آثارقرائت زیارت عاشورا برای همه یکسان نیست

خبرگزاری شبستان _ قرآن معارف: قرائت زیارت عاشورا یکی از آداب مورد تاکید بزرگان است که نسبت به مداومت بر آن تصریح شده و این تاکید و تصریح بخصوص در دهه اول محرم الحرام و ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام شکلی ویژه و خاص یه خود می گیرد. زیارت عاشورا از جمله متون دینی است که آثار و برکات فراوان و گاه اعجاب آوری برای آن نقل شده که البته در صحت و درستی این آثار و برکات هیچ جای تردید نیست. و باز بسیار شنیده و دیده ایم که افراد مداومت بر زیارت عاشورا را بخصوص به مدت ۴۰ روز، برای رفع مشکلات و حوایج سفارش می کنند و گاه عنوان می کنند که خودشان شخصا نیز این موضوع را تجربه کرده اند. اما در این موضوع نکات و موارد در خور توجهی وجود دارد که در پس پرده غفلت و بی توجهی قرار گرفته است.      

در همین رابطه گفتگویی داشته ایم با حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران که بخش اول این گفتگو را در ادامه می خوانید.

با سپاس از وقتی که در اختیاز ما قرار دادید، ابتدا بفرمایید که اصولا مباحثی که در رابطه با آثار مترتب بر زیارت عاشورا مطرح می شود آیا سند، مدرک و مبنای روایی مورد تایید دارد؟ در صورت  صحت این مطالب، این آثار در مستندات روایی ما به چه شکل عنوان شده است؟  

 در متنی که به عنوان زیارت عاشورا بین ما مشهور است، دو واقعیت مورد توجه قرار گرفته است. واقعیت اول مسئله «زیارت» است و این حکایت از آن دارد که قرار است ما یک امامی را زیارت کرده و به تعبیری در قالب زیارت و به صورت حضوری با امام گفت وگو کنیم. واژه «عاشورا» نیز بیانگر زمان تعیین شده برای این زیارت است؛ یعنی زمانی که برای این گفت وگو مشخص می شود روز عاشورا است. روز سالگشت مصیبت بزرگی که برای عالم بشریت اتفاق افتاد و جهان را تحت تاثر قرار داد. بنابراین در گام نخست زیارت امام حسین علیه السلام و این متنی که برای زیارت ایشان و گفت و گو با امام توصیه شده باید در روز عاشورا تحقق پیدا کند.

نکته دوم این است که در گذشته نیز برخی افراد به محضر امامان معصوم (ع) رسیده و این سوال را (که شاید سوال افراد دیگری هم بوده و هست) از آنها پرسیده اند که اگر ما (کسانی) که در آن روز نتوانستیم به محضر امام در کربلا برسیم چه کنیم؟

از جمله همین سوال در محضر امام باقر علیه السلام مطرح شد و حضرت فرمودند: «اشکالی ندارد شما نیز در روز عاشورا قبل از اذان ظهر به یک فضای باز یا حداقل به پشت بام منزل بروید و با همین متن با امام گفت و گو کنید.»

اگر کسی در غیر روز عاشورا این زیارت نامه را قرائت کند؟

اگر فردی تصمیم گرفت در غیر روز عاشورا و از دور با امام حسین (ع) گفت و گو کند؛ در اینجا دو پاسخ داده می شود. نخست اینکه اگر می خواهید یک متن گفت وگوی کوتاه و مختصر داشته باشید متن هایی وجود دارد مانند عبارت «صلی الله علیک یا ابا عبدالله»  که از سه بار شروع می شود و متن های دیگری که مختصر هستند.

علاوه بر این برای فردی که می خواهد در غیر روز عاشورا و از دور با امام گفت و گو کند همین متن زیارت عاشورا نیز توصیه شده است. اما در هر یک از این سه حالت آثار متفاوتی وجود دارد.  

یعنی فردی که در روز عاشورا خود را به کربلا رسانده و با این متن امام را زیارت می کند یک آثاری می بیند، فردی که روز عاشورا به پشت بام منزل و یا به بیابانی رفته و همین متن زیارت عاشورا را قرائت می کند آثار دیگری مشاهده می کند و فردی هم که در غیر روز عاشورا اما با همین متن امام حسین علیه السلام را زیارت می کند آثار دیگری را مشاهده خواهد کرد.

بنابراین آثار و برکاتی که برای زیارت عاشورا مطرح شده یکسان نیست. فردی که در حرم حضرت حاضر می شود با کسی که نمی تواند در آنجا حضور پیدا کند، هر یک آثار متفاوتی می بینند درست است؟

بله!به عبارت دیگر ما در مستندات حدیثی با سه نوع اثر مواجه هستیم. کسی که در روز عاشورا و در حرم امام حسین علیه السلام زیارت عاشورا را قرائت می کند، کسی که در روز عاشورا ولی از جایی دور از کربلا زیارت عاشورا می خواند و کسی که در ایام غیر عاشورا و به شکل مستمر زیارت عاشورا می خواند.  در بخش آثار نیز 2 نوع اثر وجود دارد یکی آثاری که معصوم به ما وعده می دهد و نوع دوم آثاری که میدانی هستند.

تفاوت این دو اثر در چیست؟

آثاری که معصوم بیان می کند به صورت کلی و کلان است ولی اثر میدانی به این معناست که من به عنوان مثال 40 روز در غیر ایام عاشورا زیارت عاشورا قرائت می کنم و به صورت میدانی آثاری را می بینم اما اگر بخواهیم از روی این آثار کپی برداری کنیم و به دیگران هم الگو بدهیم شاید در بسیاری از موارد جواب ندهد. این مسئله باید نظام مند باشد.

