به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، همایش «عقلانیت و اعتدال در جهان معاصر» به مناسبت روز جهانی فلسفه دوشنبه، 24 آبان ماه در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.
بر پایه این گزارش، آیت الله سیدمصطفی محقق داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی طی سخنانی با اشاره به موضوع عقلانیت و اعتدال به عنوان سرفصل مورد بررسی در مراسم بزرگداشت روز جهانی فلسفه اظهار کرد: اساسا عقلانیت و اعتدال در دایره فلسفه ترسیم شده است اما ظاهرا دو مدعا در این مسئله وجود دارد که شاید به عهده امثال بنده باشد که آن را بیان کنیم؛ نخست آنکه عقلانیت زمینه اعتدال را به وجود می آورد یا با عقلانیت بالضروره به اعتدال می رسیم، مدعای دوم این است که فلسفه در جهان معاصر عقلانیت می آورد و عقلانیت اعتدال.
وی ادامه داد: فلسفه مدعی است برای زندگی روزمره مردم عقلانیت می آورد. اگر همه مردم فلسفه بدانند عقلانی فکر می کنند و اگر عقلانی فکر کنند اعتدال دارند و اینجاست که مسئله اخلاق مطرح می شود.
این پژوهشگر تصریح کرد: در رابطه با مسایل فوق در جهان امروز یک شاهد داریم، در خاورمیانه امروز شاهد سفاک ها و خونریزانی در چند سال اخیر حضور داشته است و آنچه مسلم است آن که آنها با فلسفه حتی ذره ای آشنا نیستند و این برای اهل فلسفه افتخار است که یک فیلسوف بین این افراد پیدا نمی شود ضمن اینکه کشورهای عرب مسلمان به ویژه سلفی ها کتاب فلسفه ندارند و اصلا داشتن کتاب فلسفه در آنجا جرم است، بنابراین، از نظر شاهد تاریخی به نحوه حقیقت خارجی این مسئله وجود دارد که این افرادی که اینگونه خونریزی می کنند یقینا هیچ کدام فیلسوف نیستند.
آیت الله محقق داماد گفت: مرحوم ملاصدرا در کتاب «شواهد الربوبیه» در مبحث معاد یک فصل دارد با نام «فی تکون الانسان و قوا نفسه» که در این فصل در مورد انسان، پیدایش او، قوای نفس او و موارد دیگر بحث می شود از جمله اینکه عناصر اولیه که همان عناصر اربعه هستند با یکدیگر سازش ندارند و علی الدوام تضاد کاملی با هم دارند.
وی ادامه داد: این عناصر وقتی بینشان امتزاج حاصل شود تضادشان کم می شود و زمانی که اندک شد اول صورت معدنی، سپس نفس نباتی و پس از تصفیه شدن مکرر به نفس حیوانی می رسد و زمانی که به درجه صافی رسید و تضاد خود را از دست داد و عناصر اربعه با هم آشتی شدند و به اعتدال کامل رسیدند با وجود آنکه به کلی تضادشان از بین نمی رود اما استعداد پیدا می کنند که خداوند از عالم قدس به آنها نفسی عطا کند که نفس انسانی و نفس ناطقه می شود.
وی ادامه داد: ملاصدرا وقتی به این مبحث می رسد سریع از آن عبور می کند در حالی که ابن سینا در این رابطه معتقد است که عقل عملی با کمک شهوت و غضب کار می کند. عقل عملی می خواهد به خواسته اش برسد اما نمی رسد و به قوه غضبیه به حزن و نهایتا گریه می رسد. گاهی هم به کمک قوه شهویه به آنچه می خواهد می رسد و اقناع می شود.
محقق داماد تصریح کرد: کار دوم عقل عملی همراهی با قوه متخیله است که تمام صنایع معلول این همراهی هستند که عقل عملی با نیروی متخیله نفس همراه شود. ابن سینا می گوید عقل عملی فکر داشته و سه حالت دارد که دو حالت آن افراط و تفریط است به افراط آن جربزه می گویند و به تفریطش بلاهت. عقل عملی می تواند جربزه داشته باشد و جربزه یعنی تندروی تا حدی که در مسیر حقیقت به انحراف برسند.
این پژوهشگر فلسفه اسلامی گفت: به زعم ابن سینا در این مقطع آدمی به این شاخه و آن شاخه پرتاب می شود و به جایی می رسد که در مقطعی از عمر حیران مطلق می شود اما در مقابل آن بلاهت را بیان می کند که طی آن انسان نمی تواند مطالب را یاد بگیرد و اینجاست که ابن سینا معلم های فلسفه را نصیحت می کند و می گوید فلسفه را نزد آدم های ابله نگو. او توصیه های خود را در فصل پنجم و در مقاله اولی، کتاب شفا ارایه می کند.
این محقق تصریح کرد: اما سومین حالت از دیدگاه ابن سینا حکمت نام دارد که همان اعتدال است. او معتقد است این مولفه با حکمتی که تقسیم به عملی و نظری می شود، تفاوت دارد و در اینجاست که ابن سینا و امثال او ادعای عجیبی دارند و از نظر من معلمان فلسفه باید فکر و این مباحث را به زندگی روزمره مردم منتقل کنند.
وی تاکید کرد: شخصی که عقلانی فکر کند و عقل نظری و عقل عملی او همراه هم باشند و این دو مولفه با هم جمع شوند به حکمت از نظر عملی می رسد. این چنین انسانی افراط و تفریط نمی کند، چنین انسانی در همه چیز اعتدال دارد، حکما می گویند که در همه چیز از جمله در عبادت اعتدال داشته باشید کسی که تا شب عبادت کند، عابد نیست.
وی در پایان گفت: زنده باد ملاصدرا که به عنوان حکیم اسلامی و شیعی سلوک حکیمانه دارد.
نظر شما