قلعه باستانی فلک الافلاک، از اماکن بی نظیر گردشگری در استان لرستان

خبرگزاری شبستان_ لرستان،

استان لرستان، استانی پهناور در دامنه رشته کوهای زاگرس واقع در غرب کشورکه دارای آب و هوای چهار فصل است به نحویی که مناطق شمالی این استان در دل تابستان هم هوایی سرد دارد و در مناطق جنوبی این استان نیز در دل زمستان می توان شاهد هوای مطبوع بهاری بود.

لرستان را عروس زاگرس نامند از آن جهت که طبیعی بسیار بکر و زیبا دارد و با آبشار های کم نظیر زینت داده شده است.

سرزمین چشمه ها و رودخانه های جاری که بهاری بی نظیر را برای مردم این استان خلق می کند، هرگوشه این سرزمین زرخیز نماد جلوه ای از لطف الهی است، گرچه از سرمایه های کم نظیر این استان برای توسعه آن غفلت ها به عمل آمده است، اما لرستان مهد زندگی مردم لرزبان و لک زبان تمدنی به قدمت تاریخ زندگی بشریت دارد و در هر کاوش میراث فرهنگی بخشی از تمدن مردم ساکن این دیار برای جهانان آشکار شد.

در کنار طبیعت کم نظیر استان لرستان که در فصل بهار چون طاووسی خوش خط و خال دامن می گستراند، آثار بی نظیری از نیاکان مردم لر زبان بر جای مانده است که در سال بخش عمده از گردشگران نوروزی داخلی و خارجی را به سمت خود جذب می کند.

در میان آثار باستانی استان لرستان قلعه فلک الافلاک چون نگین انگشتری استان لرستان است،  این اثر باستانی کم نظیر از مشهورترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری استان لرستان است که در بالای تپه‌ای باستانی و در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد.

قلعه فلک الافلاک از شرق و جنوب شرقی به رودخانه خرم‌ رود، از غرب به خیابان امام خمینی و از شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می‌شود.

از تاریخ ساخت قلعه فلک الافلاک و بانی آن، اطلاعات دقیقی در دست نیست اما بر اساس شواهد موجود، بنای اولیه این قلعه به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی باز می‌گردد.

ساسانیان در حدود منطقه کنونی خرم‌آباد، شهری با نام شاپورخواست ساختند  و از قلعه فک الافلاک به عنوان  مرکز حکومتی و نظامی استفاده می شده است.

شاپورخواست بعدها ویران و در حدود سده هفتم هجری قمری، شهر خرم‌آباد فعلی به جای آن بنا شد.

 این اثر باستانی در طول دوران های مختلف استفاده های متعددی داشته است،  در دوره پهلوی اول و دوم، کاربرد این قلعه به ترتیب پادگان نظامی و زندان سیاسی بوده است  و امروز نمایشگاهی از فرهنگ و آثار باستانی بومی در این مکان قرار دارد.

وسعت تقریبی قلعه فلک الافلاک 5300 مترمربع است و دارای 8 برج، 2 صحن و 300 جان‌پناه می‌باشد، فضای داخلی قلعه به 4 تالار نسبتاً بزرگ پیرامون و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است.

ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه 23 متر است، مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه، سنگ، آجر، خشت و ملات گچ و آهک است.

 ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهروی ورودی، به حیاط اول متصل می شود، در گوشه شمال شرقی حیاط اول یک حلقه چاه آب به عمق 40 متر وجود دارد که آب مورد نیاز ساکنان قلعه از آن تأمین می‌شده است (البته اکنون نیز قابل بهره‌برداری می‌باشد).

عطاحسن پور، کارشناس میراث فرهنگی لرستان در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت:  قلعه فلک الافلاک در منابع تاریخی مکتوب، با نام‌های متفاوتی چون دژ شاپور خواست، سابرخاست، دزبر و قلعه خرماباد یاد شده است.

وی با بیان اینکه  نام «فلک الافلاک» (به معنای سپهر سپهران)، است، افزود: این  عنوانی است که از دوره قاجاریه برای این قلعه در نظر گرفته شد و از آن روزگار تا به حال باقی مانده است.

حسن پور، اظهار داشت: در واقع وجه نامگذاری این بنا، شاید به دلیل وجود دوازده برج قلعه که اشاره‌ای به دوازده برج فلکی دارد.

کارشناس میراث فرهنگی لرستان، افزود: از ویژگی‌های اصلی این بنا می‌توان به قرارگیری بر فراز صخره‌های سنگی و اِشراف کامل آن به دره تاریخی خرم‌آباد و جاری شدن چشمه پرآب گلستان از دامنه شمالی تپه اشاره نمود. مجاورت قلعه فلک الافلاک با غارهای پیش از تاریخ دره خرم‌آباد، سنگ نوشته خرم‌آباد، مناره آجری، پل شکسته (پل شاپوری) و گرداب سنگی، بیانگر پیوستگی تاریخی این قلعه با آثار مذکور است.

قلعه فلک الافلاک خرم آباد،  در دوره‌های گوناگون، دستخوش تغییر و تحولات متعددی شده است که بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می‌باشد، بر اساس مدارک موجود، تا حدود صد سال پیش، بارویی دوازده برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار این برج در محوطه شمال غربی قلعه دیده می‌شود.

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود، در قرن چهارم هجری قمری به مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل‌ بویه تبدیل شد، قلعه فلک الافلاک در زمان حکومت خاندان بدر (قرن چهارم هجری قمری)، به عنوان خزانه سلطنتی کاربرد داشته و در زمان اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه و قاجاریه، مقر حکومتی بود.