به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، آیین رونمایی از چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن فارسی با حضور حجت الاسلام محمدی دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور، غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دیگر قرآن دوستان در محل موزه هنرهای دینی امام علی (ع) برگزار شد.
غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن گرامیداشت هفته وحدت و همچنین میلاد پیامبر اسلام (ص) و امام جعفر صادق (ع)، انتشار این ترجمه از قرآن را بسیار شایسته دانست و ابراز امیدواری کرد که انتشار این اثر از سوی نشر نو به مدیریت محمدرضا جعفری، هدیه رحمتی به روح پدر ایشان زنده یاد عبدالرحیم جعفری باشد.
وی با بیان اینکه چنین ترجمه‌های قرآنی، خزانه‌ای ارزشمند برای زبان فارسی است، گفت: فایده آنها در درجه اول از حیث اتباع آنها به واژگان کهن فارسی است چون تلاش می‌کردند اصالت قرآن مخدوش نشود. در واقع این دست از ترجمه‌های قرآن خودشان یک فرهنگ نامه هستند که به غنای زبان فارسی کمک می‌کنند. این ترجمه‌ها آنقدر که از لحاظ واژگانی اهمیت دارند، از لحاظ نحوی اهمیت ندارند، چون مترجمان در نحو، آزادی عمل را آگاهانه از خودشان سلب کرده بودند و از ساختار عبارات قرآنی متابعت می‌کردند. آنها بر واژگان اصرار داشتند تا جای امکان آنها را به فارسی برگردانند.
حداد عادل افزود: علاقه مترجمان کهن به برگرداندن کلمه به کلمه به زبان فارسی یقیناً بیش از علاقه امثال بنده و شما بوده است؛ علتش این است که آنها از زمانی شروع به کار ترجمه قرآن کردند که هنوز آمیزش زبان فارسی و عربی به صورت امروزی اتفاق نیفتاده است.
رییس بنیاد سعدی گفت: وقتی نوح ابن منصور سامانی می‌خواست در ماوراءالنهر قرآن را به فارسی برگرداند، اول استفتاء کرد و اجازه گرفت که آیا می‌شود قرآن را به فارسی ترجمه کرد یا نه؟ صرف‌نظر از مَشرب و فقهی که این کار را جایز بداند یا نداند، علت این احتیاط این بود که او (و همچنین آنها) نگران بودند که قرآن در ترجمه تبدیل به کتاب دیگری شود و از عظمت کلام خدا کاسته شود. این احتیاط در روز اول دغدغه‌ای برای مترجم ایجاد می‌کرد که بداند مختصر بی‌توجهی در ترجمه قرآن و یا کم و زیاد کردن کلمه‌ای در ترجمه، درواقع کم و زیاد کردن سعادت دنیوی و اُخروی مسلمانان است.
حداد عادل بیان کرد: متن مفصلی مثل قرآن که شامل انواع مسائل معنوی یا الهیاتی، توحیدی، سیاسی، فقهی، احکامی و همچنین داستان‌های انبیاء وجود ندارد. اما این متن مفصل ۱۱۰۰ سال پیش در کشور ما با دقت و انضباط مثال‌زدنی به فارسی برگردانده شد. مجموع این احتیاط‌ها و احترام‌ها سبب شد که امروزه زبان فارسی به گنجینه‌ای از واژگان کهن دسترسی داشته باشد آن هم به برکت ترجمه‌های قرآن. این سرمایه بزرگی برای ماست تا زبان فارسی را توسعه دهیم و آن را تازه نگه داریم.
وی با اشاره به اهمیت ترجمه طبری گفت: نظر به احتیاطی که مترجمان آن دوره در برگرداندن قرآن به زبان فارسی انجام می‌دادند، ترجمه طبری تبدیل به الگوی ماندگار ترجمه در زبان فارسی شد و این اولین ترجمه، سرمشق همه مترجمان بعدی شد و آنها هنرشان را تنها در اصلاح برخی واژگان و رفع ابهام از برخی اصطلاحات به کار می‌بردند.
واژگان عربی در ترجمه‌های قرآن بیشتر شده است
وی افزود: تنها در صد سال اخیر است که با تحولی که در زبان فارسی و همچنین تحولی که در نگاه به دین پدید آمد، ترجمه فارسی هم دچار تحول بنیادین شد و رشد سریعی پیدا کرد. هر چه ما از ترجمه‌های کهن جلو‌تر آمده‌ایم، درصد واژه‌های عربی در ترجمه قرآن بیشتر شده است؛ در ترجمه طبری ۹۵ درصد واژه‌ها فارسی است در حالی که در ترجمه‌های امروزی شاید تنها ۵۰ درصد فارسی باشند و ۵۰ درصد مابقی، عربی هستند. اما از جهت دیگر ما از تسلط ساختار نحوی زبان عربی به فارسی، هر چه از قدیم به سمت امروز حرکت کردیم، نحو، فارسی و واژگان هم آمیخته‌ای از فارسی و عربی شدند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی سپس گفت: یکی از وظایف ما در حوزه زبان و ادبیات فارسی، امروزه توجه به گنجینه‌های قدیمی است که به برکت ترجمه قرآن برای ما به یادگار مانده‌اند؛ قبل از انقلاب کارهایی در این زمینه صورت گرفت و حتی در دوره قاجار، تفسیری مانند ابوالفتوح رازی یک سال قبل از درگذشت مظفرالدین شاه به چاپ رسید. استادانی در دانشگاه و بزرگانی از علمای دین به ترجمه پرداختند، اما شاهد بودیم که توجه به ترجمه‌های قرآن در دانشکده‌های ادبیات و محافل ادبی از حیث تولید پایان‌نامه‌های علمی، در حاشیه بود.
