به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از کرمان،حجت‌الاسلام سیدمحمد کاظم طباطبائی امروز (25آبان) همایش ملی روش پژوهشی علامه طباطبائی با قدرانی از برگزار کنندگان و شرکت‌کنندگان این همایش، افزود: ثمرات انقلاب اسلامی در استانی همچون استان کرمان نزدیک به 5 هزار طلبه خواهر و برادر وجود است که مشغول به آموختن معارف دینی هستند.
وی با بیان اینکه در صد ساله اخیر به ویژه بعد از اینکه توسط برخی از مسشرقان نسبت به معارف اسلامی یا معارف شیعی خدشه‌هایی وارد شد، عالمان شیعه برای ابراز و عرضه معارف دین کارهای فراوانی انجام دادند، خاطرنشان کرد: وضعیت امروز را اصلاً نمی‌توان با صد سال قبل مقایسه کرد.
چهار دایرةالمعارف بزرگ در حوزه پژوهش‌های شیعه/المیزان؛ سرآمد دایرةالمعارف شیعی
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم با تأکید بر اینکه چهار دایرةالمعارف بزرگ از جمله کارهایی بود که نمایان‌گر تفکر و پژوهش‌های شیعه‌ای در حوزه‌های متفاوت است، تصریح کرد: کتاب اعیان‌الشیعه سید محسن امین که تاریخ فعالیت‌های شیعه را گزارش کرد و کتاب الذريعة الى تصانيف الشيعة نوشته شیخ آقابزرگ طهرانی توانست مصنفات شیعه بر طول تاریخ پر فراز و نشیب به همه جهانیان و به ویژه شیعیان معرفی کند و تا آن زمان هم خود شیعیان نمی‌دانستند که عالمان پیشین چه زحماتی کشیده‌اند که این دو دایرةالمعارف ناظر به کارهای پیشین بود.
حجت‌الاسلام طباطبائی با اشاره به اینکه دایرةالمعارف الغدیر نوشته مرحوم علامه امینی توانست اتقان و شایستگی تفکر شیعی را با روش استدلالی و احتجاجی معرفی کند، گفت: کتاب شریف تفسیر المیزان به نوشته مرحوم علامه طباطبائی سرآمد دایرةالمعارف شیعی است که توانست مضامین معرفی شیعه را فراتر از مذهب برای شیعه و سنت، نقل‌گرا و عقل‌گرا و حتی کسانی که اعتقادی به دین و یا مذهب نداشتند این را اثبات کنند.
وی با اشاره به شیوه پژوهشی علامه طباطبائی، گفت: مرحوم علامه طباطبائی کتاب‌های متعددی دارد ولی به نظرم اگر بخواهیم شیوه پژوهشی وی را استخراج کنیم مناسب‌ترین کار این است که به کتاب المیزان به عنوان رکن کار ایشان و حاشیه‌های علامه طباطبائی بر کتاب بحار‌الانهار مرحوم علامه مجلسی که هر کدام از حواشی یک مقاله علمی محسوب می‌شود؛ مراجعه کنیم.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم بیان کرد: کتاب "شیعه در اسلام" نمایان‌گر عرضه کل معارف شیعی به مخاطبین اصلی خودش است و یک رساله کوچک به نام «رساله در علم امام» که بعد از بیانات شهید جاوید تألیف مرحوم علامه طباطبائی هستند و چهار کتاب وی می‌تواند روش پژوهشی را برای پژوهشگران تبیین کند.
حجت‌الاسلام طباطبائی همچنین با اشاره به کتاب «مهرتابان» نوشته مرحوم علامه تهرانی که پاسخ سوالات زاویای ناگفته‌ی شیوه پژوهشی به زبان مرحوم علامه طباطبائی که توسط نویسنده کتاب آورده شده است؛ خاطرنشان کرد: اگر کسی بخواهد روش پژوهشی علامه طباطبائی را استحراج کند می‌تواند به چهار کتاب وی مراجعه کند.
