مواجهه فقه شیعه باپرسش های مدرن// پذیرش مردم،شرط تحقق حکومت اسلامی است

به گزارش خبرنگار شبستان، حجت الاسلام دکتر محمدجواد ارسطا، رییس دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم، در آیین اختتامیه بخش "تحول علوم انسانی" با موضوع شرح تجربه تولید علم در علوم سیاسی، به بررسی و بحث درباره آموزه های سیاسی اسلام و جامعیت فقه شیعه نسبت به همه معارف اخلاقی و اعتقادی اسلام پرداخت.

وی در ابتدای سخنانش با ارائه تعریفی از فقه و تقسیم بندی معارف دینی تلاش کرد تا رویکرد صحیح و راستین اسلام به فقه را تبیین کند. وی در این باره گفت: عقاید، احکام و اخلاق، تقسیم بندی معروف از معارف دین است که فقه را در گروه احکام جای می دهند.

معاون آموزش دفتر تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه گاهی اوقات چنین تصور می شود که ما می توانیم فقهی بریده از عقایده و اخلاق داشته باشیم ، اظهار داشت: چنین کسانی که این عقیده را دارند، نتیجه می گیرند که پس یک جامعه فقه محور لزوما یک جامعه مطلوب اسلامی نیست.

وی این برداشت را کاملا یک تصویر نادرست معرفی کرد و گفت: فقه اصلا خلاصه در احکام جدای از اخلاق و عقاید نمی شود و اگر جامعه ای باشد که فقط این ظواهر در آن ها دید بشود، قطعا این جامعه را ما یک جامعه فقه محور نمی دانیم.

محقق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، برای اثبات مدعای خود به کلام بزرگانی که در تعریف فقه آمده است، اشاراتی داشت و گفت: حضرت امام (ره) در این حوزه می فرمایند که فقه تئوری کامل و واقعی اداره انسان از گهواره تا گور است.

وی در این باره افزود: این همان تعریفی است که ما از فقه در نظر داریم. این تئوری هنگامی می تواند کامل و واقعی و قاطع باشد که مبتنی بر عقاید دینی بوده و دربردانرده اخلاق اسلامی نیز باشد، زیرا در غیر اینصورت نه واقعی و نه کامل است.

محقق دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری با اظهار تاسف از گمان برخی که فکر می کنند فقه اختصاص به مسایل فردی و فرعی دارد، افزود: فقهی می تواند معادل اسلام شناسی باشد که تنها مساوی با بخشی از معارف دین نباشد.

وی به روایتی از امام محمد باقر(ع) که ایشان از امام امیرالمومنین(ع) نقل می کنند، اشاره کرد و گفت: حضرت می فرمایند که "الا اخبرکم بالفقیه حقا؟ الفقیه من لم یقنط الناس عن رحمت الله... و لم یترک القرآن رغبه عنه الی غیره".

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره این روایت توضیح داد: حضرت می فرمایند که کسی فقیه واقعی است که مردم را از رحمت خدا ناامید نساخته و از سوی دیگر پاسخ همه سوال ها و نیازها را در قرآن جستجو می کند و به خاطر رغبت در علم و اندیشه دیگری، قرآن را رها نسازد.

وی فراز "المتمسک بسنة النبی" از روایت را ویژگی دیگری از فقیه دانست و ادامه داد: وظیفه سنت پیامبر شرح قرآن است، پس فقیه حقانی کسی است که از قرآن عدول نمی کند تا به سوی منابع دیگر برود.

محقق مرکز تحقیقات استراتژیک، بر این باور است که هم قرآن و هم سنت، تمام جوانب انسان را در برگرفته است و کسی می تواند فقیه واقعی باشد که به تمام قرآن تمسک کند نه اینکه فقط در محدوده احکام فرعی استخراج حکم نماید.

وی در بخش دیگری از سخنانش و در راستای پیوند بحث فقاهت و اجتهاد به بحث مدیریت و سیاست اسلامی، اظهار داشت: اندیشه سیاسی که امروز در دنیا وجود دارد، حاصل فکر و اندیشه دانشمندان مختلف در طول قرون متمادی است.

رییس دانشگاه باقرالعلوم قم در این باره افزود: از سوی دیگر حجم مطالبی که اندیشمندان سیاسی در عصر حاضر ارائه می دهند، از نظر دقت، عمق و حجم بسیار پیشرفته تر از نظریات در سده های پیش است.

وی با این دو مقدمه در امر سیاست جهانی، وظیفه و ماموریت اجتهاد در این عصر را اینگونه معرفی کرد: تمام آنچه اندیشمندان سیاسی که در قرون متمادی به آن رسیده و آن را به آزمون خطر گذارده اند، به صورت سوال هایی در مقابل فقهای اسلام قرار گرفته است و از آن می خواهند که نظریات اسلام را بیان دارند.

