بایدها و نبایدهای یک آیه تشریح شد.

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، جلسه شب هجدهم ماه مبارک رمضان از سلسله مباحث آموزه‌های وحی الهی با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا، شب گذشته در بیت وی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا، در ابتدای این جلسه با قرائت آیه 90 سوره نحل گفت: خدا در این آیه شریفه به سه چیز فرمان داده و مردم را از سه چیز نهی فرموده است؛ آن سه موردی که خدا به آنها فرمان داده اول از همه عدل، دوم احسان و سوم بخشش نسبت به خویشان است و آن سه موردی که نهی فرموده است اول فحشا، دوم منکر و سوم بَغی است. در پایان آیه نیز می‌فرماید امید است که تذکر یابید و متوجه شوید و دست از خلاف بردارید.

عدل، عامل پیراستگی دل‌هاست

وی با مروری بر واژگان این آیه شریفه افزود: اولین موردی که در این آیه جلب توجه می‌کند عدل است، خدا به عدل یعنی به تحقق و اجرای عدالت فرمان می‌دهد که شما در زندگی‌تان عدالت را تحقق بخشید و پیاده کنید.

این مترجم ارزنده قرآن در بیان تعاریف عدل اظهار کرد: تعریف اول عدل، دادن حق هر کسی به اوست و تعریف دوم آن، قرار دادن هر چیزی در جای مناسب خودش است. عدل گاهی به معنای ایجاد تساوی و برابری است ولی در حقیقت، معنی آن ایجاد توازن و تعادل است.

وی در ادامه بیان کرد: مولوی شعری بسیار زیبا سروده که همان تعریف کلی قرار دادن هر چیزی در جایگاه خودش است: «عدل چه بود؟ وضع اندر موضعش/ ظلم چه بود؟ وضع در ناموضعش/ عدل چه بود؟ آب ده اشجار را/ ظلم چه بود؟ آب دادن خار را»

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا گفت: ایجاد توازن و تعادل، شاخه‌های متعددی دارد؛ اولاً عدل در اعتقادات، ثانیاً عدل در اخلاقیات و ثالثاً عدل در اعمال و رفتار است. در خطبه‌ای معروف از حضرت‌زهرا(س) جمله‌ زیبایی به این مضمون وارد است که خدا ایمان را قرار داده تا شما از شرک دور بمانید و همچنین خدا عدل را قرار داده برای این‌که دل‌هایتان از نابرابری‌ها و عدم توازن‌ و تعادل پیراسته شود.

اساس خلقت بر عدل و توازن است

وی افزود: صفات خدا مانند ذاتش بی‌نهایت است، همان‌گونه که ذات خدای متعال حد و مرزی ندارد، یکی از دلایل توحید و همچنین یکی از دلایل فلسفی وجود خدا از نظر یگانگی و بی‌همتایی همان بی‌نهایت بودن وجود اوست چون فقط یک بی‌نهایت می‌تواند وجود داشته باشد، همان‌گونه که حد و مرزی برای ذات خدای متعال نیست، صفات خدای متعال نیز بی‌نهایت است یعنی علم، قدرت و تمامی صفات الهی نیز نامحدود است.

این پژوهشگر و محقق دینی در توضیح صفات الهی اظهار کرد: صفات خدا به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یکی صفات ذاتی مانند حی، علیم، قدیر و بی‌نهایت بودن است که مربوط به ذات خدای متعال می‌شود و دیگری صفات افعالی مانند رازقیت و خالقیت است که تعریف خاص خود را در علم کلام دارند.

وی بیان کرد: یکی از شاخه‌های عدل، همان عدل الهی است یعنی اینکه خدا در نظام تکوین و تشریع هیچ‌گونه بی‌عدالتی نکرده و نخواهد کرد به طوری که هر چیزی را در جای خود قرار داده و هرکاری را به نحوی شایسته انجام داده است. رسول‌گرامی‌اسلام(ص) می‌فرمایند اساس خلقت آسمان‌ها و زمین مبتنی بر عدل و توازن است و در غیر این‌صورت نظام آسمان و زمین به هم می‌ریخت.

عدل، ایجاد تعادل در عقیده، عمل و اخلاق است

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در تشریح شاخه‌های مختلف عدل گفت: منظور از عدل، گاهی عدل الهی و گاهی عدل انسانی است. عدل انسانی خود سه شاخه دارد که آن سه شاخه، عدل در نظام فردی، عدل در نظام خانوادگی و عدل در نظام اجتماعی هستند. حال همین نظام فردی شامل عدل در اخلاقیات یعنی ایجاد تعادل اخلاقی و عدل در روحیات یعنی ایجاد تعادل روحی است.

وی افزود: خدا در قرآن کریم می‌فرماید حتی راه رفتن تو نیز متعادل باشد. حتی صدای انسان نیز باید متعادل باشد و انسان باید بدون افراط و تفریط باشد. امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه جمله‌ای فرموده‌اند که عدل عملی همان منصف بودن است که این مورد نیز به ایجاد تعادل و توازن در فکر، اخلاق و عمل برمی‌گردد، سپس حضرت فرمودند که احسان همان تفضل است، یعنی اضافه بر آن چیزی است که انسان به دیگران می‌بخشد.

