پز پژوهش در دانشگاه ها/ علم بهتر است یا تولید ثروت؟

خبرگزاری شبستان – تبریز: ايرانيان همواره در تمام ادوار تاريخ به داشتن هوش، ذکاوت، علم و دانش و پشتکار زبانزد بوده‌اند، حتی در دوره‌هايی از تاريخ که جوامع صنعتی امروزی جايگاهی در علم نداشتند، علم از سرزمین ما به آن سرزمين ‌ها صادر می شد و در دانشگاه های آنها مورد تدريس قرار می ‌گرفت، اما نکته‌ای که جای تامل و درنگ دارد اين است که متاسفانه برخی از کارهای تحقيقی تنها برای رفع مسئوليت و در راستای مدرک محوری نه در راستای انديشه محوری و کاربردی صورت می ‌گيرد. جايگاه پژوهش و رتبه ای که ايران در امور پژوهشی در منطقه و جهان کسب کرده قابل ستايش است و کسی نمی تواند منکر اين قضيه باشد، اما صحبت بر سر دانش بنيان بودن پژوهش هاست.

نسخه اجرای اقتصاد مقاومتی

داود بهبودی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی، در این باره می گوید: باید اقتصاد کشور متکی بر دانش باشد و بین مردم فرهنگ سازی شده و این نوع از تولید ثروت مردمی شود.

وی با بیان اینکه هفته پژوهش و فناوری فرصت مناسبی برای توجه و تمركز روی ابعاد مختلف امر پژوهش و فناوری در كشور فراهم می آورد، ادامه می دهد: باید بر روی ابعاد مختلف پژوهش و فناوری تمرکز کرد و در مسائل علمی و پژوهشی کشور برنامه ریزی دقیقی صورت گرفت.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان سپس با تاکید بر اینکه بدون شک نسخه اجرایی اقتصاد مقاومتی اقتصاد دانش بنیان است، خاطرنشان می کند: باید سیاست های اقتصاد دانش بنیان از برنامه بودن خارج شود و به صورت دقیق اجرا شود چراکه برنامه بودن این نوع اقتصاد و روی کاغذ قرار گرفتن آن فایده ای ندارد و باید توجه داشت که در برنامه ششم توسعه رویکرد دولت به سمت دانش بنیان است.

بهبودی با اشاره به اینکه دولت حمایت خوبی از شرکت های دانش بنیان و پژوهش محور می کند، اظهار می دارد: باید تفکر و فرهنگ کشور به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت کند، برای اجرای اقتصاد دانش بنیان در کشور باید فکر مردم به سمت دانش ‌بنیان حرکت کند و در کشور هم فرهنگ دانش‌بنیان و هم مردم دانش‌بنیان داشته باشیم.

نگاه ویژه به کارهای پژوهشی

علی جهانگیری، مدیر منطقه ویژه علم و فناوری ربع رشیدی نیز بر ضرورت حمایت از پژوهشگران تاکید کرده و می گوید: اقتصاد دانش بنیان می تواند بخش قابل توجهی از اقتصاد کشور را تامین کند، دانشگاه ها باید با صنایع ارتباط دوسویه داشته باشند و در دانشگاه های استان رشته هایی ایجاد ‌کنیم که نیازهای استان را رفع کند.

وی با بیان اینکه باید همه دانشجویان، دانشگاهیان و اساتید در ارتباط و هماهنگی باهم کارهای پژوهشی و علمی انجام دهند، می افزاید: در دو سال گذشته مدیریت عالی استان نگاه ویژه ای به اقتصاد دانش بنیان و شرکت های فناورانه و پژوهشی دارد و از آن ها در آذربایجان شرقی حمایت خوبی به عمل می آید.

پژوهش ها براساس نیاز جامعه باشد

همچنین محمدرضا پورمحمدی، رئیس دانشگاه تبریز با اشاره به ضرورت توجه به نوآوری و توسعه فناوری در کشور عنوان می کند: هدف از فناوری و دانش کسب ثروت است که این سیاست در دانشگاه ها و سایر مراکز تحقیقاتی و علمی جا افتاده است.

وی با تاکید بر اینکه فناوری جایگاه خاصی در کشور دارد، ابراز می دارد: اگر از شرکت های دانش بنیان حمایت شود باعث افزایش سهم این نوع اقتصاد در کشور خواهیم بود.

رئیس دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه باید محققان و پژوهشگران به این نکته توجه کنند که پژوهش ها باید به سمت رفع نیازهای جامعه سوق داده شود، ادامه می دهد: پژوهش های اساتید و دانشجویان باید نه بر اساس توان علمی بلکه بر اساس نیاز جامعه صورت گیرد.

