تربیت اثربخش امام (ره) به زن مسلمان هویت بخشید

خبرگزاری شبستان: زنان به عنوان نیمی از جامعه بشری و با توجه به توانایی های متعدد درعین تأثیر گذاری از آسیب پذیرترین اقشار به حساب می آیند. در چند دهه اخیر به علت حضور جدی و پررنگ زنان درعرصه اجتماعی و برخورد کوته نظرانه برخی از متولیان قدرت و ثروت، جامعه زنان با بسیاری آسیب های اجتماعی دست و پنجه نرم می کند. جامعه زنان ایرانی نیز از این آسیب ها در امان نبوده است؛ برای بررسی این آسیب ها با دکتر «مریم محمود زاده»، مدرس حوزه و دانشگاه و کارشناس حوزه زنان به گفت و گو نشستیم.
 

حوزه زنان در برگیرنده چه مسایلی است؟ مهمترین مسئله این حوزه را توضیح دهید.

* حوزه زنان مسائل متعددی را شامل می شود؛ اما از مهم ترین آن ها می توان به مبحث خانواده و بحث اشتغال زنان اشاره کرد. زنان تحصیل کرده ای که تمایل دارند دراجتماع حضور داشته باشند و این حضور ممکن است با وظایف آن ها درخانواده مانند تربیت فرزند تعارض پیدا کند یا بحث اجازه زن از شوهر برای فعالیت بیرون از منزل که احکام فقهی اسلام به آن اشاره کرده است. دیگرمسئله ازدواج، مثل بحث اجازه دختر باکره از پدر برای ازدواج اول خود، که بسیار برای دانشجویان دختر مسئله ساز و سوال برانگیز است. گاهی اتفاق می افتد پدری با انتخاب دختر موافق نیست و به عکس گاهی دختر از مورد پیشنهادی پدر برای ازدواج رضایت چندانی ندارد.
 

پس می توان نتیجه گرفت، ازدواج مناسب هم یکی دیگر ازمسائلی است که جامعه دختران ما با آن روبه رو هستند. این بحث با بالا رفتن آمار طلاق به ویژه در دوران عقد و بالا رفتن سن ازوداج مطرح می شود. معضل طلاق نیز یکی از مهم ترین مسائل حوزه زنان است. بحث زنان مطلقه و حضور آن ها در جامعه، بحث اشتغال و تهدید آسیب های اجتماعی محیط کار، بحث زنان سرپرست خانوار، بحث حمایت های بیمه ای آن ها و در نهایت چگونگی پذیرش و برخورد خانواده های از زنان مطلقه. در مجموع می توان این موارد را از مهمترین مسائل جامعه زنان دانست.
 

به عقیده برخی کارشناسان حوزه اجتماعی بسیاری از این مسائل در دو، سه دهه اخیر وارد فرهنگ ایرانی شده است؛ به نظر شما ریشه و اصل به کجا باز می گردد؟ ما از کدام ناحیه آسب پذیر هستیم؟
*قضاوت بسیاری از افراد درباره مسائل زنان به نوع نگرش آن ها به این مسائل برمی گردد. این مطلب که بسیاری از مسائل زنان ریشه وارداتی دارد، قابل انکار نیست و با توجه به دسترسی افراد به وسائل ارتباط جمعی نوظهور مانند اینترنت و شبکه های ماهواره ای می توان گفت این ارتباطات جدید در بروز مسائل تازه در جامعه زنان بی تأثیر نبوده است. نگاه فرهنگی در مسئله ضروری است؛ به عنوان مثال جامعه آماری دانشجو که قشرعظیمی را تشکیل می دهند از مخاطبان اصلی رسانه های غربی هستند، اما با نگاهی ساده نوع واکنش را یکسان نمی بینیم.

دسته ای تحت تأثیر قرار گرفته و به آن سمت گرایش پیدا می کنند و عده ای دیگر هیچ گونه تأثیری نمی پذیرند. چرا این اتفاق می افتد؟ در حالی که همه در معرض این هجمه قرار دارند ولی عده ای نه تنها اثر نگرفتند بلکه بر اعتقاد خود استوارتر شدند. این قضیه ناشی از نوع برخورد و نگرش دانشجوی جوان ماست. درون فرد یک سیستم تدافعی وجود داشته که ما باید آن نقطه را اطلاح کنیم. بیشتر آسیب از اینجا وارد می شود. متأسفانه یک نگاه منفعلانه وجود دارد. بسیاری از دانشجویان ما در شرایط کاملا مشابه با دیگران قرار دارند (در محیطی که اختلاط دختر و پسر، نوع آرایش و دسترسی به بسیاری وسایل ارتباط جمعی و فیلم موارد دیگر)، ولی منفعلانه نگاه نمی کنند. باید از خود بپرسیم این عده چه اسلحه ای داشتند که خودشان را حفظ کردند؟ این موردی است که باید در آن دقت کرد.
 

