قربانی کردن، ردّیه عملی بر آراء اومانیستی است

حجت الاسلام سیدمحمد نقیب، معاون آموزشی دانشگاه علوم و معارف قرآن در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با اشاره به تفکر انسان محورانه در فرهنگ غربی گفت: به لحاظ نگرش غربی و در تفکر سکولار سه مبنا وجود دارد.

وی ادامه داد: مبانی تفکر سکولار در اولین وهله در حوزه بحث علم گرایی به عنوان علم تجربی مطرح می شود یعنی در نگاه سکولار، علمی علم است که قابل تجربه باشد؛ بنابراین، گزاره های دینی را اصلا علم حساب نمی کنند چون می گویند قابل تجربه نیستند، پس علم گرایی به معنای علم تجربیِ صرف در  فرهنگ غرب مطرح است، از سوی دیگر علمی که متافیزیکی بوده و قابل تجربه نباشد که بیشتر گزاره های دینی اینگونه هستند از دیدگاه غرب اصلا علم نیست. آنها معتقد به عقل گرایی صرف هستند و بر این باورند که همه چیز متکی به عقل بشری است و نیاز به وحی و دین نداریم و عقل بشر به تنهایی کفایت می کند که دنیا را سامان دهد.

حجت الاسلام نقیب با بیان اینکه در دنیای فعلی این دیدگاه ها جواب نداده است، گفت: از سوی دیگر در کشورهای غربی بیشتر انسان گرایی و اومانیسم مطرح است. یعنی همه چیز در کشورهای غربی بر اساس نگاه انسانی شکل می گیرد و اینکه سود هر مساله برای انسان چیست و چه فوایدی را در پی دارد، این رویکرد کاملا مقابل دیدگاه اسلام قرار دارد.

معاون آموزشی دانشگاه علوم و معارف قرآن تصریح کرد: اسلام نگرشی خدامحورانه دارد، وحی در دین مبین اسلام جایگاه ویژه ای دارد و جایی که عقل پاسخگو نباشد وحی جوابگو است. اساسا اگر عقل محوری صرف کافی بود که وضع دنیا چنین نمی شد.

وی ادامه داد: در نگاه اومانیسم طبیعتا مساله ای مثل «قربانی کردن» زیر سوال می رود چون همه چیز با نگاه انسان محوری است یعنی ببینیم مسایل چه نفعی برای انسان دارد در حالی که در نگاه اسلام اصل بر این است که خدا از من چه می خواهد. اگر مبنا و اراده و خواست خداوند در میان باشد آنگاه شاهد جهان بینی متفاوتی خواهیم بود.

قربانی کردن و سابقه ای به درازای تاریخ بشر

وی با اشاره به اهداف قربانی کردن در دین مبین اسلام گفت: قربانی فقط مساله اسلام نیست و در تمامی ادیان الهی آن را می بینیم، از زمان حضرت آدم(ع) قربانی کردن وجود داشت و اصلا اختلاف هابیل با قابیل بر سر مساله قربانی کردن بود که یکی قربانی اش پذیرفته شد و دیگری پذیرفته نشد. در کتب مقدس موجود در ادیان دیگر در عهد عتیق و عهد جدید نیز مساله قربانی وجود دارد و حتی در ادیان غیرالهی قربانی کردن دیده می شود و حتی قربانی کردن انسان ها را در برخی از آنها شاهدیم که این در نگاه اسلام و ادیان الهی به هیچ وجه پذیرفته شده نیست.

حجت الاسلام نقیب ابراز کرد: بنابراین، هدف و بحث اول در مورد قربانی کردن در اسلام، اطاعت اوامر الهی است که به شکل نمادین اطاعت از دستورات خداوند را نشان می دهد، مساله دیگر ازخودگذشتگی است که در دو وجه نمود دارد، یکی در حوزه مسائل مالی است و دیگر قربانی کردن هوا و هوس به خاطر خداوند، یعنی انسان با قربانی کردن نشان می دهد که از مال خود در راه خدا می گذرد و دیگر اینکه به شکل نمادین روی هوا و هوس ها پا می گذارد.