پورمحمدی تاکید می کند: نباید بین دانشگاه و جامعه فاصله ای ایجاد شود که متاسفانه هم اکنون این خلل و فاصله را می بینیم که باید برطرف شود.

علل فقر پژوهشی در کشور

دکتر عباس ملاتقی رکن آبادی، پژوهشگر و معلم نمونه کشوری، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان با اشاره به اینکه امروزه جامعه شناسان و اندیشمندان علوم مختلف، پژوهش را زیر بنای توسعه می دانند، تصریح می کند: جامعه ایی را توسعه یافته و پیشرفته توصیف می کنند که نخبگان، شایستگان علمی و پژوهشگران در آن تاثیرگذار باشند، جامعه ایی که تصمیم گیری های آن از سوی نهاد های علمی و بر اساس یافته های پژوهشی تغذیه گردد، مترقی خواهد بود.

وی می افزاید: پژوهش نیز به مانند همه فرایندهای علم محور، دارای اصول و فرهنگ است و اگر این اصول رعایت نشود باعث هدر رفتن ثروت و نیروی انسانی می شود. یکی از مسایلی که در تحقیقات هر کشور نقش اساسی دارد بحث سرمایه گذاری و امور مربوط به بودجه پژوهشی است. در ایران به مانند اغلب کشورهای خاورمیانه فقط درصد کمی از بودجه دولت به بخش تحقیقات اختصاص می یابد. مثلا در ایران حدود نیم درصد از تولید ناخالص ملی صرف پژوهش می شود درحالی که در کشورهای اروپایی حدود 2 درصد و در آمریکا 5/3 درصد  را به این کار اختصاص می دهند.

ملاتقی تاکید می کند: کمبود بودجه پژوهشی و مشکلات ناشی از مقررات موجود به عنوان یکی از مسایل و موانع موثر در رشد پژوهشی کشور به شمار می رود.

این پژوهشگر با اشاره به موانع موجود در پژوهش دانشگاه ها تصریح می کند: در دانشگاه های کشور به عنوان یکی از مراکز اصلی پژوهش، پژوهشگران، بودجه مکفی را برای رسیدن به مقالات علمی و تولید علم خود هزینه نمی کنند و  در بسیاری از موارد، به دلیل اتلاف هزینه ناشی از عدم برنامه ریزی صحیح و عدم مدیریت مناسب هزینه های تحقیقاتی، منجر به تولید علمی نمی شوند.

وی ادامه می دهد: کشور ایران برای نزدیک شدن به کشورهای پیشرفته صنعتی، باید بیش از سه درصد تولید ناخالص ملی خود را به امر پژوهش اختصاص دهد.آن چه مسلم است، پژوهش در ایران به عنوان موضوعی زیر بنایی تلقی نمی شود. در دانشگاه های کشور به جای آموزش و پژوهش صرفا به آموزش توجه کامل می شود و دانشجو در مدت تحصیل فاقد هرگونه تجربه پژوهشی و آشنایی لازم با تحقیقات است.

جوان ترین معلم نمونه کشور می گوید: در دوره های تحصیلات تکمیلی نیز به دلیل تعدد دانشجویان هر استاد، فقر بودجه ای و تا اندازه ای فقر علمی لازم برای پژوهش، دانشجویان را به پرکردن پایان نامه مجبور می کند که در نهایت خروجی مناسب، ملموس و مورد نیاز صنعت و جامعه تامین نمی گردد.

وی همچنین اظهار می دارد: یکی دیگر از عوامل عدم پیشرفت پژوهشی کشور، خروج دانشمندان و نخبگان ایرانی از کشور است که برای جذب و بازگرداندن این همه نیروی پژوهشی، باید همت کرد.

ملاتقی تمرکز مراکز تحقیقاتی در شهر تهران را از موانع موجود دیگر در عرصه پژوهش می داند و می گوید: بیش از 60 درصد تولیدات علمی کشور در تهران انجام می شود، در شهری که فاقد آرامش لازم و هوایی پاک می باشد، در این شهر، بسیاری از فرصت ها در جا به جایی های طولانی درون شهری از بین می رود.

این پژوهشگر با بیان اینکه برای پژوهش، نیروی پژوهشی و مدیر پژوهشی حرفه ای و متخصص در سطح بالا نیاز است که در بسیاری از حوزه های تخصصی پژوهشگران با تجربه و تخصص کافی به تعداد کافی موجود نیست، عنوان می کند: در برخی از دانشگاه ها، رشته هایی برای تحصیلات تکمیلی ایجاد می گردد ولی استاد مربوطه در برخی موارد، پس از طراحی و تعریف پروژه تحقیقاتی، در عمل قادر به حمایت علمی دانشجو نیست که در کنار عدم آشنايی آن‌ها با مزايای حاصل از پژوهش در آينده کاری آن‌ها مشکل را دوچندان می کند.