 نقش زنان را در برطرف کردن این مسائل چطور ارزیابی می کنید؟گروه همسانی که متحمل آسیب می شوند، بهتر می توانند آن را برطرف کنند. چرا؟ *به این خاطر که روحیات و شرایط یکدیگر را بهتر می شناسند؛ احساسات مشترک، هیجان و جنسیت یکسان منجر به این قضیه می شود؛ تا کسی که در این مسائل با آن ها متفاوت است. به عنوان مثال زنان بهتر می توانند مشکلات مشترک خود در مسئله حجاب، اشتغال و خانواده را حل کنند. بنابراین نقش زنان پر رنگ تر است. شیوه عمل آن هم، برپایی میز گردهای تخصصی با حضور خود زنان است. البته حضور مردان کارشناس در این حوزه منتفی نیست. نمونه ای از این گرد همایی ها ملاقات با مقام معظم رهبری است که هر ساله در سالروز میلاد حضرت زهرا برگزار می شود. در این دیدار مهم ترین مسائل حوزه زنان که باید در یک سال به آن پرداخته شود مورد بررسی قرار می گیرد. اگر کمی دقت کنید ایشان بر حضور خود زن در بر طرف کردن معضلات جامعه زنان تأکید دارند.
همان طور که گفتیم دید زنان در این حوزه با توجه به ویژگی های مشترک عمیق تر است.

 لطفا تعریفی از فرهنگ اصیل ایران پیرامون زن مسلمان ارائه بفرمایید؟
*در این زمینه باید با دید قرآنی به فرهنگ زن مسلمان نگاه کنیم اینکه قرآن چگونه هویت یک زن را بررسی می کند؟ زاویه دید ما باید قرآنی باشد. امسال مقام معظم رهبری در حوزه زنان به دو مسئله اشاره داشتند یکی بحث هویت و جایگاه زن مسلمان بود و دیگری مبحث خانواده.
 

تعریف فرهنگ اصیل زن مسلمان برگرفته از نوع نگاه اسلام به هویت زن است. اسلام زن را در مقام یک انسان تعریف می کند. قرآن کریم برای موقعیت انسانی می فرماید «کرمنا بنی آدم » ما کرامت بخشیدیم به بنی آدم؛ بنی آدم همان انسان است چه زن و چه مرد. در سوره مبارکه نساء خداوند می فرماید: «ما زن و مرد را در عنصر خلقت یگانه آفریدیم، در نوع و شکل آفرینش یکسان هستند. ملاک برتری در بین انسان ها «ان اکرمکم عندالله اتقاکم» عنوان می شود. نمی گوید زن یا مرد. نگاه قرآن و اسلام به زن و مرد این است. در بحث عبادت نیز نمی گوید عبادت زن و مرد با هم تفاوت دارد؛ یا ثواب عبادت مرد بیشتر است و زن کمتر. انسان ها در خلقت و کرامت یکسان هستند.
 

در جایی دیگر قرآن می فرماید ایمان داشته باشید و عمل صالح انجام دهید بدون نگاه جنسیتی. حتی در سوره های دیگر قرآن شرایط را تک تک بیان می کند « والذاکرین والذاکرات»، «والصالحین والصالحات» تک تک بیان می شود، زن صالح و مرد صالح. بعد مطرح می کند که زنان و مردانی که این صفات را داشته باشند راه رشد و فلاح و رستگاری در پیش گرفته اند.
 

بنابراین در هنجارهای انسانی زن و مرد هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. تنها باید تلاش کنیم که این را در جامعه نهادینه کنیم. اسلام هیچ گاه طرفدار این تفکر نبوده که زن بازیچه دست مرد است. لذا ما باید از نگاه انفعالی به این مسئله بپرهیزیم. هویت زن مسلمان همان است که قرآن اشاره می کند. که چه در نوع خلقت و اصل آفرینش، تکریم و عبادتش هیچ تفاوتی با مردان ندارد. همان طور که در سوره مبارکه نساء قرآن به صراحت به بحث مالی اشاره می کند و تذکر می دهد که اگر زن درآمدی دارد از آن خود اوست.
 