یعنی وقتی کسی تجربه ای در این رابطه دارد و با یک عملی به نتیجه دلخواه رسیده نمی تواند آن دستور العمل را به دیگران هم توصیه کند؟   

دقیقا !! فرض کنید ما در آثار میدانی زیارت عاشورا داریم که فردی مشکل ازدواجش حل شده؛ یا کسی مشکل و گره های اقتصادی زندگی اش برطرف شده یا کسی از بیماری نجات یافته و ... آیا می توان از این مسئله کپی برداری کرد و این نسخه را برای دیگران هم تجویز کرد؟ نه نمی توان!

اما این مسئله امروز در جامعه ما و حتی در بین متدینین نیز رایج است. ما زیاد می بینیم که افراد دستور العمل های مختلفی را که گاه شخصا هم از ان استفاده کرده اند، برا ی مشکلات دیگران هم  مطرح و پیشنهاد می کنند و اتفاقا این کار بسیار هم مورد پسند تلقی می شود و  مورد استقبال قرار می گیرد. یعنی اساسا این کار یک کار اشتباه است؟

تنها در یک صورت می توان چنین کاری انجام داد و آن این است که این کپی برداری بر اساس قانونی باشد که یکی از دانشمندان شیعه آن را به صورت رفتاری و بیانی، رسما تایید کرده باشد.

ما معتقدیم برای آثار میدانی زمانی می توان حساب باز کرد که بتوانیم آن را برای دیگران هم تجویز کنیم در غیر این صورت هر فردی ممکن است بر اساس لطف و تفضل الهی به صورت شخصی به آثاری دست پیدا کند و این را نمی توان انکار کرد اما اینکه آن نسخه بخواهد برای دیگران هم تجویز شود نمی توان چنین کاری را انجام داد. اتفاقا بسیاری از زیان های اعتقادی به وجود آمده در درون جامعه شیعی به همین دلیل بوده است.

یعنی افراد نسخه های شخصی خود را که خاص خودشان بوده و برای آنها و در آن شرایط خاص اتفاق افتاده برای دیگران هم تجویز کرده اند. وقتی دیگران با انجام این نسخه به نتیجه نمی رسند  چنین استدلال نمی کنند که خطا و اشتباه از سوی نسخه دهنده بوده حتی اگر نسخه دهنده یک فرد کارشناس باشد؛ بلکه فردی که به نتیجه نمی رسد اعتقاد به اصل محتوا را از دست می دهد  و نسبت به آن بی اعتقاد می شود.

بنابراین ما در جایی می توانیم یک دستورالعمل خاص را برای دیگران هم تجویز کنیم که پشتوانه آن یکی از دانشمندان بزرگ شیعه بوده و بر اساس مبانی دینی این قانون را بیان کرده باشد.

به عنوان مثال در گزارشی داریم که مرحوم شیخ عبدالکریم حائری شیرازی موسس حوزه علمیه قم نقل می کند: «زمانی که در سامرا مشغول تحصیل علوم دینی بودم بیماری وبا به شکل عمومی در این شهر مردم را فرا گرفت، - می دانید که این بیماری وقتی به صورت عمومی وارد جامعه ای شود روزانه تلفات جانی فراوانی خواهد داشت- ایشان نقل می کند روزی در همان ایام خدمت استادمان مرحوم آیت الله سیدمحمد فشارکی بودیم و گروهی از اهل علم نیز حضور داشتند و از این مشکل گفت وگو کردند.

مرحوم آیت الله فشارکی که از دانشمندان بزرگ و نادر شیعه بوده است در آن مجلس فرمودند: اگر من مطلبی را بگویم آیا اجرا می کنید؟ همه حضار پاسخ مثبت دادند، بعد ایشان فرمودند: به شیعیان سامرا به صورت عمومی دستور دهید که به مدت 10 روز زیارت عاشورا قرائت کرده و ثواب آن را به روح مطهر مادر حضرت صاحب الزمان(ع) که در سامرا دفن هستند، اهدا کنند.»

اما این واقعه به این معنا نیست که این کار در جای دیگری هم حتما نتیجه می دهد. این بحثی بوده که در سامرا اتفاق افتاده و وجود مبارک مادر حضرت حجت (ع) که در آنجا به هر حال صاحبخانه بوده اند می توانستند تاثیرگذار باشند، وقتی این دستور اجرا شد بیماری وبا از شهر سامرا برچیده شد. اما این دستورالعمل صرفا برای آن زمان، در آن شهر و در آن شرایط خاص مطرح شده است.

امروز اگر یک مشکل عمومی در جامعه ایجاد شود می بایست یکی از دانشمندان و علمای زمان ما یک راهکار معین در این رابطه ارایه دهد نه اینکه من از کسی نسخه بگیرم که او عملی را انجام داده و به نتیجه رسیده و دستاورد میدانی داشته است. اصولا معلوم نیست که نسخه او برای من نیز جوابگو باشد مگر اینکه به عنوان مثال من به قصد اینکه صرفا می خواهم امام حسین (ع) را زیارت کرده و با ایشان گفت وگو کنم زیارت عاشورا را بخوانم حال اگر امام منتی گذاشت و اثری در زندگی روزمره من داشت که چه بهتر اگر هم نداشت که هیچ!

اما وقتی من توقع دارم که بعد از انجام این نسخه باید به همان آثاری دست پیدا کنم که دیگران دست پیدا کرده اند این تصور اشتباه است. بنابراین در آثار میدانی زیارت عاشورا آثار متفاوتی وجود دارد. 

ادامه دارد/