عباسعلی متولیان، عضو انجمن سواد رسانه حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه آنچه که در منابع دینی و فقهی ما آمده است، بر نگاه صادقانه و رعایت اصول حرفه ای در ارایه اخبار و مطالب تاکید دارد، اظهار کرد: در قرآن کریم اشاره به واقعه ای شده است که در زمان حضرت رسول(ص) رخ داد. جریان از این قرار بود که شخصی خبری آورد و این خبر صحت نداشت.
این محقق تصریح کرد: خداوند در آیه قرآن فرمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد اگر فاسقى برايتان خبرى آورد نيك وارسى كنيد مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و بعد از آنچه كرده ايد پشيمان شويد.» (سوره مبارکه حجرات، آیه 6). این مساله حکایت از آن دارد که در دین ما تاکید ویژه ای بر لزوم اطلاع از صحت خبر و نشر آن بخصوص زمانی که از منبع خبر و صحت و سقم آن مطلع نیستیم، شده است.
وی ادامه داد: برای مثال در حوزه حدیث، احادیث جعلی وجود دارند و شامل روایات وارد شده ای است که دشمنان به معصومان(ع) منتسب کرده اند. مراجع و علما سال ها عمر گذاشتند و این موارد را بررسی کردند تا روایات صحیح ما را از آنها پالایش کنند و صحت و کذب آنها مشخص شود. همه این موارد نشان می دهد که در نگاه دین اسلام، اصالت خبر چقدر اهمیت دارد.
این کارشناس ارشد علوم ارتباطات تصریح کرد: به دلیل مشکلات متعددی که در زمان معصومین (علیهم السلام) در نقل احادیث وارده وجود داشت و ممنوعیت هایی که خلفای اموی و عباسی پدید آوردند، بسیاری از مطالب دچار مشکل شده بود. روایات سینه به سینه می رسید. گاهی در روایتی لفظی جابه جا می شد. بنابراین، علما و مراجع وقت گذاشتند تا متوجه شدند که احادیث ضعیف و احادیث قوی کدام هستند تا بر همان اساس، احادیث قوی به عنوان منبع مسایل فقهی و کلامی مذهب شیعه مطرح شوند.
این محقق گفت: حدیث را در علوم حوزوی را به نام خبر می شناسند. این اهمیت دارد که خبر چه باشد. صدق و کذب یک خبر مهم است از این جهت است که خبر واحد، خبر مستفیض و خبر متواتر مطرح می شود؛ گاهی روایتی ضعیف است اما روایات دیگر این ضعف را جبران می‌کنند، مثلا چند روایت یک بحث را منتقل می کنند در نتیجه در مورد یک بحث حجیت حاصل می شود. این دقت و حجم انبوه بررسی و کار روی احادیث نشان می دهد که صحت آنچه نقل می شود در منابع دینی ما از اهمیت بالایی برخودار است.
عضو انجمن سواد رسانه طلاب با بیان اینکه وقتی علمای شیعه این همه با یک روایت منقول از معصوم(ع) موشکافانه و دقیق برخورد می کنند، امروز اصحاب رسانه باید توجه کنند که چه چیزی را نقل و به عنوان خبر منتشر می کنند، تاکید کرد: با در نظر گرفتن جایگاه مهم صدق و کذب در اخبار هر رسانه ای باید به خوبی به این قضیه توجه داشته باشد و از صحت و سقم منابع خبری خود اطمینان حاصل کند. امری که از اصول حرفه ایِ اطلاع رسانی نیز است.
وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به اینکه مساله «فقه رسانه» چند سالی می شود که در حوزه علمیه قم مطرح شده است، ابراز کرد: اساتید دروس خارج حوزه روی بحث فقه رسانه، فقه اطلاع رسانی و فقه فضای مجازی مباحث نوینی را مطرح کرده اند. اعتقاد ما این است که دین اسلام دین جامعی است و این وظیفه علما و روحانیون است که برای مشکلات و مسایل هر زمان و عصری سراغ منابع روایی و فقهی بروند و استنباطات خود را از دل آیات و روایات استخراج کنند.
متولیان در مورد اهمیت مساله رعیات اخلاق رسانه اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که جامعه با آن درگیر شده عدم رعایت اخلاق حرفه ای در رسانه ها است؛ یکی از نمودهای عینی آن ثبت لحظات شخصی بازیگران یا اشخاص معروف است. این عکس‌ها در فضای مجازی پخش می‌شود و برای افراد مشکلات مختلفی ایجاد می کند. البته اکنون با وجود شبکه های اجتماعی به نظر می آید که دیگر حریم خصوصی نداریم و خود افراد و یا دیگران به صورت متناوب حالات شخصی انسان ها را برای دیگران عمومی و قابل دسترس می کنند.
