«خون مردگی» رمانی ضد جنگ است

احمد شاکری، نویسنده و منتقد ادبی عصر دیروز در نشست نقد و بررسی کتاب خون مردگی اثر الهام فلاح که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: در حالی که 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و سه دهه از پایان جنگ می گذرد، کتاب خون مردگی را نشر چشمه چاپ می کند. از طرفی این کتاب دو جایزه جشنواره دوسالانه پروین و جشنواره حبیب غنی پور گرفته است و این دو، متناقض است.

شاکری با طرح این سوال که آیا می توان خون مردگی در زمره داستان دفاع مقدس ارزیابی کرد، اظهار داشت: در این باره می توان معیارهای متعددی را به کار بست. زمان وقوع داستان در بخش اول به وقایع سال 67 می پردازد یعنی زمانی که هنوز جنگ ادامه دارد تا قبول قطعنامه. بخش سوم نیز اگرچه در زمان دفاع مقدس اتفاق نمی افتد اما مربوط به حضور آمریکایی ها در عراق است. مکان وقوع حوادث نیز جغرافیای جنگی است. در بخش اول داستان از بوشهر شروع می شود و سپس به خرمشهر منتقل می شود. بخش سوم نیز در بغداد به عنوان شهری که درگیر جنگ است، رخ می دهد. مهمتر از زمان و مکان نقش شخصیت و مسئله داستانی در قرار گرفتن این رمان در زمره ادبیات داستانی دفاع مقدس تعیین کننده است.

وی بیان کرد: ابتسام در خانواده ای کاملا مردسالار بزرگ شده است و می خواهد درس بخواند. او از اینکه تنها همچون زن خانه داری کهنه های بچه را بشوید، خسته شده است. از طرف دیگر علاقه به عامر را مجرای برون رفت از این موقعیت می بیند. پس هدف شخصیت رهایی از موقعیت موجود به علاوه عشقی تقریبی به عامر است. عامر از جنگ می ترسد و تمام تلاش خود را می کند که حق الارثش را از عمو بگیرد و از ایران بگریزد. وقتی هدف شخصیت ها خود و آمال و آرزوهای خود باشد، طبیعی است جنگ به هر شکلی که باشد مانع دستیابی آنها به آرزوها تلقی می شود و ضدیت با جنگ و شرایطی که جنگ پدید آورده است، هدف ضمنی داستان خواهد بود.

این منتقد ادبی تصریح کرد: به نظر می رسد در ابعادی عمومی در طول رمان مردم ایران مظلوم واقع شدند. ابتسام و عامر نیز مظلوم هستند البته نه مظلوم مقتدر بلکه مظلومی که چاره ای جز ظلم پذیری ندارد. جنگ است که با وقوعش به مردم ظلم کرده است .بنابراین رمان همان طور که در صراحت دیدگاه عامر بر جنگ لعنت می فرستد، این صدا به نحو پنهان تری از ابتسام نیز به گوش می رسد. شخصیت های اصلی و به تبع آن رمان نیز رمانی ضد جنگ است.

شاکری با بیان اینکه تفاوت آشکاری میان رمان خون مردگی و رمان های حماسی دیده می شود، گفت: خون مردگی از آن جهت که ایثارگری ها و افتخارات ناشی از دفاع را نادیده گرفته است، رویکردی مطلقا ضد جنگ دارد. چه این جنگ تهاجمی باشد و چه تدافعی، چه برای حمایت از ارزش های انسانی و الهی باشد و چه بر علیه آنها. آنچه در خون مردگی آمده است، چهره کریهی از جنگ است که نام رمان نیز به صورت تلویحی به آن اشاره دارد. در نگاه نویسنده دفاع مقدس در این رمان جنبه ارزشی و انقلابی ندارد چون ارزش های حاکم بر شخصیت ها ارزش های مادی و نازلی هستند. در جهان داستان خون مردگی هیچ فردی پیروز نیست و همه قربانی جنگ اند. عامر نیز همانند ابتسام و حتی بدتر از آن قربانی جنگ شده است. این تلقی دیگری است از قاعده ای که ادبیات داستانی سیاه دفاع مقدس به شدت به دنبال ترسیم آن است، آن قاعده این است که اساسا هیچ جنگی پیروز ندارد.