمع آمده و در آن به اقامه نماز و اجرای فرامین دینی قیام می‌کنند و از آن‌جا که سجده در میان سایر اعمال عبادی، نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگار خویش است، این مکان، به نام "مسجد" نامگذاری شده است.

معنویت هم از ریشه "عَنَی" گرفته شده به مفهوم منسوب به معنا و خلاف مادی است. معنوی، یعنی حقیقی، باطنی، حالت نفس و باطن، غیر مادی و خلاف مادیات. پس مراد از معنویت، هر امر غیر مادی را گویند که انسان را به باطن و حقیقت وجود می‌رساند و به طور خاص.
آموزه‌ها و دستورالعمل‌های دین برای وصول به فلسفه خلقت و رسالت. در خصوص بحث حاضر نیز مسجد نردبانی بلند برای دستیابی به معنویت دینی و برآوردن نیازهای روحانی انسان است. مسجد به سبب ویژگی‌هایی که دارد در واقع، تجلیگاه حق و اسما و صفات الهی و جایگاه تربیت معنوی و الهی آدمی به شمار می‌رود. بنابراین دین، مجموعه‌ای کامل از مناسک و عقاید است که هدف اصلی آن رسانیدن انسان به معنویت، تخلق به اخلاق الله و ارتباط و نزدیکی عمیق با پروردگار است: "دین انجام مناسک، هواداری از عقاید، و آمادگی برای خدمتگزاری است، امّا معنویت بیشتر، انجام اعمالی با انگیزه‌های عمیق‌ترِ زندگی، و ارتباط عاطفی با خدا است."

جوان هم در فرهنگ فارسی به معنای برنا، ضد پیر و نیز به مفهوم انسان، حیوان یا درختی که به میانه عمر خود رسیده باشد، آمده است. در عربی به جوان "فَتی" گفته می‌شود؛ چنانکه در خصوص حضرت ابراهیم(ع) این واژه به کار برده شده است: "قالُوا سَمِعْنا فَتًى یذْکُرُهُمْ یقالُ لَهُ إِبْراهیم‏؛ گفتند: شنیدیم جوانى، از آن‌ها (بت‌ها) [به بدى‏] یاد مى‏کرد که به او ابراهیم گفته مى‏شود." و یا قرآن کریم در مورد اصحاب کهف می‌فرماید: "نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدًى‏؛ ما خبرشان را بر تو درست حکایت مى‏کنیم: آنان جوانانى بودند که به پروردگارشان ایمان آورده بودند و بر هدایتشان افزودیم." جوان و جوانی، بسته به نوع نگرش ما، معنای متفاوتی دارد. از این رو، از جوان و جوانی در کشورهای مختلف تعاریف گوناگونی ارائه شده است.

مسجد، پایگاه معنویت برای جوان
در جهان رو به رشد امروز، شاهد پیشرفت بشر در عرصه‌های مختلف علمی و مادی هستیم؛ تا آن‌جا که توسعه روزافزون فناوری و صنعت به شکل گیری جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی انجامیده و رفاه و مادیت، بر همه زوایای زندگی انسان سایه افکنده است. با وجود این‌که انسان عصر حاضر از نظر مادی و اقتصادی و رفاه دنیوی در نقطه‌های اوج قرار گرفته، اما هنوز به آرامش روحی و غنای روانی دست نیافته و خویشتن را نیازمند چیزی می‌داند که باطن او را سلامت و کمال بخشد و به امنیت درونی و آرامش قلبی برساند.

همین نیاز معنوی است که باعث شکل‌گیری ادیان جدید و جنبش‌های متکثر نو پدید دینی شده و هر گروهی به شکلی در صدد پاسخگویی به این خواسته روحی برآمده است. در این میان، دین اسلام که به زیور اکمال و اتمام آراسته شده، با توجه به ابعاد ظاهری و باطنی انسان می‌کوشد تا به نیازهای دنیوی و اخروی یا جسمی و روحی او پاسخ گوید؛ آیین اسلام نه محصور به مادیات است و نه محدود به معنویات؛ بلکه از افراط و تفریط مبرا است و به هر دو بُعد وجودی انسان توجه کرده، هر دو نیاز آدمی را به بهترین شکل ممکن برآورده می‌سازد.

یکی از این آموزه‌ها و سفارش‌هایی که در فرازهای عدیده قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، مسجد است. آنچه تاریخ درخشان اسلام گواه آن است، این است که مساجد، به عنوان یک نهاد مدنی، بهترین پایگاه برای اجتماع مسلمانان و ایجاد وحدت و همدلی و نیز تبیین معارف و احکام دینی و رفع و دفع مشکلات اجتماعی و اقتصادی و بررسی مسائل علمی، سیاسی و دینی بوده است و مساجد همواره نقطه آغاز هر گونه حرکت و اصلاحی بوده اند؛ چنانکه یکی از مراکز و اماکنی که در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بیشترین نقش‌ها را ایفا کرد، همین مساجد بودند و در حال حاضر نیز کشور ما با داشتن حدود 70 هزار مسجد، می‌تواند از این گسترده‌ترین شبکه اجتماعی و دینی بهترین استفاده‌ها را برده و به پیشبرد فرهنگ و معنویت در سطح جامعه توفیق یابد. حضرت امام خمینی(س) در این باره فرموده: "مسجد، وقتی نماز در آن برپا می‌شده است، تکلیف معین می‌کرده‌اند... تدبیر ممالک از آن‌جا، از مسجد، شالوده‌اش ریخته می‌شده است.