از این حیث باعث تعجب است که گاهی افراد اسلام را، متهم به طرفداری از مردان می کنند و یا مدعی می شوند در قرآن بحثی از حقوق زن نیست. در قرآن به ریزترین و خصوصی ترن مسائل پرداخته شده است. مانند خواستگاری و بحث شیر دهی و همچنین  «عاشروهن بالمعروف» شیوه برخورد مرد با همسرش.
 

مشکل از زمانی بوجود می آید که قوانین اسلام را با سوء استفاده های برخی، از نام اسلام یکی می کنیم. سوء استفاده پدری از قانون ارث و برداشت غلط یک مرد از آیه «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ». این برداشت یک شخص است. باید از راه کار قانونی استفاده کنیم تا جلوی این گونه رفتار گرفته شود. اگر ما حداقلی از احکام و معارف اسلامی را بشناسیم مانند این که خداوند حکیم است و مولای حکیم عادل است و به کسی ظلم نمی کند؛ دیگر این سوال برایمان پیش نمی آید. مشکل اصلی ما در این برداشت های غلط است. لذا ما باید آن شخصیت و هویت زن مسلمان را یعنی آنچه مد نظر قرآن کریم است، در جامعه برای افراد تبیین کنیم.

 چطور می شود این موانع را از میان برداشت، تا قوانین قرآنی در جامعه اجرا یی شود؟
*در واقع بحث مهم، مقوله فرهنگ سازی است. قبل از آن که به فکر ضمانت اجرای قوانین اسلامی باشیم باید به اخلاق بپردازیم. قانون یک بحث است و اخلاق و فرهنگ یک بحث دیگر. جامعه اسلامی باید به تأثیر مثبت اجرای قوانین اسلامی در زندگی توجه داشته باشد. در رابطه با فرهنگ اسلامی در خانواده امام صادق (ع) می فرمایند: «مردی که می خواهد سکان زندگی را در اختیار داشته باشد، باید احترام همسر خود را نگه دارد.»، گاهی مردان بر عکس عمل می کنند. مردان ما گاهی تصور می کنند با خشونت و زور می توانند همسران مطیعی داشته باشند. در واقع اطاعت زن به این شیوه ظاهری است،
یا در رساله حقوقی امام سجاد (ع) از حقوق زن بر شوهر بحث می شود. امام می فرمایند: «اگر ازهمسرت کوتاهی دیدی او را ببخش. اگر قصور و کوتاهی دیدی نادیده بگیر؛ این برای زندگی تو بهتر است.» واقعا مردان ما تا چه حد به این اصول دقت دارند؟
 

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه صفات و ویژگی هایی را برای زنان معرفی می کنند که نوعی روان شناسی زنانه است. این که مرد و زن از چه نوع صحبت و رفتاری لذت می برند و امثالهم. دختران و پسران ما باید قبل از ازدواج این نکات را مورد توجه قرار دهند و مطالعه کنند.گاهی همین بی اطلاعی از روحیات باعث اختلاف و مشاجره می شود. دختر و پسر جوان از نوع شخصیت طرف مقابل بی خبر است و رفتار عادی او را بی احترامی تلقی می کند. اگر قرآن کریم فرموده «الرجال قوامون علی النساء» در جایی دیگر می گوید «عاشرو هن بالمعروف»، در جایی دیگر به استقلال مالی زن اشاره می کند و می فرماید «درآمد مالی زن از آن خود اوست.»، حتی در مسئله شیر دهی که خاص بانوان است آیه دارد و می گوید «اگر خواستید فرزند را از شیر بگیرید زن و شوهر با یکدیگر مشورت کنند.»
 

برداشت پازلی و سلیقه ای از قوانین اسلامی امکان پذیر نیست. منبع دین مبین اسلام آیات قرآن و روایات است که به عنوان مثال در قالب رساله عملیه در اختیار ما قرار گرفته است، یا اگر در قرآن برای مرد حقوقی آورده شده تکالیفی هم بر دوششان گذارده شده است. آیا واقعا مردان ما به وظایف خود عمل می کنند؟ زنان هم همین طور آن ها هم حقوق و تکلیف دارند. این روابط و حقوق متقابل باید به شیوه های مختلف در جامعه نهادینه شود. در قالب های هنری مانند فیلم و مجموعه های تلویزیونی، به صورتی کلی رسانه در این رابطه نقش مهمی دارد. در میزگردهای علمی به خوبی می توان به این مسایل پرداخت متخصصان به زبانی ساده به مخاطبین این حقوق متقابل را آموزش دهند. گاهی بعضی از این برنامه ها آخر شب پخش می شود که مخاطب به خاطر مشغله و خستگی توان دیدن این برنامه را ندارد، یا در سریال ها چقدر به انتقال ارزش های دینی توجه داریم؟ چقدر به آموزش مبانی اسلامی و حقوق متقابل توجه داریم؟ گاهی در سریال ها مرد خوب را با پیش بند آشپز خانه نشان می دهیم و زن ایده آل را موجودی ساکت و منفعل، زنی که توانایی هیچ کاری را ندارد.
 