مسئله‌یابی و نیازسنجی اولین نکته در شیوه پژوهشی است
وی با بیان اینکه 10 نکته از مجموعه کارهای علامه طباطبائی انجام داده می‌توان استخراج کرد که این نکات برای نسل سوم شاگردان وی می‌تواند مفید باشد، گفت: مسئله‌یابی و نیازسنجی اولین نکته در شیوه پژوهشی است که همزمان در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها مقالات زیادی نوشته می شود که بسیاری از آنها مطابق نیاز جامعه نیست.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم افزود: در خود حوزه علمیه نزدیک به 300 کتاب در زمینه حدیث لاضرر وجود دارد که از این 300 کتاب مطمئناً 299 کتاب آن زیادی است یعنی نیاز جامعه ما نیست و اگر نیازسنجی صورت نگیرد کارهای تکرار انجام می‌شود.
حجت‌الاسلام طباطبائی با بیان اینکه اگر نیاز جامعه را بشناسیم و مسئله‌یابی کنیم مباحث تکراری نمی‌شوند، خاطرنشان کرد: پژوهشگران مسئله‌یابی را سرلوحه کار خود قرار دهند تا مباحث تکراری و مرتبط با حوزه غیرنیاز وجود نداشته باشد.
۹۰ درصد پایان نامه های حوزه علمیه قم، مورد نیاز نیستند
وی افزود: مسئله‌یابی بدین معنا است که در حوزه علمیه قم حدود 9 هزار پایان‌نامه وجود دارد که از این تعداد مطمئناً 90 درصد آنها مورد نیاز نیستند با وجود اینکه طلاب فراوانی وقت گذاشتند و پژوهش کردند و هر طلبه و پژوهشگر مرحله اول کارش باید نیازسنجی باشد.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم گفت: مرحوم علامه طباطبایی در زمانی که در تبریز بودند تفسیر "البیان" را نوشت و تا سوره یوسف هم پیش رفت اما در آن زمان احساس کرد نیاز به تفسیر روایی جدید در جامعه احساس نمی‌شود یعنی کاری که بیش از نیمی از آن را انجام داد، رها کرد و از آغاز شروع کردند تفسیری که مطابق با نیاز روز باشد را شروع به نوشتن کرد که این نیازسنجی و مسئله‌سازی وی را نشان می‌داده است.
حجت‌الاسلام طباطبائی، دومین شیوه پژوهشی را شناسایی ظرفیت‌ها و مهارت‌های تخصیص یافته به خودمان را عنوان کرد و افزود: ممکن است مسئله‌یابی خوبی در حوزه پژوهش داشته باشیم اما هر کسی می‌داند چه ظرفیتی دارد زیرا ظرفیت و تخصص مهارت افراد محدود است و هر کسی تخصص و مهارت خودش را هم بیان کند به طور مثال مواجهه توده مردم نیازمند خوش ذوقی خاص نیست ویژگی است که حجت‌الاسلام قرائتی دارد.
مرحوم طباطبایی در مجموعه معارف با دقت نظر کار می‌کردند
وی تصریح کرد: مرحوم طباطبایی در مجموعه معارف با دقت نظر کار می‌کردند ولی به نظر می‌رسد شهید مطهری در عرضه تفکرات علامه طباطبائی به جامعه مخاطب روز خودش موفق‌تر بودند به همین دلیل مرحوم علامه طباطبائی به شاگردان خود اهتمام خاص داشتند و شهید مطهری هر هفته قم می‌آمد و در محضر ایشان بودند، اما تفکرات علامه را با زبان روز به مخاطب تهرانی، تحصیل کرده و غیر طلبه عرضه می‌کرد.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم، محدود کردن حوزه کاری را سومین شیوه پژوهشی دانست و گفت: نوابغی از قبیل مرحوم علامه حلی، شیخ مفید و طوسی که در همه حوزه‌ها صاحب‌نظر هستند اما ما آدم‌های عادی هستیم بنابراین حوزه کاری خودمان را محدود کنیم و مرحوم علامه طباطبایی هیج اثر فقهی ندارد و یکی دو تا پژوهش در کارهای فقهی با پژوهش‌های فقهی معاصرین خود چندان تفاوتی ندارد یعنی کار ویژه‌ای نیست در حالی که در تفسیر و فلسفه تخصص و مهارت داشته است.
حجت‌الاسلام طباطبائی در ادامه با اشاره به اینکه علامه طباطبایی با این ویژگی این گونه تنها در دو حوزه فعالیت می‌کرده بنابراین کار ما باید محدودتر از علامه طباطبائی باشد، تصریح کرد: حتی در مباحث امامت، مهدویت و غیره تخصص ویژه می‌خواهد.