عضو انجمن سواد رسانه طلاب ادامه داد: این در حالی است که ما در شریعت اسلام و علم حقوق رعایت حریم خصوصی را به شکل جدی داریم. این به دور از اخلاق اطلاع رسانی و رسانه است که گاهی حریم خصوصی افراد را منتشر می کنند. حتی اگر یک نفر کار اشتباهی را به صورت علنی و یا در خفا کرده باشد آیا ما جایز هستیم که خبر و تصویر آن را پخش کنیم؟ آیا اخلاق رسانه چنین اجازه ای را به ما می دهد؟ شاید فردی اشتباهی مرتکب شود و عکس بگیرد، آیا نشر این تصاویر با موضوع حریم خصوصی تطابق دارد؟ این قبیل مسائل است که در حوزه فقه رسانه مطرح می شود.
متولیان افزود: شبکه های اجتماعی و دوربین‌های هوشمند سبب شده که امروز هر فردی برای خودش یک خبرنگار یا شهروند- خبرنگار باشد. این نکته دو وجه مثبت و منفی دارد ولی نبود سواد و اخلاق رسانه مسائل ذکر شده بالا را موجب می شود.
وی ادامه داد: مردم جامعه نیازمند دریافت خبر از اتفاقاتی هستند که رخ می دهد و در این میان خبرنگار نقش واسط را بازی می کند و اتفاقات را برای مردم پوشش می دهد. خبرنگاری که نگاه دینی داشته باشد و بداند که این مباحث در دین مهم است باید اخبار و اتفاقاتی که قصد مخابره آن را دارد به صورت صحیح بیان کرده و اصالت و دقت خبر برای او باید اصل قرار گیرد. نباید نگاه و اندیشه خود را در اختیار سیاسی بازی جناح های مختلف قرار دهد بلکه باید صادقانه رفتار کند و خدا را ناظر بر قلم و گزارش و تصویری که مخابره می‌کند، ببیند. در نهایت نیز خودش را در برابر مردم که مخاطبان آن فعالیت رسانه ای او هستند، مسئول ببیند.
وی با اشاره به اینکه مساله مهم دیگری که در حوزه خبر اهمیت دارد موضوع حفظ منافع و مصالح نظام و جامعه است، تصریح کرد: ذیل بحث فقه رسانه مسایل متعددی مطرح می شود از جمله اینکه چه چیزهایی را به جامعه انتقال دهیم و چه چیزهایی را انتقال ندهیم. نقش خبرنگار در انتقال اخبار اهمیت بسزایی دارد از این جهت که در انتقال اخبار و مسایلی که پیش می آید حتما باید با توجه به طیف مخاطبان و رسانه ای که برایش کار می کند، فعالیت نماید. شاید انتشار برخی اخبار به صلاح نباشد و تنها سبب التهاب در جامعه شود. برخی اخبار نیز تنها خوراک رسانه های غیرهمسو و دشمنان انقلاب اسلامی است.
کارشناس ارشد علوم ارتباطات تاکید کرد: با پدید آمدن انواع و اقسام شبکه های اجتماعی و کانال های خبری، مخاطبان با انبوهی از اخبار مختلف اعم از سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حوزه های دیگر مواجه می شوند. گاهی تاثیر و التهاب حاصله از درج یک خبر در سطح شبکه های اجتماعی را می توان در جامعه به خوبی درک کرد. البته سواد رسانه در این جهت یاری می‌دهد چون مخاطبان رسانه ها متوجه می شوند باید از چه بخش‌هایی از خوراک یک رسانه استفاده کنند و سراغ چه مطالبی بروند و کدام برای آنها نه تنها مفید نیست بلکه مضر است. مخاطب رسانه در این صورت فعال و انتخابگر است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اکنون که شبکه های اجتماعی بار اصلی خبررسانی را به دوش گرفته و مردم دیگر مثل قدیم سراغ مطبوعات و رسانه های سنتی نمی روند رسالت خبرنگار دوچندان شده است. خبرنگاری که پشت این کانال‌ها نشسته است و مطالب را ارسال می کند باید خوب به این مساله فکر کند که با ارسال یک خبر چه حالات مثبت یا منفی می توانند در مخاطب ایجاد کند.
نظر شما