به گزارش خبرگزاری شبستان، تاریخ جَهانگُشای کتابی فارسی نوشتهٔ عطاملک جوینی دربارهٔ تاریخ مغول و خوارزمشاهیان و اسماعیلیان تا ۶۵۵ق و از آثار مهم از نظر تایخی و نیز ادبی به شمار می‌رود و نمونه‌ای برجسته از سدهٔ هفتم ق. است.
کتاب جهانگشای در سه جلد تألیف شده است:
جلد اوّل بعد از دیباچه ای طولانی، مشتمل بر فصلی در عادات و رسوم مغول قدیم و فصلی در قوانین وضع شدة چنگیزخان، یعنی "یاسا" ست. بعد از آن مؤلف، تاریخ چنگیزخان و خروج وی و فتوحات او در ممالک اویغور را بیان می کند و فصلی را به تاریخ اقوام اویغور و آداب و رسوم و معتقدات ایشان اختصاص می دهد. سپس فتوحات قشون چنگیزخان در ماورءالنّهر و ایران و قتل و کشتار و تخریب آن بلاد و انقراض دولت خوارزمشاهیان و وقایع دیگر تا وفات چنگیزخان (639-626) و حکایات جود و کرم او سخن می گوید و به دورة نیابت سلطنت توراکیناخاتون، مادر کیوک خان بن اوکتای قاآن، می پردازد و با بیان تاریخ مختصری از توشی (چوچی) و جغتای، دو پسر چنگیزخان، جلد اوّل را تمام می کند.
جلد دوم از کتاب جهانگشای، بدون مقدّمه به تاریخ خوارزمشاهیان می پردازد و وقایع مربوط به آنها را به طور مفصّل بیان می کند. آنگاه فصلی مفید را به تاریخ ملوک کفّار ترک، معروف به ملوک قراختای و گورخانیه، که نزدیک به نود و پنج سال، از حدود سال 512 تا 607 ه. ق، در ماوراءالنّهر و ترکستان شرقی، از جیحون تا کاشمر و ختن و بلاساغون، سلطنت نمودند، و دیگرِ ملوک الطوایف ترک آن نواحی اختصاص می دهد و در اواخر این جلد، تاریخ سرگذشت حکّام و شحنگان مغول را که از عهد اوکتای قاآن تا ورود هولاکو به ایران (653-626 ه.ق) حکمرانی نمودند، مانند جِنتِمور و نوسال و گرگوز و امیرارغون، با شرح و بسط تمام ذکر می کند و جلد دوم را به پایان می برد.
جلد سوم با جلوس منکوقاآن بن تولی بن چنگیزخان در سال 649 ه.ق و بعضی وقایع مهم دوران سلطنت او آغاز می شود. سپس به تفصیل، حرکت هولاکو به ایران (سال 653 ه.ق) و قلع و قمع اسماعیلیّه را شرح می دهد و بعد با بسط تمام از تاریخ ملوک اسماعیلیّة الموت و مذهب این طایفه و سرگذشت احوال ایشان از آغاز ظهور سخن می راند و جلد سوم را به ذکر آخرین پادشاه این سلسله و انقراض ایشان به دست هولاکو به پایان می رساند (سال 655 ه.ق). در بعضی از نسخه های جهانگشای، در آخر جلد سوم فصلی در شرح واقعة فتح بغداد به دست هولاکو، تألیف خواجه نصیرالدّین طوسی، موجود است که در واقع ذیلی بر تاریخ جهانگشای محسوب می شود.
دوره سه جلدی کتاب تاریخ جهانگشای جوینی با تصحیح حبیب الله عباسی و دکتر ایرج مهرکی (براساس قدیمترین نسخه عطا ملک بن محمدبن محمد جوینی همراه با گزارش ساده و سال شمار تاریخ مغول) رانشر زوار چاپ کرده است.
نظر شما