مساجد تاریخی گیلان پذیرای گردشگران نوروزی

خبرگزاری شبستان-گیلان؛ مساجد همواره از صدر اسلام جایگاه عبادی و اجتماعی بوده و در راس همه امور قرار داشت. امروزه نیز مساجد کارکردهای گذشته خود را حفظ کرده و مساجد تاریخی به محلی معنوی برای گردشگران و مسافران تبدیل شده است.

در این گزارش چند مسجد تاریخی شاخص استان و شهر رشت را که دارای جاذبه های گردشگری همراه با معماری بی نظیر هستند را معرفی می کنیم.

مسجد صفی

مسجد سفید یا مسجد صفی یا مسجد شهیدیه از تاریخی‌ترین مساجد شهر رشت و در محله‌ای به همان نام واقع شده‌است.

تاریخ بنای اولیه این مسجد دقیقا روشن نیست. بر اساس یک روایت شیخ صفی الدین اردبیلی به دلیل دوستی با شیخ زاهد گیلانی در سفری به گیلان در محله فعلی چاهی می‌کند و عبادتگاهی سازد که بعدها به مسجد تبدیل می‌شود.

بعضی از تاریخ نویسان این مسجد قبر محمدباقر میرزا ملقب به صفی میرزا پسر بزرگ شاه عباس اول می‌دانند که با بدخواهی اطرافیان پدرش به دستور آنان کشته شده‌است و در آن محل دفن شده‌است. برخی باور دارند علت نامگذاری این مسجد به شهیدیه قتل ناحق صفی الدین میرزا است.

مسجد صفی طبق عبارتی که روی یک کاشی در داخل محراب دیده می‌شود در سال ۱۳۳۴ هجری قمری (۱۲۹۵ ه.ش) به دست حاج یوسف کاشی ساز تجدید بنا شده‌است.

در قسمت جنوبی محراب مسجد سه فلیپا به ارتفاع تقریبی چهار متر و به قطر یک متر وجود دارد. چاه صاحب الزمان احتمالاً همان چاهی است که به دست شیخ صفی الدین اردبیلی حفر شده‌ است.

مسجد صفی رشت به شماره ۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

مسجد اکبریه لاهیجان

مسجد اکبریه یکی از مشهورترین مساجد استان گیلان و از بناهای مهم لاهیجان است. این مسجد در زمان فتحعلی شاه قاجار ایجاد شده‌ است.

سنگ نبشته مرمری به خط نستعلیق که بر دیوار ضلع شرقی مسجد جای دارد، بانی مسجد را حاج علی اکبر لاهیجانی معرفی کرده است.

وضوخانهٔ مسجد در دو طبقه ساخته شده و هر طبقه دارای هشت ستون میانی است. از وضوخانهٔ طبقه همکف، سه در بزرگ چوبی به شبستان باز می‌شود. هر دو وضو خانه دارای پوشش گنبدی هستند.

مسجد اکبریه از دو قسمت وضوخانه و شبستان تشکیل شده‌ است. در حاشیه شبستان و متن محراب کاشی کاری همراه با خطوط نسخ و مزین به آیات قرآنی دیده می‌شود.

در قسمت شمال شرقی مسجد، مناره زیبای مسجد با بدنه آجری جای گرفته که 18 متر ارتفاع دارد. مناره مسجد به شکل 8 گوش و دارای خشخاش یا اضلاعی است که بین هر ضلع، طاق‌های باریک و بلندی ساخته شده است. بر بالای مناره یک گنبد کوچک هرمی شکل جای گرفته که دارای کاشی‌کاری با طرح‌های هندسی و به رنگ آبی آسمانی، زرد، سیاه (قهوه‌ای تیره) و سفید است.

این مسجد تاریخی در محله گابنه شهر لاهیجان واقع شده‌ است.

 اسپیه مزگت

   اسپیه مزگت»مسجدی کهن و در واقع قدیمی‌ترین خانه خدا در گیلان، که طی قرن‌ها، گنجینه‌ی ارزشمند تاریخ اسلام را در قلب خود حفظ کرده است. این مسجد شگفت انگیز در کرانه‌ شمالی رود دیناچال و در یک و نیم کیلومتری شرق جاده‌ی تالش – انزلی واقع شده است.

ین بنا یک آتشکده قدیمی و بزرگ است که در دوران پس از اسلام احتمالا بعد از قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و تا مدت های مدیدی مورد استفاده قرار گرفته است. علت وجودی چنین بنایی در یک نقطه دور افتاده هر بیننده ای را به حیرت می اندازد، بنایی با آن قدمت تاریخی که کتیبه کوفی بر آن گواهی می‌دهد.

قدمت این بنا با توجه به کتیبه کوفی و سفال های به دست آمده به دوره سلجوقیان می‌رسد که با آهک اندود و نماسازی شده است، اطلاعات به دست آمده از نوع معماری و همچنین وجود سفال های مربوط به عصر ایلخانی، از قدمت حداقل ۸۰۰ ساله این مسجد حکایت می کند. (برخی از روایات حاکی از آن است که بنای مسجد مربوط به دوره ساسانی است.)