وی با بیان اینکه چهارمین شیوه پژوهش، تفکر نقاد جستجوگر و پژوهشگر است که مرحوم علامه طباطبائی از این شیوه استفاده کرده است، گفت: برخی از افراد شاکله شخصیتی آنها به گونه‌ای است که تفکر نقاد ندارند و تببین خوبی دارند ولی نقادانه نمی‌توانند عمل کنند و این افراد پژوهشگر مفیدی نخواهند شد.
لحاظ کردن همه جوانب موضوع در پژوهش توسط علامه
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم با اشاره به اینکه پنجمین نکته‌ای که در آثار مرحوم علامه طباطبائی به چشم می‌خورد این است در هر موضوعی که پژوهش می‌کند، سعی و تلاش این است همه جوانب موضوع پژوهش خود را حتی در کوچک‌ترین موضوعات در نظر گرفته است، بیان کرد: اگر در تفسیر المیزان بیش از 450 بحث بزرگ و کوچک در نظر بگیریم که هر کدام پرونده علمی جدایی در نظر علامه داشته باشند در بحث‌های کوچک هم ممکن است برای کسی سوال مطرح نشود اما مرحوم علامه طباطبائی جوانب موضوع را کاملاً مورد بررسی قرار گرفته داده است و سعی کرده جامعه‌نگر باشد.
وی با اشاره به اینکه جوانب موضوع مبنی بر یک پیش‌فرض انجام می شود که ششمین روش شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی گستره فراوان آگاهی نسبت به موضوع و حکم نسبت به مسئله بود، گفت: نیاز اصلی در پژوهش شاید آشنایی بیشتر و دقیق‌تر با منابع معرفتی باشد.
حجت‌الاسلام طباطبائی با اشاره به فرموده آیت‌الله جوادی آملی مبنی براینکه علامه طباطبائی حافظ قرآن به معنای مصطلح نبود اما تسلط کافی بر مضامین و ظرافت‌ها و زاوایای قرآن داشتند و اعجاز آمیز بود، تصریح کرد: هیچ گاه نسبت به موضوعی آگاهی فراوان ندارید وارد نشوید شاید کاستی‌ها و آسیب‌هایی که در پژوهش‌های دوره معاصر رخ می‌دهد به دلیل عدم آگاهی در موضوعات مختلف است.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث، هفتمین شیوه پژوهشی علامه طباطبائی را اتقان علمی دانست و افزود: پژوهش تنها شایسته کاری است که استدلال محکم و متقن داشته باشد.
بعد از المیزان، تفسیر جدیدی نداریم
حجت‌الاسلام طباطبائی تصریح کرد: یکی از عللی که تفسیر المیزان ماندگاری خودش را حفظ کرده از اتقان شایسته لازم برخوردار است و مرحوم شهید مطهری اعتقاد داشت ما هر ده، بیست سالی یک بار یک تفسیر جدید می‌خواهیم اما متأسفانه بعد از 50 سال که از تألیف تفسیر المیزان گذشته هنوز تفسیر جدید نداریم به دلیل اینکه شاید آدمی در تراز علامه نداشتیم و تفسیر المیزان هنوز حرف برای گفتن دارد و از اتقان لازم برخوردار است.
وی شناسایی و پاسخگویی به شبهات را هشتمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی برشمرد و گفت: شاید در حوزه‌های علمیه شهرستان موضوعات و شبهات محلی خاصی داشته باشند و با گسترش فضای مجازی، شبهات گسترش پیدا کرده است.
جامعه هدف مرحوم علامه در تفسیر المیزان فراتر از شیعه و سنی است
این استاد دانشگاه، روشن کردن جامعه هدف را نهمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی اشاره کرد و افزود: جامعه هدف مرحوم علامه در تفسیر المیزان فراتر از شیعه و سنی است و جامعه مخاطب در پژوهش پژوهشگران باید مشخص شود.
حجت‌الاسلام طباطبائی با بیان اینکه نقدپذیر بودن دهمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی است، گفت: مرحوم علامه از این منظر یک شخصیت ویژه بود و امیدوارم روش پژوهشی علامه طباطبائی ملاک و دستور العمل در انجام پژوهش‌ها قرار گیرد.
نظر شما