زن ایده آل زنی است که اولا به حقوق خود آشنا باشد و بتواند حق خود را استیفا کند. امروزه زن به دلیل عدم آشنایی با حقوق خود درمحیط خانواده ضربه پذیرشده؛ که فرهنگ سازی از طریق رسانه یکی از راه های مقابله با این جهل است. همه باید در این رابطه هماهنگ عمل کنند؛ این طور نباشد که مسئولی حرفی بزند ولی بعد در یک مجموعه تلویزیونی خلاف این حرف را ببینیم. حرف اثر خود را از دست می دهد و برداشت فیلم ساز در ذهن مخاطب می نشیند. هماهنگی بین ارگان ها در فرهنگ سازی و انتقال مفاهیم اصیل اسلامی بسیار با اهمیت است.

 انقلاب اسلامی چه تاثیری در برطرف کردن مسائل زنان داشته است؟
*واژه انقلاب یعنی زیر و رو شدن، تغییر شدید و دگرگونی اساسی. به شخصه معتقدم انقلاب اسلامی ایران باعث دگرگونی اساسی در مسائل زنان شد و البته برای این حرف دلیل هم دارم. در زمان انقلاب زنان به ظرفیت وجودی خود رسیدند و امام راحل در آگاهی بخشی به زنان نقش اساسی را داشتند. البته این تأثیر بر تمام ملت ایران بود. امام (ره) با شعار «ما می توانیم» اذهان را به استقلال فکری و فرهنگی متوجه کرد. مدیریت اسلام ناب را روی ملت ایران انجام داد که در جهان هم تأثیر گذار شد. بخش اعظم این مدیریت آشنا کردن مردم با ظرفیت وجودی خودشان بود.

در حوزه زنان این مدیریت اسلامی به برهه های مختلف تاریخی باز می گردد. در دوره انقلاب یا جنگ تحمیلی این قشر با حمایت های معنوی در پشت جبهه و حتی حضور فیزیکی در خود عرصه جنگ پر رنگ حاضر شدند. بسیاری از دختران جوان ما با جانبازان جنگ تحمیلی ازدواج کردند. این اتفاق چطور در این مملکت افتاد در حالی که قبل از انقلاب با آن وضع اجتماعی روبه رو بودیم که مهم ترین دغدغه یک دختر دانش آموز دبیرستانی این بود که به عنوان دختر شایسته انتخاب شود. معیارهای انتخاب، فیزیک و شکل و شمایل فرد بود. غالب جامعه به این شکل بود؛ البته بسیاری از خانم ها هم بودند که در پی تحصیلات حوزوی و کسب معارف اسلامی حرکت می کردند.

در رسانه هم همین طور بود؛ زنان مطرح در رسانه زنانی بودند که تنها معیار برتری آنها صدا، ظاهر و رقص بود. در چنین فضایی امام راحل آمد و تغییراتی را ایجاد کرد. در بررسی تصاویر تاریخی قبل از انقلاب خواهیم دید که زنان ما در چه وضعیتی قرار داشتند و امام خالق چه معجزه عظیمی بود. امام مربی جوانانی بود که تا پای جان بر سر آرمان های انقلاب ایستادگی کردند. اثر بخشی این تربیت تا جایی بود که در زمان جنگ از جامعه زنان اسیر، شهید و جانباز تقدیم انقلاب کردیم. واقعا این موارد چقدر بحث شده؟ انقلاب، هویت زن مسلمان را به وی برگرداند؛ این وظیفه انقلاب بود و به آن عمل کرد. همان جمله معروف «ما می توانیم» را برای آن ها جا انداخت.
 

