حجت الاسلام محمد جواد رودگر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت و گو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در پاسخ به این سوال که ریاضتی که مسلمانان در ایام ماه مبارک رمضان می کشند چه تفاوتی با ریاضت های توصیه ای عرفان های کاذب دارد، گفت: اولا شریعت به معنای خاص کلمه یعنی مجموعه بایدها و نبایدهای شرعی و فقهی یا به بیان دیگر آنچه که امروز ما در قالب رساله های عملیه و توضیح المسائل ها مشاهده می کنیم که التزام عملی به آن بایدها و نبایدها می تواند به عنوان مجاهدت و ریاضت مشروع، معقول و مقبول مطرح شوند.
وی با بیان اینکه روزه نیز یکی از احکام اسلام در کنار نماز، حج، خمس و...است که برای آن بایدها و نبایدهایی مشخص شده است، ادامه داد: همین که در احکام روزه می گویند مبطلات روزه چیست؟ یا روزه صحیح به معنای فقهی کدام است؟ یا روزه مقبول به معنای اخلاقی و عرفانی چه بایدها و نبایدهایی دارد، حکایت از یک ریاضت مستمر و ذومراتب و مراقبت همه جانبه خاص نفسانی است که از باب "الشریعه ریاضت النفس" قابلیت تفسیر و تحلیل دارد.
این پژوهشگر عرفان اسلامی تصریح کرد: روزه اساسا یک ریاضت برای نفس است اما مهم این است بدانیم چه شاخصه هایی در ریاضت روزه وجود دارد که در ریاضت های متعارف به ویژه عرفان های نوظهور و معنویت های نوپدید یا وجود ندارد یا به این شکلی که در اسلام و حکم روزه مطرح است، نیست.
وی با بیان اینکه برای پی بردن به این مطلب باید شاخص گذاری کرد، افزود: شاخص اول در روزه، ریاضت نفس برای خداست نه برای نفس. یعنی من ریاضت نمی کشم که مثلا به یک سلسله کراماتی و خرق عادت ها و انرژی ها و قدرت های کیهانی دست پیدا کنم بلکه من از باب این که خدا در قرآن کریم سوره مبارکه بقره آیه 183 می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيامُ کَما کُتِبَ عَلَي الَّذينَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته و مقرر شده همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شد، شاید (روحتان نیرومند شود و از هواهای نفسانی) پرهیز کنید.» روزه را باید به جای آورم.
به گفته وی در حقیقت اینجا سخن از "یا ایها الذین آمنو"، ایمان به خدا و معاد و آخرت است و وقتی این آیه خطاب به ماست، می توانیم لبیک بگوییم یعنی برای خدا روزه می گیریم. در واقع من روزه می گیرم برای این که ثابت کنم بنده و مطیع خدا هستم نه برای موضوع و مساله دیگری.
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ابراز کرد: البته ممکن است این کار برای فرد روزه دار ثمرات و برکات دیگری هم داشته باشد، اما قصد او این نیست که به دلیل دستیابی به آن ثمرات روزه بگیرد بلکه سخن از قرب به خدا است؛ اما در عرفان های نوظهور عمدتا فرد در پی آرامش روحی یا روانی و قدرت درونی و انرژی های کیهانی و امور دیگر است.
وی شاخص دوم را مطابق با آیه یادشده دستیابی به تقوا بر شمرد و گفت: در نهج البلاغه از قول امیرمومنان امام علی (ع) بیان شده است: "هذه نفسی عروضها بالتقوی" این نفس من نفسی است که آن را به وسیله تقوا ریاضت می دهم. از سوی دیگر آیه وجوب روزه نیز رسیدن به تقوا را یادآوری می کند «لعلکم تتقون» بنابراین، ریاضتی که در اسلام وارد شده است در چارچوب "تقوی" که به معنای ترک محرمات و انجام واجبات و خویشتنداری و خویشتنبانی است، تعریف می شود.
وی با تاکید بر این که ریاضت نفس امری دشوار و سخت است، بیان کرد: این که فرد خود را نگاه دارد و از خط قرمزهای الهی عبور نکند و فرمانی که خداوند صادر کرده را به جای آورد، یعنی تقوا. بنابراین تقوا یعنی حرکت در مدار فطرت و سلوک در صراط مستقیم فطرت.
حجت الاسلام رودگر با اشاره به شاخص سوم ابراز کرد: در روایات وارد شده است روزه بگیرید تا گرسنگی و تشنگی را احساس کنید و در کنار این موضوع برای آن فلسفه های مختلف گفته اند که یکی از آنها درک کردن حال گرسنگان و تشنگان است و دیگری به یاد آوردن گرسنگی و تشنگی روز قیامت.
وی با بیان این که روزه به انسان وسعت وجودی می دهد، توضیح داد: در حقیقت روزه "من" را از "من" خارج کرده و به سمت "ما" می برد آن هم "مای بین المللی" به این صورت که وقتی در دعاهای وارد شده در ایام ماه مبارک رمضان به طور مثال می گوییم "اللهم اغن کل فقیر"، در حقیقت تمام فقرای عالم را دعا کرده ایم نه فقط فقرای منطقه یا محله یا کشور خود را.
حجت الاسلام رودگر شاخص چهارم را ریاضت متناظر با مراتب تکاملی نفس ناطقه انسانی دانست و گفت: از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: "صوموا تصحوا" یعنی روزه بگیرید تا سالم بمانید. این موضوع امروز نیز از نظر دانش پزشکی اثبات شده است و کسی که روزه می گیرد، این روزه برای سلامت جسمانی او جنبه پیشگیرانه یا درمان گرایانه دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه با یادآوری این که در روایات دیگری "الصوم جنه من النار"روزه سپر آتش جهنم معرفی شده است، گفت: به دلیل آن که روزه موجب می شود انسان کمتر مرتکب گناهانی از جمله خوردن مال حرام، غیبت کردن، دروغ گفتن، اذیت کردن دیگران و ... شود و این امور موجب می شود انسان ها خودسازی کنند در نتیجه خود را از عذاب های الهی دور و به سوی بهشت و پاداش الهی سوق دهد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این که مرتبه بالاتر این است که فرد از باب "حبّ الله" روزه بگیرد، یادآور شد: بنابراین، سخن آن است که انسان قرب به خدا پیدا کرده و سنخیت با محبوب پیدا کند این که خدا در حدیث قدسی می فرماید "الصوم لی و انا اجزی به"روزه برای من است و من جزای روزه ام، در مورد هیچ حکم شرعی همچون نماز و روزه و حج و ... این مساله را بیان نکرده است و این موضوع حکایت از جایگاه عظیم این عمل شرعی دارد که انسان با آن تعالی وجودی و قرب به حق تعالی پیدا می کند.
حجت الاسلام رودگر خاطرنشان کرد: بنابراین، ریاضتی که در روزه ماه مبارک رمضان، ماه خدا و ضیافت الهی وجود دارد از اساس با ریاضت در عرفان های نوظهور و معنویت های نوپدید قابل مقایسه نیست. و در واقع باید گفت این کجا و آن کجا یا تفاوت از زمین تا آسمان است. تفاوت های روشی و کنشی با تکیه بر تفاوت های بینشی و گرایشی و آنگاه تفاوت انگیزشی و انگیخته ائی با کارکردهای خاص خود.
نظر شما