حدادعادل با بیان اینکه ترجمه‌های قرآن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری یافت، افزود: بعد از انقلاب و به اقتضای اینکه حکومت، جمهوری اسلامی شد، قرآن در متن توجه قرار گرفت و ترجمه‌های قرآن و قرآن‌پژوهی، میراث گسترده‌ای پیدا کرد. گمان می‌کنم در چهار دهه اخیر حدود هزار پایان‌نامه قرآنی در مقاطع ارشد و دکتری تهیه و دفاع شد و اساساً یکی از تحولات شگرف در این سال‌ها، روی‌آوری به ترجمه قرآن و روزافزون شدن آن بوده است.
وی در ادامه به اعلام آماری از موسسه ترجمان وحی اشاره کرد و گفت: این مؤسسه در سال ۱۳۷۳ تأسیس شد، آمار ترجمان وحی به ما می‌گوید که ۲۱۰ ترجمه از قرآن کریم به زبان اردو صورت گرفته است و مقام دوم با ۱۷۵ ترجمه در اختیار زبان فارسی است، اما فارسی این امتیاز را دارد که اولین زبانی است که قرآن به آن زبان ترجمه شده است. بر اساس این آمار‌ها، ۱۵۷ ترجمه از قرآن به انگلیسی و ۱۱۵ ترجمه هم از آن به ترکی استانبولی صورت گرفته است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به اشتیاق ایرانی‌ها به فراگیری قرآن اشاره کرد و یادآور شد: از بین کشورهای غیر عرب‌زبان، این ایران و ایرانی‌ها بودند که هر وقت خواسته‌اند و بخواهند به عربی صحبت کنند و یا شعر بسرایند، از همه گویشوران زبان‌های دیگر موفق‌تر بوده‌اند.
حداد عادل با بیان اینکه از میان ۱۷۵ ترجمه صورت گرفته از قرآن به فارسی، تنها ۱۰۰ ترجمه کامل بوده و مابقی جزءهایی از قرآن را شامل می‌شوند، تأکید کرد: می‌شود حدس زد که ۵۰ ترجمه از این ۱۰۰ ترجمه مربوط به ۷۰ سال اخیر بوده است و همچنین می‌شود گفت ۴۰ ترجمه از این ۱۰۰ ترجمه مربوط به چهار دهه اخیر یعنی بعد از انقلاب اسلامی بوده است و این نشانه روی‌آوری به قرآن در بعد از انقلاب است.
وی با اظهار تأسف از اینکه هنوز هم که هنوز است زمانی که قرآن در مجالس و محافل خوانده می‌شود، ترجمه آن خوانده نمی‌شود، گفت: من همیشه در آرزو و حسرت این بوده‌ام که هر جا که قرآن خوانده می‌شود، ترجمه قرآن هم خوانده شود؛ البته زمانی که مسئولیت ریاست مجلس را بر عهده داشتم، سعی کردم در جلسات مجلس زمانی که قرآن خوانده می‌شود، حتماً ترجمه آن هم تلاوت شد.
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: بسیاری از بی‌اعتقادی‌ها، بدفهمی‌ها، خرافات و افراط و تفریط‌ها در کار دین، ناشی از آن است که با متن قرآن ارتباط نداریم. اگر گفتمان حاکم بر فضاهای مذهبی ما قرآنی شود، بسیاری از مشکلات دینی ما اصلاح می‌شود، چون قرآن، نور و حقیقتی است که خودش، برهان خودش است.
وی در پایان صحبت‌های خود به قرائت آیه‌ای از سوره نور پرداخت و ترجمه طبری از این آیه و همچنین ترجمه خود از این آیه را برای حاضران خواند و گفت: واژگان قرآنی که در ترجمه‌ها آمده است، آنقدر وسیع و پراهمیت بوده که هم‌اکنون چندین فرهنگ لغت مربوط به این حوزه در زبان فارسی داریم، اگر آن ترجمه‌ها نبود، یقیناً ترجمه‌های قرآن به زبان امروزی هم پدید نمی‌آمد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی قائم مقام رئیس و دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور با بیان اینکه ترجمه قرآن باید از منظر تمدنی و فرا رشته‌ای صورت گیرد، گفت: بسیاری از علوم مثل فقه، ادبیات، بلاغت و کلام به نحوی با ترجمه قرآن در ارتباط هستند ولی متأسفانه دانش ترجمه‌شناسی و نظریه‌پردازی در این حوزه عمیق نبوده است. مترجم قرآن باید علاوه بر اشراف بر متن و قواعد زبانی، باید بر مقاصد قرآن و تفسیر قرآن هم اشراف داشته باشد. قرآن موجب احیاء و زنده ماندن زبان عربی و همچنین ترجمه‌های آن موجب احیای زبان فارسی بوده است.