پیشرفت در عرصه علمی و پزشکی زنان یکی دیگر از تغییرات بنیادی انقلاب اسلامی در جامعه زنان بود. با نگاهی به جایگاه علمی زنان در قبل و بعد از انقلاب به تفاوت محسوسی می رسیم. البته این در مقام مقایسه است؛ باید توجه داشت که هیچ زمان نمی گوییم به نقطه مطلوب رسیده ایم، بلکه تا آن نقطه فاصله زیادی وجود دارد. مسئله این است که چه اتفاقی رخ داد که زنان به چنین عناصر تأثیر گذاری تبدیل شدند؟! به عنوان مثال در سال 57 زنان ما در عرصه پزشکی تا چه حد خودکفا بودند؟ به نسبت جمعیت، آمار پرستار، پزشک و مامای زن کشور چقدر بود؟ الان چقدر است؟ و یا تعداد مقاله هایی که زنان ما به همایش ها و سمینارهای جهانی و داخلی ارائه می کنند و حضور اساتید زن در دانشگاه ها؟ انقلاب زمینه حضور اسلامی زنان در جامعه را مهیا کرد و حجاب را مانع این حضور ندانست.

 فعالیت پژوهشگران حوزه و دانشگاه را در برطرف کردن مسائل زنان چطور ارزیابی می کنید؟
*تمام ارگان هایی که به شکلی در مسائل زنان فعالیت کرده اند مانند مرکز امور زنان ریاست جمهوری، دفتر مطالعات زنان و شورای فرهنگی اجتماعی زنان و یا مراکز حوزوی که در این باب به فعالیت مشغولند همه به نوبه خود با تولید کتاب ها و مقاله سهمی در برطرف کردن این مشکلات داشته اند ولی آیا به نقطه مطلوب رسیده ایم؟ البته نه. دلیلش هم وضع کنونی جامعه است. گاهی این تولیدات به قدری تخصصی است که عموم نمی توانند از آن استفاده کنند. باید توجه داشت این محصولات در ابتدا به زبان مخاطب برگردانده شود، مخاطبی که در درجه اول، درصد بالایی دارد و در درجه دوم به اطلاعات دسترسی آسانی ندارد. مشکل دیگر عدم اطلاع رسانی درست است.

کارهای زیادی صورت گرفته ولی اشکال کار این است که مخاطب نمی داند از کدام مجرا می تواند به این اطلاعات و پژوهش ها دست پیدا کند. در بسیاری از مواقع به علت نبود هماهنگی بین ارگان های مختلف آثار در حد کتاب و مقاله باقی می ماند. اگر این تحقیقات به شکل فیلم و حتی طنز به رفع مشکلی کمک کند باید این کار صورت گیرد. این مسئله مربوط به حوزه رسانه می شود که متأسفانه در انتقال کارهای پژوهشی چندان پویا عمل نمی کند. موازی کاری نیز یک آسیب دیگر فعالیت های پژوهشی است بسیار اتفاق می افتد همکاران از کارهای صورت گرفته توسط گروهی دیگر بی خبرند و مجدد در آن حوزه دست به تحقیق می زنند و دوباره کاری صورت می گیرد. نبود ارتباط و هماهنگی بین فعالان و محققین زمان بسیاری را از بین می برد. چرا نباید از منابع همدیگر استفاده کنیم؟ بعضی وزارت خانه ها و مراکز دولتی و خصوصی مایل هستند به شکلی مستقل درموضوعی تحقیق کنند ؛اگر این کار با مراجعه به منابع مشابه دیگر صورت بگیرد در زمان صرفه جویی خواهد شد و می توان به موضوعات دیگر پرداخت.
 

مسئله دیگر کاربردی کردن تحقیقات است. در این جا خلاء داریم. معتقدم محتوا آماده است ولی به عمل در آوردن آن در جامعه نیاز به هماهنگی بین ارگان های مربوط دارد.
 

خانم محمود زاده سخن پایانی شما را می شنویم
*چند پیشنهاد برای فعالین حوزه زنان داشتم. دو بحث خانواده و هویت زن مسلمان بسیار مورد توجه مقام معظم رهبری است. نخبگان و محققین باید بسیار در این موارد کار کنند، البته همان طور که گفتیم در حد محتوا نباشد بلکه رسانه باید تلاش کند از راه هنر این مطالب را به زبان ساده در اختیار عموم قرار گیرد.
 

معتقدم زنان و دختران ما عناد و مقاومتی با احکام اسلامی ندارند. باید تبیین کنیم که قوانین اسلام مانعی بر سر راه آزادی و فعالیت های آن ها نیست. زن ما باید با جایگاه انسانی و واقعی خود آشنا شود. وظیفه ما تغییر دیدگاه آن ها است که به امید خدا در این کار موفق می شویم.
 

پایان پیام/