انصراف قلب از دنیا، راه ورود به ملکوت نماز است

خبرگزاری شبستان - سرویس قرآن و معارف:  "اولین راهکار برای خواندن نمازی با حضور قلب این است که قبل از نماز، انسان ذهن و قلب خود را از دنیا منصرف کند و رو به خداوند بیاورد. امیر المومنین علیه السلام از زمانی که وضو می گرفتند انگار که نماز می خواندند یعنی متوجه بودند که در پیشگاه الهی حاضر هستند. وقتی آب را بردستان و صورت مبارک می رساندند دعا می خواندند و ذهن و قلب را قبل از شروع نماز آماده می کردند اما آیا ما این طور هستیم؟ این طور برای نماز حاضر و مهیا می شویم؟  می بینید نمازگزار تا چند ثانیه قبل از گفتن الله اکبر همچنان چشمش به سریال است و گاهی حتی وسط نماز گوش هایش صدای بازیگران را دنبال می کند و اگر شرم هم نکنیم حتی وسط نماز، سریال را دنبال می کنیم. این به خاطر آن است که آن انصراف اتفاق نیفتاده است. لذا از واجبات نماز با حضور قلب این است که انسان دست کم 5 دقیقه قبل از نماز آن حالت انصراف را ایجاد کند و متوجه خداوند باشد." بخش اول گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین جلال اعیان منش،‌کارشناس دینی درباره راه های رسیدن به نمازی با کیفیت بالا و همراه با حضور قلب را می خوانید.

بحث ما درباره نماز به عنوان نزدیک ترین راه اتصال به پروردگار است. چه کنیم این راه نزدیک را برای خودمان دور نکنیم؟

در قرآن کریم آیه ای است که می فرماید "ویل للمصلین". حالا این آیه را می توان از چند جنبه به آن نگریست و توجه کرد. چرا خدای متعال در این آیه تا این حد، ابراز نگرانی و تهدید به نمازگزاران دارد. نمازگزار که قاعدتا باید مورد لطف الهی باشد چرا مورد تهدید خداوند متعال قرار گرفته است.

این تهدید از چند زاویه قابل بررسی است. اول درباره وقت نماز است. برخی نسبت به زمان نماز بی مبالات اند و این تهدید می تواند به بی مبالاتی یک نمازگزار به اوقات نماز برگردد. انسان اگر به نماز اول وقت توجه نداشته باشد و به نماز اول وقت پشت پا بزند، خدای متعال این چنین فردی را مورد توبیخ قرار می دهد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: فرار کنید، فرار کنید، فرار کنید از کسی که نمازش را اول وقت نمی خواند. پس این جا معلوم می شود که بی توجهی به زمان نماز و نخواندن نماز اول وقت می تواند مورد مواخذه الهی قرار بگیرد.

اما از آن سو نمازگزارانی هم هستند که اتفاقا نماز خود را سر وقت می خوانند و مصداق نمازگزاران اول وقت به شمار می روند اما باز خطاب خداوند یعنی ویل للمصلین درباره شان است، چون نماز اول وقت را می خوانند اما تلاشی برای ارتقای نماز و حضور قلب ندارند. وقتی نماز را شروع می کنند و الله اکبر را می گویند هنوز فکرشان در دنیا و معامله و غذا و پروژه است. گاهی می بینید نمازگزاری تکبیر را گفته و سجده و رکوع ها را انجام داده و السلام علیکم و رحمه الله را هم بر زبانش جاری شده اما اصلا نفهمیده کی به سجده رفته و کی رکوع بوده  و چطور این کلمات را خوانده است. خب این بی احترامی به خداوند است که روبروی محضر الهی قرار بگیری و با او در سخن باشی اما در باطن با دنیا و قرارهای دنیوی باشی.

پرسش بسیاری از ماست که ما نمی خواهیم مورد خطاب و تشر خداوند قرار بگیریم و مصداق ویل للمصلین باشیم. چه کنیم که نمازمان، نماز صعودکننده و با کیفیت الهی باشد؟

راهش این است که به حضور قلب در نماز برسیم. البته حضور قلب یک امر تدریجی است و دفعتا حاصل نمی شود اما می شود با ممارست به حضور قلب در نماز رسید. به طور مجمل آنچه که از قرآن و روایات اهل بیت (ع) دست ما رسیده نشان می دهد که معیار و محک عبادت در انسان قلب است و میزان پذیرش یا در عبادات هم قلب است. به این گونه که هر چقدر انسان با قلب خود خداوند را عبادت کند، عبادت او پذیرفته می شود و همان قدر که از قلب فاصله می گیرد، عبادت او از کانون توجه خداوند بیرون است. اگر شما به اندازه یک "سبحان ربی العظیم و بحمده" خلوص در نماز داشته باشی و با حضور قلب بگویی همان پذیرفته می شود و بقیه قبول نیست. حالا مسلمانی، مسلمان حقیقی و شیعه ای، شیعه حقیقی است که عبادات خود را قلبا انجام دهد و مُصر بر این باشد که به قلب خود رجوع کند. حالا سرآمد همه عبادات انسان نماز است و  نماز هم در قلب انسان جمع شده است.

با این تفاصیل چه کنیم یک نماز با حضور قلب بخوانیم؟

راهکارهایی در این باره وجود دارد که انسان می تواند از آن ها بهره ببرد. اولین راهکار برای خواندن نمازی با حضور قلب این است که قبل از نماز، انسان ذهن و قلب خود را از دنیا منصرف کند و رو به خداوند بیاورد. امیر المومنین علیه السلام از زمانی که وضو می گرفتند انگار که نماز می خواندند یعنی متوجه بودند که در پیشگاه الهی حاضر هستند. وقتی آب را بردستان و صورت مبارک می رساندند دعا می خواندند و ذهن و قلب را قبل از شروع نماز آماده می کردند اما آیا ما این طور هستیم؟ این طور برای نماز حاضر و مهیا می شویم؟  می بینید نمازگزار تا چند ثانیه قبل از گفتن الله اکبر همچنان چشمش به سریال است و گاهی حتی وسط نماز گوش هایش صدای بازیگران را دنبال می کند و اگر شرم هم نکنیم حتی وسط نماز، سریال را دنبال می کنیم. این به خاطر آن است که آن انصراف اتفاق نیفتاده است. لذا از واجبات نماز با حضور قلب این است که انسان دست کم 5 دقیقه قبل از نماز آن حالت انصراف را ایجاد کند و متوجه خداوند باشد.

راه دیگری که می تواند نمازی با حضور قلب برای انسان پدید آورد، اعمال مستحبی قبل از نماز است. درباره اذان و اقامه بسیار سفارش شده و به جا آوردن اذان و اقامه بسیار موثر است تا انسان ذهن و قلبش را متوجه خداوند کند. در روایات است که اگر کسی قبل از نماز اذان را بگوید یک صف از ملائکه و اگر اذان و اقامه را بگوید دو صف از ملائکه پشت سر او به نماز می ایستند. پس این اذان و اقامه مقدمه ورود به نماز است مثل وقتی که انسان بین غذای گرم و سرد فاصله ای می اندازد، این همان فاصله است که بین دنیا و نمازگزار می افتد تا با حضور قلب در محضر الهی حاضر شود وگرنه می شود هم در دنیا و روابط آن غرقه باشی و  بعد با این حال غرق شده به ملکوت هم راه پیدا کنی؟  مسلما از محالات است. پس این اذان و اقامه را قرار داده اند که انسان یک دفعه وارد الله اکبر نشود و اول جانش به یک قرار و طمانینه ای برسد سپس آیات و اذکار نماز بر زبانش جاری شود.