چرا به این دو فرشته  فرشته، عتید و رقیب گفته می شود؟

سرویس قران ومعارف : با دقت در آیاتی مانند: «و ان علیکم لحافظین، کراماً کاتبین، یعلمون ما تفعلون»؛[۱] بدون شک به دست می آید که نگاهبانانی بر شما گمارده شده است، نگاهبانانی که در نزد پروردگار مقرب و محترمند و پیوسته اعمال شما را می‌نویسند و از آن چه شما انجام می‌دهید، آگاهند و همه را به خوبی می‌دانند.

 آیه: «ما یلفظ من قولٍ الا لدیه رقیب عتید»؛[۲] می گوید: انسان هیچ سخنی را تلفظ نمی‌کند، مگر این که نزد آن فرشته‌ای است مراقب و آماده برای انجام مأموریت و آیه «اذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید»؛[۳] می فرماید: به خاطر آورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم شما هستند، اعمال شما را تلقی و ثبت می‌کنند.

با توجه به آیات فوق روشن می‌شود منظور از حافظین، فرشتگانی هستند که مأمور حفظ و نگهداری اعمال انسانها اعم از نیک و بد هستند.

رقیب از اسمای حسنای خداوند است و به معنی حافظ اعمال می‌باشد. طبرسی ‌گوید: رقیب یعنی حافظی که هیچ چیز از او پوشیده نیست، بنابراین مراد از رقیب در آیه، یعنی کسی که حافظ و ضابط اعمال و کلمات است و عتید یعنی آماده و حاضر. پس رقیب یعنی حافظی که آماده ثبت اعمال است.[۴]

بدون شک خداوند قبل از هر کس، و بهتر از هر کس شاهد و ناظر اعمال آدمی است. ولی برای تأکید بیشتر و احساس مسئولیت فزون‌تر مراقبان زیادی گمارده است که یک گروه از آنها، همین فرشتگان هستند که شاهدان اعمال در دادگاه قیامت موسومند.[۵]

امّا چرا این فرشتگان را کرام الکاتبین می‌گویند، در جواب باید گفت:

۱. توصیف فرشتگان به این صفت، باعث می‌شود تا انسانها بیشتر مراقب اعمال خویش باشند؛ زیرا هر قدر ناظر بر اعمال انسان، شخصیت والاتری باشد، انسان بیشتر از او ملاحظه می‌کند و از انجام گناه شرمنده‌تر می‌شود.

تعبیر به «کاتبین» در حقیقت تأکیدی است بر این معنی که آنها به حافظه قناعت نمی‌کنند، ‌بلکه دقیقاً می‌نویسند و ثبت می‌کنند و به این ترتیب هرگز چیزی از آنها فوت نمی‌شود و صغیر و کبیر را ثبت می‌کنند.[۶]

تعبیر به «یعلمون ما تفعلون» باز تأکید مجددی است بر این حقیقت که آنها از همه اعمال‌ شما بدون استثنا آگاهند و نوشتن آنها بر اساس همین آگاهی است.

۲. یکی دیگر از کرامت فرشتگان این است که انسان اگر در ذهنش تصور و نیت عمل نیکی بیاید، ملائکه آن نیت و تصور را انجام شده تلقی می کند و می‌نویسند، ‌می‌گوید ای کاش پول می‌داشتم بیمارستان یا جاده می‌ساختم، امّا حالا ندارد. با این قید که اگر داشت، همان نیت خیر او را به حساب او می‌نویسند،‌ امّا اگر نیت گناه کند تا زمانی که انجام ندهد به حساب او منظور نمی‌کنند. هم چنین اگر عمل خیری انجام دهد، آن را ده برابر می‌نویسند.

۳. کرامت دیگر ملائکه: اگر از ما یک گناه صادر شد، یک گناه بیشتر نمی‌نویسند، و تا ۷ ساعت مهلت می‌دهند شاید انسان استغفار کند و همان یکی را هم ننویسند.[۷]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. تفسیر نمونه، ج ۲۶، ذیل آیات ۱۰ تا ۱۲ سوره انفطار، و ج ۲۳ ذیل آیات ۱۶و ۱۷ سوره ق، و ج ۱۲ ذیل آیات ۴۷ تا ۴۹ سوره کهف.

۲. تفسیر المیزان، ج ۱۳، ذیل آیات ۴۷ تا ۴۹ سوره کهف.

۳. شاهدان اعمال، استاد توکل، نشر مشرقین، چ اول، تابستان ۱۳۸۰، از صفحه ۱۵۷ تا ۲۱۰.

پی نوشت ها:

[۱] . انفطار/ ۱۰ و ۱۱ و ۱۲.

[۲] . ق/ ۱۷.

[۳] . ق/ ۱۶.

[۴] . ر.ک: قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۶، مجلدات سوم و چهارم، ص ۱۱۳ و ص ۲۸۹.

[۵] . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۰، صفحات ۲۵۴ تا ۲۵۸، ذیل آیات ۲۰ و ۲۱، سوره فصلت.

[۶] . ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج ۱۳، ذیل آیات ۴۷ تا ۴۹ سوره کهف، و هم چنین تفسیر نمونه، ج۱۲، ذیل همان آیات.

[۷] . ر.ک: استاد توکل، شاهدان اعمال، انتشارات مشرقین، چاپ اول، ۱۳۸۰، ج ۲، ص ۱۹۲ و ۱۹۳.

منبع: اندیشه قم