وی ادامه داد: موضوع دیگر در مورد فلسفه قربانی کردن در اسلام مساله انفاق است. اگر در عید سعید قربان این اتفاق(قربانی کردن) در سراسر جهان اسلام اتفاق می افتد دلایل مختلفی دارد. بسیاری از فقرا حتی شاید سالی یکبار هم نتوانند از گوشت استفاده کنند در نتیجه از قربانی بهره مند می شوند، این کار بسیار عظیمی است ضمن اینکه خداوند در قرآن بارها و بارها استفاده از گوشت حلال در دنیا و در بهشت سخن گفته است، برای مثال در آیه 22 سوره مبارکه طور می فرماید: «وَأَمْدَدْنَاهُمْ بِفَاكِهَةٍ وَلَحْمٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ » (با هر نوع ميوه و گوشتى كه دلخواه آنهاست آنان را مدد و تقويت مى ‏كنيم). همچنین در آیه 12 سوره مبارکه فاطر خداوند از گوشت ماهی نام برده است چنانچه می فرماید: « وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ » (و دو دريا يكسان نيستند اين يك شيرين تشنگى‏زدا [و] نوشيدنش گواراست و آن يك شور تلخ‏مزه است و از هر يك گوشتى تازه مى ‏خوريد و زيورى كه آن را بر خود مى ‏پوشيد بيرون مى ‏آوريد و كشتى را در آن موج‏شكاف مى ‏بينى تا از فضل او [روزى خود را] جستجو كنيد و اميد كه سپاس بگزاريد  ). همچنین در آیه 21 سوره مبارکه واقعه می فرماید: «وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ، و از گوشت پرنده هر چه بخواهند.»

قربانی کردن نماد گذشتن از خود

حجت الاسلام نقیب گفت: خداوند در قرآن کریم می فرماید که برخی از این حیوانات را نیز برای خوراک انسانی آفریده است چنانچه در آیات 71 و  72 سوره مبارکه «یس» به این مساله اشاره شده است. بنابراین، مساله قربانی به بحث اطاعت پذیری ما بندگان بر می گردد و در مراحل بالاتر گذشتن انسان از خود را بیان می کند.

معاون آموزشی دانشگاه علوم و معارف قرآن با بیان اینکه انسان وقتی به مراحل بالاتر معنوی می رسد از خودگذشتگی او افزایش می یابد، افزود: برای مثال انسان خود را برای خدا قربانی می کند، چه اینکه امام حسین(ع) چنین کرد. شهدای جنگ تحمیلی و مدافعان حرم نیز جان خود را قربانی خداوند کردند.

وی تاکید کرد: در نگرش اسلام در مورد صبر دسته بندی سه گانه ای انجام شده است که بر اساس آن گاهی انسان بر معصیت صبر می کند، گاهی صبر بر طاعت است که گاهی انسان در سختی ها بتواند طاعت خداوند را به جای آورد، گاهی باید از مال خود بگذرد، گاهی باید توان بگذارد و در گرمای تابستان روزه بگیرد که این موارد مصادیق صبر بر طاعت است، اما گاهی نیز صبر بر مصیبت است یعنی انسان در مقابل دستور خدا در مورد برخی مسایل صبر کند.

این پژوهشگر در ادامه ابراز کرد: در بالاترین مرحله صبر که ویژه اهل بیت(علیهم السلام) و بالاتر از صبر مصیبت است، شکر کردن بر مصیبت است، چنانکه در سجده آخر زیارت عاشورا داریم که می فرماید: «اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاكِرِينَ لَكَ عَلَى مُصَابِهِمْ» این فراز بیانگر شکر بر مصیبت است یعنی رسیدن به مرحله ای که حتی اگر جان و تمام فرزندانش از دست رفت بالاتر از صبر شکر کند که خداوند این قربانی را از او پذیرفته است چنانچه وقتی حضرت زینب(س) به میدان قتلگاه آمد و بدن امام حسین (ع) را بلند کرد، فرمود: خداوندا این قربانی را از ما بپذیر.

حجت الاسلام نقیب گفت: این موارد اوج مقام معنویت است نه مقام ذلت، قربانی در اسلام اصلا ذلت نیست، کسی که خود را در مقابل خداوند قربانی می کند نه تنها خود را ذلیل نکرده است بلکه در مقام اوج و شکر قرار می گیرد که خداوند او را واسطه قرار داده است.

وی در پایان تاکید کرد: حتی وقتی انسان کاری را برای بندگان خدا انجام می دهد نیز واسطه خیر واقع شده است، پس این نگاه با نگرش اومانیستی و عقل گرایی، تجربه گرایی صرف که اصلا چنین دیدگاهی را نمی پذیرد تفاوت فراوانی دارد.