 مسجد، مرکز سیاست اسلام بوده است." ایشان در فرازی دیگر می‌فرماید: "مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌های اسلامی بوده؛ از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می‌شده است و از مسجد حرکت قوای اسلامی برای سرکوبی کفار و وارد کردن آن‌ها در [زیر] بیرق اسلام بوده است ... مسجد، محلی است که از مسجد باید امور اداره بشود." در این مکان مقدس است که در زمینه نیازهای مادی و معنوی مسلمانان بحث و گفتگو شده، به تدبیر و تصمیم‌گیری در این باره همت گماشته می‌شود و در یک کلام، مسجد در فرهنگ اسلامی، محور وحدت و برادری مسلمانان و پایگاه عرفان و معنویت و جایگاهی فرهنگ‌ساز و انسان‌پرور بویژه برای جوانان به شمار می‌رود.

از این مکان معنوی است که فرهنگ اصیل دینی تبیین و تبلیغ شده، راه تربیت و رشد و کمال انسانی هموار می‌ شود و بازسازی و اصلاح فرهنگی و معنوی فردی و اجتماعی آغاز می‌ شود. در این نوشتار بر جنبه‌های معنوی مسجد و رابطه آن با جوانان بحث می‌شود، به معنای جدایی مسجد از زندگی مادی و جنبه‌های دنیای آن نیست؛ بلکه مسجد کامل مسجدی است که به هر دو جنبه زندگی انسان می‌پردازد. پس تأکید بر یکی، نافی توجه به دیگری نیست؛ اما به هر حال باید به این نکته اهتمام داشت که آنچه مهم است، معنویات است و مادیات مقدمه و پل وصول به هدف عالی دین، یعنی داشتن یک زندگی معنوی و تربیت بر اساس معیارهای انسانی و الهی است؛ چرا که اصل و حقیقت وجودی انسان را همین بُعد تشکیل می‌دهد و مایه تفاوت او از دیگر موجودات است؛ در پرتو توجه اصیل و تعادل یافته به معنویات و معارف و باطن دین است که حقیقتِ "الدُّنیا مَزرَعَةُ الآخِرَة"، تحقق یافته، انسان کامل شکل می‌گیرد و طریق میانه‌روی و دوری از هر گونه افراط و تفریط فراسوی پویندگان کمال گشوده می‌شود. از این رو، باید از مساجد به عنوان بهترین و ساترین بلندگوی اسلام ناب و معنویت اصیل دینی بهره برد و در زنده کردن معنوی و احیای روحانی مؤثرترین و سازنده‏ترین نسل جامعه، یعنی جوانان تلاش کرد و به نیازهای درونی و خواسته‏های باطنی آن‌ها پاسخ مناسب و کافی داد.

جوان، پذیرای حقایق

فطرت پاک و سالم و قلب حقیقت‏طلب و کمال‏خواه جوانان، مصداقی روشن از فراز قرآنی "یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا" بوده، مهم‏ترین عامل توجه و تمایل آنان به مسجد است و باید از این نعمت خدادادی بهترین استفاده را در راستای شکوفایی معنوی و بروز استعدادهای جوانان بُرد. از این رو، اگر مسجد با تمام روح زیبا و ظرفیت کاملش در معرض دید جوانان قرار گیرد، مطمئناً باعث استقبال و تمایل هر چه بیشتر آنان به این کانون نورانیت و معنویت است. قلب جوان، همچون زمین خالی یا لوح سفیدی است که به‏آسانی حقایق را می‏پذیرد و در آن نقش می‏بندد. به همین جهت، جوانان، بهترین مخاطبان دین و پذیرنده‏ترین کسانی‏اند که آموزه‏های معنوی اسلام را با جان و دل دریافت می‏کنند. امام علی(ع) در معرفی شخصیت جوان می‏فرماید: "إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیةِ مَا أُلْقِی فِیهَا مِنْ شَی‏ء قَبِلَتْه‏؛ همانا قلب جوان، مانند زمین خالی است که هر چه در آن افکنده شود، می‏پذیرد." اگر متولیان امر هدایت و تربیت جوانان نسبت به بذرافشانی سالم در این زمین مهیا و حاصل‏خیز غفلت بورزند، خس و خاشاک دنیاپرستان، قلوب مستعد جوانان را فرا می‏گیرد و آنان را از مسیر کمال و سلامت منحرف می‏سازد.

منابع: انگیزش و شخصیت، ابراهام مازلو، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1365ش، أنوار النبی (ص) أسرارها و أنواعها، عبد الحق بن سبعین مرسى‏، قاهره، انتشارات دار الآفاق العربیة، چاپ اوّل، 1428ق، پاداش نیکى‏ها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد علی مجاهدی و پایگاه اطلاع رسانی باشگاه اندیشه.

پایان پیام/