جای قرآنی با ترجمه بلاغی خالی است
حجت‌الاسلام محمدی تأکید کرد: ترجمه قرآن فقط یک دانش نیست و باید با استفاده از دو عنصر ادب و هنر، محتوای قرآن را در ترجمه از عربی به فارسی منتقل کنیم. بیش از ۱۰۰ ترجمه از قرآن چاپ شده است و چند برابر این میزان هم ترجمه چاپ نشده از قرآن وجود دارد. ما امروز نیازمند ترجمه عصری از قرآن هستیم و ترجمه قرآن هم نیازمند تکامل است. متأسفانه هنوز یک ترجمه بلاغی از قرآن نداریم.
معاون پیشین قرآنی و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به کثرت ترجمه‌های قرآن بعد از انقلاب گفت: یکی از راه‌های رواج مضامین قرآن، ترجمه برای مخاطبان رده‌های سنی و ذائقه‌های مختلف است. ما هنوز ترجمه قرآن برای مخاطب کودک هم نداریم. استراتژی فرهنگی ترجمه قرآن برای ما بسیار مهم است چرا که ما محتوای غنی‌تر از قرآن نداریم.
حجت‌الاسلام محمدی همچنین با اشاره به اهمیت ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف، به ترجمه‌های متعددی که از انجیل صورت گرفته است، پرداخت و گفت: مسلمانان به بالغ بر ۱۰۰ زبان زنده دنیا سخن می‌گویند. یکی از فوری‌ترین کارهایی که باید انجام شود، ترجمه به زبان‌های آنهاست. در حالی که انجیل به بیش از ۲۵۰۰ زبان ترجمه شده است، قرآن به کمتر از ۱۵۰ زبان برگردانده شده است.
دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور چاپ ترجمه‌های خوب بسیار با اهمیت ارزیابی کرد و گفت: یکی از کارهای بسیار خوب می‌تواند معرفی ترجمه‌های بسیار خوب در قالب سالانه‌ها و دوسالانه‌ها توسط دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف باشد. ترجمه‌های کهن از منظر علمی و آکادمیک فواید زیادی برای زبان فارسی دارند.
در ابتدای این آیین و پیش از سخنان محمدی، محمدرضا جعفری سردبیر نشر نو و ناشر قرآن یاد شده به اهمیت ترجمه قرآن اشاره کرد و افزود: نوع ادبیات و آرایه‌های آثار پیشینیان و ادب کهن فارسی جایگاه به سزایی در معرفی ادبیات فارسی و شناساندن استادان صاحب سبک آن دارد که هریک سعی کرده‌اند ترجمه‌ای شیوا از قرآن کریم ارائه دهند که طی قرون سبک و سیاق متفاوتی از خود به جای گذاشته است.
وی گفت: در سال ۱۳۸۶ بود که به محقق جوانی به نام محمد شریفی پیشنهاد کردم که به استخراج چهار ترجمه کهن از تفاسیر قرآن اقدام کند؛ ترجمه تفسیر طبری، تفسیر سورآبادی (۴۷۰ تا ۴۸۰ هجری قمری)، تفسیر میبدی (برگرفته از کشف‌الاسرار و عده‌الابرار) و تفسیر ابوالفتوح رازی (۵۱۰ تا ۵۵۶ هجری قمری). همنشینی این ترجمه‌ها تا حدی این امکان را در اختیار پژوهنده قرار می‌دهد تا بتواند ویژگی‌های زبانی و ادبی و نثر هر ترجمه را با دیگری بسنجد و همچنین تاثیر تفاوت مشرب مترجمان را در ترجمه متنی واحد ببیند.
سردبیر نشر نو ضمن معرفی مختصر هرکدام از این ترجمه‌های کهن اضافه کرد: در نقل تمامی این ترجمه‌ها، همه واژه‌های دشوار یا کلماتی که ممکن است برای همگان شناخته نباشد داخل پرانتز معنی شده است. همچنین بخش‌هایی از ترجمه که جنبه توضیحی داشته در میان دو خط تیره معترضه قرار گرفته است و علاوه بر این با این فرض که مصححان این تفاسیر به رسم الخط نسخه‌های خود پایبند بوده‌اند، در رسم‌الخط ترجمه‌ها هم دست نبرده‌ایم. فهرست‌هایی که در انتهای این قرآن آمده است، همگی حاصل کوشش آقای دکتر محمود رامیار است. امیدوارم این اثر مورد توجه استادان زبان و ادب فارسی و همچنین قرآن‌پژوهان قرار گیرد.
در پایان این مراسم چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن که از سوی انتشارات نشر نو به چاپ رسیده است، رونمایی شد.
نظر شما