وی ادامه می دهد: اين مشکل در رشته‌های پزشکی پر رنگ تر می‌گردد جايی که اولين طرح تحقيقات دانشجو، پايان‌نامه وی می باشد حال آن که تاکنون به صورت عملی به اجرای تحقيقات همتی نداشته است. ملاتقی در ادامه عدم رعایت اخلاق در پژوهش را از دیگر موانع این عرصه عنوان می کند و می گوید: از موانع موجود در اجرای طرح‌های تحقيقاتی، عدم رعايت اخلاق در پژوهش و عدم رعايت حقوق دانشجو در هنگام ثبت طرح‌های تحقيقاتی و يا انتشار مقالات است به طوری که اغلب در هنگام انتشار مقالات نامه دانشجو براساس صلاح ديد استاد و يا نياز او به امتيازات جهت ارتقا در محل مناسب خود قرار نمی ‌گيرد که اين موضوع سبب دلسردی و از بين رفتن انگيزه پژوهش در دانشجويان می‌ شود.

این پژوهشگر در پایان ضمن بیان توصیه هایی عنوان می کند: مدیران مربوط به امر پژوهش در وزارت علوم و وزارت بهداشت و مدیران امر دردانشگاه های کشور باید با استفاده از سمینارهای علمی متعدد در دانشکده ها، برگزاری کارگاه های مقاله نویسی، فرهنگ سازی اخلاق در پژوهش، تدریس پژوهش محور دروس آکادمیک، جذب بودجه کافی برای تامین طرح های پژوهشی و جذب منطقی تعداد دانشجوی تحصیلات تکمیلی متناسب با بودجه، استاد راهنما و مهارت علمی و پژوهشی اساتید و نیز رفع موانع مربوط به شایسته سالاری و پرهیز از هرگونه سیاست زدگی در آموزش و پژوهش که تحت تاثیر مدیریت علمی می باشد؛ فقر پژوهشی کشور را جبران کنند.

یک نمونه پژوهش کاربردی

اما حسین وجدان پرست، پژوهشگر و محقق برتر کشوری و دانشجوی دکترای روانشناسی، از استان آذربایجان شرقی که سال گذشته طی مراسمی با حضور وزیر آموزش و پرورش به عنوان پژوهشگر برتر کشوری معرفی و تجلیل شد، یکی از پژوهشگرانی است که توانسته علم را به ثروت تبدیل کند و پژوهش کاربردی را به منصه ظهور برساند.

وجدان پرست در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در تبریز، با اشاره به موضوع پژوهش خود خاطرنشان کرد: پژوهشی که موفق به کسب رتبه سوم کشوری شد با عنوان «راه های افزایش کارآفرینی در فارغ التحصیلان هنرستان های فنی حرفه ای کشاورزی در سطح استان آذربایجان شرقی» صورت گرفت؛ در این پژوهش با نمونه گیری های صورت گرفته در هنرستان های استان، با روش علمی مقایسه ای، تحقیق کردیم که چه تفاوت هایی بین افرادی که کارآفرین شدند و افراد فارغ التحصیلی که پشت میزنشین شدند، وجود دارد.

وی با بیان اینکه دو گروه از فارغ التحصیلان شناسایی شدند که در گروه های کنترل و آزمایش که متشکل از کارآفرینان بودند، تقسیم شدند، ا دامه می دهد: بعد از شناسایی و مصاحبه با کارآفرینان متوجه شدم که این افراد، در اوج فقر، کاری را آغاز کردند که با دل های بزرگی که دارند با انگیزه پیشرفت بسیار زیاد، اعتماد به نفس قوی، خلاق و با پشتکار زیاد یک کارگاه شخصی راه اندازی کردند و در عرصه تولید وارد شدند.

این پژوهشگر برتر کشوری تاکید می کند: انگیزه و پیشرفت هر دو گروه مقایسه شد و دیده شد که فارغ التحصیلان کارآفرین، از انگیزه بسیار بالایی برخوردار هستند، دیگر ویژگی هایی نیز به صورت مجزا مقایسه و بررسی شدند.

وی عنوان می کند: اما چیزی که برجسته و نکته بسیار مشخصی در این تحقیق بود، بخش مصاحبه است که دیده شد افراد کارآفرینی که بالاترین رتبه را آورده بودند در مصاحبه و گفتار نیز خود را نشان دادند.

گزارش از بیت اله احمدی