این مسجد در منطقه به «مسجد عبداللهی» نیز مشهور است و مردم منطقه باور دارند این مسجد توسط عبدالله بن عمر ساخته شده است شاید چنین نمونه‌ای که هم ویژگی‌های معماری قبل و هم بعد از اسلام را در خود جمع کرده باشد، در جای دیگر موجود نباشد. بنایی باقی‌مانده از یک آتشکده‌ی زرتشتی قدیمی و بزرگ پیش از اسلام که رواق چهار گوش داخلی آن محل نگهداری آتش مقدس بوده و مردم برای عبادت در دهلیزهای کناری آن می‌ایستادند و بعد از ورود اسلام به این منطقه بدون تخریب بنا، نحوه‌ی اداره‌ آن تغییر کرده و به مکان مقدس مسلمانان برای عبادت خداوند تبدیل شد. بر یکی از دیوارهای آن پنج شش متر کتیبه‌ کوفی ساده باقی ‌مانده و کلمات «ولم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین» ( قسمتی از آیه‌ی ۱۸ سوره‌ی توبه) بر روی آن به چشم می‌‌خورد.

این کتیبه که ابتدای آن در همین دهلیز بوده، زمانی چهار دهلیز اطراف را تزئین می‌داده است؛ اره دهلیز‌ها نیز گچ ‌بری عجیبی به ارتفاع یک متر داشته که فعلا دو متر از این اره بر دیوار شمالی مشخص است، شاید بتوان از آنچه باقی مانده است حدس زد که این بنا شامل یک رواق در وسط و چهار دهلیز در چهار طرف بوده است.

مسجد مستوفی رشت

مسجد، مدرسه مستوفی رشت در اوایل دوره قاجاریه در محله زاهدان شهر رشت که اصلی ترین محله آن زمان بود توسط یکی از بازماندگان خانواده سمیعی، مرحوم میرزا محمد طاهر سمیعی بنیاد شد تا برای تحصیل و نمازگزاری طلاب مورد استفاده قرار گیرد. از آن پس این بنای معماری اسلامی به نام مسجد و مدرسة مستوفی شهرت یافت.

متأسفانه فقدان کتیبه تاریخی در این مسجد، تاریخ گذاری روی این بنا را دچار مشکل ساخته ولی کاشیکاری هفت رنگ بر بدنه دیوار جنوبی بنا، با صلابت و زیبایی هر چه بیشتر نمایانگر هنر کاشیکاران اوایل دورة قاجار است.

کاشیکاری هفت رنگ بنا به همراه کتیبه های موجود در آن با عبارات "لااله الاالله" ، "یا علی" و ... به خط کوفی از ویژگی های منحصر به فرد این مسجد است. مسجد و مدرسه مستوفی در بافت تاریخی شهرستان رشت، خیابان مطهری، میان راسته مسگرها و بین خیابان مسجد صفی و مسجد بادی الله قرار گرفته است.

از آنجا که این مسجد فاقد گنبد، مناره، ایوان و... است و از میان عناصر اصلی تشکیل دهنده مساجد، فقط دارای محراب است بنابراین تزئینات به کار رفته در بنا محدود و شامل کاشی کاری های پشت و دور محراب و پنجره ها و کتیبه های که در قسمت بالایی دیوار شمالی مسجد وجود دارد است و با توجه به سادگی و بی پیرایگی این مجموعه، هیچگونه زیاده روی در تزئینات کاشیکاری بنا به چشم نمی خورد. اما همین تزئینات اندک از ارزش والایی برخوردار است به خصوص در عهد قاجار که دوره انحطاط معماری ایران است.

مسجد تاریخی حاج صمد خان

 مسجد حاج صمدخان در سال ۱۳۳۴ هجری قمری به دست حاج صمدخان تاجرباشی شیروانی در زیربنای ۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. این مسجد دومین مسجد تاریخی و چهارمین مکان تاریخی رشت است.

محراب ۲۴ مترمربعی مسجد دارای گچ بری‌های استادانه‌ای است و دو کتیبه روی آن کار شده که در کتیبه سمت راست موقوفات مسجد و در کتیبه سمت چپ شعری در نیایش خداوند نوشته شده است.

چهار ستون پنج متری با سرستون‌ها و گنبد گچ بری شده از دیگر زیبایی‌های تاریخی مسجد حاج صمدخان رشت است.

منبر مسجد به دست حاج بابا ولد کربلایی و علی نقی بادکوبه‌ای در سال ۱۳۳۵ هجری قمری ساخته شده و در آن هیچ میخ و پیچ فلزی به کار نرفته است.

مسجد بادی الله

مسجد بادی الله از جمله مساجد قدیمی شهر رشت است که بنیانگذار این مسجد، مرحوم بدیع الله بوده که قبر وی نیز در قسمت شمالی شبستان مسجد واقع است.

نام مسجد برگرفته از نام بنیانگذار و بانی آن است که بعدها تحت تأثیر گویش محلی ساکنان شمالی کشور به «بادی الله» معروف  شد. بر روی صندوقچه ای که بر روی قبر مرحوم بدیع الله قرار گرفته این عبارت به چشم می خورد «احداث این مسجد ۱۳۴۴ قمری»، که با استناد به تاریخ درج شده بر روی این صندوقچه قدمت این بنا را می توان در حدود ۹۰ سال تخمین زد و آنرا به اوایل دوره پهلوی نسبت داد.

گچبری محراب و کتیبه روی آن به طور کامل از بین رفته و به جای آن محرابی از جنس سنگ مرمر همراه با کتیبه کاشی کاری به چشم می خورد. ازاره داخلی مسجد چهار ردیف کاشی منقش سفید و آبی به ارتفاع ۶۵ سانتی متر از کف و در پایه فیلپاها سه ردیف کاشی به ارتفاع نیم متر وجود داشته که امروزه جای خود را به ازاره مرمرین مشکی داده است.

در ضلع غربی مسجد، مدخل غرفه زنانه و پنج پنجره نورگیر وجود داشته که امروزه پنجره ها و ورودی این ضلع از بنا کاملا مسدود شده و تنها پنجره های کوچک طبقه فوقانی مسجد موجود است.