حجت الاسلام ارسطا با این پیش فرض که فقهای تشیع در گذشته به هر نحوی بریده از سیاست هم بوده اند، این استخراج نظریات سیاسی را بسیار مهم و سخت دانست و گفت: این گستردگی را در فقه هم می توان دید، به طوری که فقه شیعه که در مرحوم شیخ طوسی در یک کتاب خلاصه می شد، در زمان صاحب جواهر به 40 جلد و امروز به 150 جلد رسیده است و این صرفا بخشی از فقه شیعه است، نه همه آنچه که در اسلام آمده است.

وی با بیان اینکه امروزه سوالات جدیدی در برابر فقه گذارده شده است، ادامه داد: آنچه غنی است و می تواند پاسخگوی مسایل بشر باشد، منابع فقه است؛ چون قدرت در دست فقها نبوده است و به موضوعات به روز هم پرداخته نشده است.

حجت الاسلام ارسطا به نمونه ای از آموزه های جدید حوزه سیاست در غرب اشاره کرد که در اولین معارف اسلامی طرح شده است. وی در این باره گفت: مثلا مردم سالاری دینی اسمی جدید برای یک مفهوم و آموزه ای کهن در اسلام است. مردم سالاری دینی در کلام پیامبر و حضرت امیر ریشه دارد.

وی به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد که ایشان خطاب به حضرت امیرالمومنین (ع) می فرمایند که "لک ولاء امتی فان ولوک فی عافیته ... فقم بامرهم..."

حجت الاسلام ارسطا در این باره توضیح داد: حضرت خطاب به حضرت امیر(ع) می فرمایند که ولایت امت بعد از من بر عهده توست، اما در امر حکومت و زمامداری جامعه اگر مردم با رضایت پذیرای حکومت تو شدند، آنگا امر حکومت آن را به دست بگیر و اگر مردم اختلاف کردند، آنگاه مردم را به حال خودشان واگذار.

وی با تاکید بر اینکه پیامبر اصرار بر این مطلب دارند که که ولایت مردم، از آن توست، اما این ولایت را وقتی مجاز هستی اعمال کنی که مردم پذیرای حکومت تو باشند.

حجت الاسلام ارسطا در همین راستا به استفتایی که از حضرت امام خمینی (ره) در سال 66 شده است، اشاره کرد و گفت: استفتا شده که فقیه جامع الشرایط در چه صورت ولایت دارد؟ امام پاسخ داده اند که در همه صور ولایت دارد، لکن تولی امور مسلمین و تشکیل حکومت اسلامی، بستگی دارد به آرای اکثریت مسلمانان که در قانون اساسی از آن یاد شده است و در صدر اسلام از آن تعبیر به بیعت با ولی مسلمین می شده است.

وی در همین راستا با طرح تفاوت های بنیادین با مردم سالاری اسلامی با آنچه امروزه در غرب مطرح می شود، اظهار داشت: آنچه امروز در دنیا و حکومت های دموکراسی ارزش دارد، فقط و فقط رای مردم است. اما مردم را به رای رسانده و برای مردم ایجاد رای می کنند.

حجت الاسلام ارسطا بر این باور بود که در دنیای مدرن مهم نیست که این رای چگونه ایجاد شده است و همچنین امروز معلوم نیست که چه ملاکی داریم که حکومت مبتنی بر آرای مردمی به بیراهه نرود؛ هیچ کس نمی تواند در این حوزه ملاکی ارائه کند.

وی در مقابل با اشاره به اینکه آموزه های اسلامی چگونگی احراز این رای مردم را مهم می داند، به جریان امام حسین (ع) در ارسال سفیر به کوفه اشاره کرد و گفت: حضرت، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا ببیند که این در خواست حضور امام، صرف آرای توده مردم است یا اینکه نظرات صاحبان فضل و خرد هم همراه این رای است.

حجت الاسلام ارسطا به کلام امام در این باره اشاره کرد و گفت: حضرت می فرمایند که من نماینده فرستادم تا برایم احراز شود که آرای مردم ناشی از هیجانات زود گذر نیست و اینکه رای صاحبان فضل و خرد نیز همراه این درخواست است.

وی در پایان سخنانش این بحث مردم سالاری دینی را صرفا یکی از نمونه های تجربه تولید علم سیاسی در حوزه فقه سیاسی دانست و گفت: امروز بشر پس از سال ها و سده ها تلاش کردن، هنوز به این امر نرسیده است.

گفتنی است، آیین اختتامیه بخش "تحول علوم انسانی" با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر قوامی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر ارسطا ، دکتر محمد تقی پور، قائم مقام ریاست نمایشگاه و حجت الاسلام محمدی، رییس نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم، در بخش تحول علوم انسانی برگزار شد.

بخش تحول در علوم انسانی نمایشگاه بین المللی قرآن کریم که برای اولین بار در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم دایر شده بود، در طول برگزاری نمایشگاه، هر روزه با برگزاری نشست های تخصصی در همه حوزه های تحول در علوم انسانی، با سخنرانی و اظهار نظر اساتید حوزه، اساتید دانشگاه، طلاب حوزه علمیه و دانشجویان دانشگاه های کشور، دیدگاه های مختلف امر تحول را بر اساس آموزه های قرآنی مورد بحث و بررسی قرار داد.

پایان پیام/