این کارشناس دینی اظهار کرد: صحابی معروفی که ابن مسعود نام دارد در مورد این آیه شریفه می‌گوید که عدل در این آیه همان حالت توازن و تعادل و دوری از افراط و تفریط در عمل، اخلاق و عقیده است. خدا در قرآن کریم امت اسلامی را امتی وسط قرار داده است یعنی امتی معتدل و متعادل و به دور از افراط و تفریط هستند.

احسان، بخشش اضافه است

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا با بیان آیه 67 سوره فرقان گفت: از جمله صفات مؤمنان این است که در انفاق، اسراف نمی‌کنند یعنی طوری نمی‌بخشند که چیزی برای خودشان باقی نماند و از طرف دیگر نیز خسیس نیستند و حالت بخل‌ورزی به آنها دست نمی‌دهد بلکه حالت تعادل دارند.

وی با اشاره به آیه 29 سوره اسراء افزود: خدای متعال در این آیه نیز می‌فرماید که دستت را به گردنت نبند. این جمله کنایه از بخیل نبودن است و از طرفی نیز به معنای آن است که آنقدر گشاده‌دست نباش که همه چیز را ببخشی و برای خود و خانواده‌ات چیزی نماند.

این پژوهشگر قرآن اظهار کرد: فخر رازی که تفسیرش از تفاسیر بسیار قابل توجه و راه‌گشاست درموارد فراوانی در مورد آیه 29 سوره اسراء می‌گوید: آن زمانی که شما حالت تعادل و عدالت را ایجاد کردید و چیزی اضافه بر آن خواستید ببخشید، آن حالت اضافه احسان نام دارد. سپس می‌گوید: در انسان سه قوه وجود دارد؛ قوه شهوت که آدمی را به فحشا وا می‌دارد، قوه غضبیه که آدمی را به منکر وا می‌دارد و قوه وهمیّه که آدمی را به برتری‌جویی وا می‌دارد و این همان بغی است.

فحشا، منکر و بغی چیست؟

وی بیان کرد: برخی دیگر از مفسرین در مورد این سه واژه و عنوانی که خدا در آیه 90 سوره نحل، نهی می‌کند گفته‌اند که فحشا اشاره به گناه آشکار دارد، منکر به گناه پنهانی اشاره می‌کند و بغی هر گونه تجاوز به حق و حقوق دیگران است. مرحوم شیخ عباس قمی در سفینة‌البحار روایتی بسیار تکان دهنده نقل می‌کند که آتش جهنم با سه دسته از مردمان سخن می‌گوید؛ اول با زمامداران، دوم با علما و دانشمندان و سوم با ثروتمندان و پولداران.

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا افزود: آتش جهنم به زمامداران می‌گوید ای کسانی که خدا به شما قدرت داد اما شما عدالت را به کار نبستید در این هنگام آتش جهنم آنها می‌بلعد همان‌گونه که پرندگان دانه کنجد را می‌بلعند، سپس به علما خطاب می‌کند که ای کسانی که ظاهر خود را برای مردم آراستید اما به معصیت خدا پرداختید، سپس آنها نیز بلعیده می‌شوند و بعد به ثروتمندان می‌گوید ای کسانی که خدا به شما امکانات وسیع بخشید اما از انفاق بخل ورزیدید آنگاه آتش دوزخ آنان را نیز می‌بلعد.

وی تأکید کرد: این‌گونه روایات در ذیل آیات واقعاً تکان دهنده است. وظیفه همه ماست که با آیات قرآن با دید تحقیق بنگریم، علاوه بر قرائت، مطالعه نیز داشته باشیم و تفسیر نیز بخوانیم.

این کارشناس دینی گفت: انفاق در اسلام، مسأله پر اهمیتی است که آیات و روایات در این زمینه سفارش فراوان کرده‌اند و آن کسانی که نزدیک‌تر هستند مخصوصاً خویشاوندان تهی‌دست باید مقدم شمرده شوند. از طرفی نیز اسلام در مورد چیزهایی نیز نهی می‌کند.

این مترجم برجسته قرآن کریم در توضیح واژه بغی بیان کرد: بغی در اصل به معنای جست‌وجو است و چنانچه به شخص ظالمی، باغی گفته شود به معنای این است که آن فرد در جست‌وجوی ظلم، تجاوز و تعدی است. بغی در قرآن کریم به معنای حسادت نیز به کار رفته است. انسان گاهی به دنبال صفات مثبت مانند رحمت خدا است و گاهی نیز به جست‌وجوی موارد منفی مانند ظلم و ستم و تجاوز است که خدا در اینجا نهی می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در پایان سخنانش بیان کرد: ستم و تجاوز می‌تواند در غالب‌های گوناگون باشد. یک وقتی ظلم زبانی، گاهی با قلم و زمانی ظلم عملی است. شاید ظلم به خود شخص باشد شاید به خانواده و شاید گاهی نسبت به جامعه باشد یا حتی در سطح بین‌المللی ایجاد فساد کند.