به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: شمارۀ ۱۳۸ نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «فلسفۀ عکاسی۴» به دبیری منیره پنج تنی منتشر شد. چهارمین مجموعۀ فلسفۀ عکاسی در ادامۀ سه شمارۀ پیشین فلسفۀ عکاسی منتشر شده است.
نخستین دفتر فلسفۀ عکاسی در شمارۀ ۹۶نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت در فروردین ماه ۱۳۹۳ منتشر شد و دفترهای بعدی دو شمارۀ پیاپی ۱۲۰ و ۱۲۱ در اسفند ۱۳۹۴ و فروردین ۱۳۹۵ به‌ترتیب دفترهای دوم و سوم این موضوع را به خود اختصاص دادند.
منیره پنج تنی، سخن دبیرِ آخرین شمارۀ از مجموعۀ فلسفۀ عکاسی را با طرح یک پرسش آغاز کرده است: «اگر بخواهیم اندیشه ها، تجربه های زیسته، خاطرات و رؤیاهایمان را ثبت کنیم، از بین واژه و تصویر و نُت کدام را بر می گزینیم؟ به عبارت‌دیگر برای ثبت بودن مان و تاریخ آن، شعر یا دیگر انواع ادبی را بر می گزینیم یا نُت های موسیقی و تصاویر را انتخاب می کنیم؟» در سخن دبیر به اهمیت سه ساحت شعر و ادبیات، موسیقی، عکاسی و نقاشی برای ثبت تجربه های زیسته اشاره شده و در ادامه چنین آمده است: «البته برای این حوزه ها نیازی نیست حتما خودمان به فن و ابزارشان مجهز باشیم مثلا شاعر و نویسنده، موسیقی‌دان و نوازنده یا عکاس و نقاش باشیم. در اغلب موارد، بیشتر ما صرف نظر از تخصص مان به ابزارهای فنی و عملی این حوزه ها مسلط نیستیم اما می توانیم با رمانی، شعری، تصویری یا حتی قطعه ای موسیقی همراه شویم و خاطرات و تجربه‌های زیسته مان را لابه لای آناتِ آن ها بازجوییم.» دبیر دفتر ماه وجه اشتراک هر سه حوزه را امکان هایی می داند که هر یک برای ثبت و مضبوط شدن به ما می¬دهند. اما دغدغۀ اصلی پرسش مذکور برجسته کردن اهمیت اندیشیدن به حضور بی وقفۀ «عکس» و «عکاسی» در زندگی حرفه ای و روزمره مان است؛ زیرا عکاسی به طرز آشکاری به لایه های مختلفِ زیستِ انسانی ما نفوذ و ورود کرده است و همین امر سبب شده که مسائل نظری و فلسفی متعددی را با خود به همراه آورد.
منیره پنج تنی اعجاز عکاسی را سهل و ممتنع بودن و حضور بی وقفه و مستمرش در زندگی می داند و تفاوت غیرقابل انکارش با هنرهای را از این جهت می داند که به همگان امکان بیشتری می دهد تا برای لحظاتی تجربه ای از ثبت و گزارش خود و دیگری و جهان داشته باشند. در بخشی از سخن دبیر به این نکته اشاره شده که عکاسی می تواند هم در سطح مناسبات اجتماعی روزمره و هم در سطح نظری و فلسفی پرسش هایی را پدید آورد. «کافی است به زندگی هرروزمان نگاه کنیم و به این بیندیشیم که عکس و عکاسی چگونه حضور پیوسته اش را در زندگی ما حفظ می کند؟ چگونه مناسبات، خواست ها و جهان ما را گزارش می دهد؟ رابطۀ ما را با دیگری چگونه ترسیم و حتی تعیین می کند؟»
در ادامه نیز برخی از پرسش هایی آمده که عکاسی در سطح فلسفی موجب شده و تا اندازه ای در چهار شماره از نشریۀ حکمت و معرفت به آن پرداخته شده است؛ این پرسش ها عبارتند از: «فلسفه چگونه و با چه روشی عکاسی را به موضوعی برای اندیشیدن تبدیل می¬کند؟ عکاسی به‌مثابۀ هنر چه رابطه ای با دیگر هنرها به‌ویژه نقاشی دارد؟ مسئلۀ بازنمایی در نقاشی و عکاسی چه تفاوت¬هایی دارد؟ رابطۀ عکس و امر واقع چیست؟ علوم مختلفی مانند جامعه شناسی، مردم شناسی، علوم سیاسی چه استفاده ای از تصویر می کنند و عکاسی چگونه توانسته مرزهای این علوم را گسترش دهد؟ رابطۀ تصویر و عکاسی از چه منظری با ادبیات، سینما و تجارت و تبلیغات قابل بررسی است؟ مبانی زیباشناختی تصویر چیست؟ چه عناصری یک تصویر یا عکس را به سطحی ارتقا می دهد که می توان آن را هنری تلقی کرد؟»
منیره پنج تنی در بخش سخن دبیر، پس از مروری بر مقالات سه شمارۀ پیشین فلسفۀ عکاسی به مطالب چهارمین و آخرین دفتر فلسفۀ عکاسی در نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت پرداخته است. دفتر ماه شمارۀ ۱۳۸این نشریه مشتمل بر شش نوشتار است.
نخستین مطلب گفت وگوی منیره پنج تنی با مجید اخگر عنوان عکاسی زیر لنز فلسفه است. این گفت وگو از پنج بخش تشکیل شده است که عبارت‌اند از: رابطۀ فلسفه و عکاسی، بحث نظریه، موضوع تألیف و عکاسی دیجیتال، عکاسی و اندیشه های سیاسی و وضعیت عکاسی در ایران.
دومین نوشتار مقاله ای است با عنوان سوفیست و عکس به قلم اولیور ریچن که صیاد نبوی به فارسی ترجمه کرده است. در این مقاله، نویسنده ابتدا تعریفی از تصویر در رسالۀ سوفیست افلاطون ارائه می¬کند و سپس این تعریف از تصویر را با توصیف عکسی که از متن یک رمان گرفته کنار هم قرار می دهد و مقایسه می کند.
سومین نوشتار به‌قلم پیتر آزبُرن، دادوستد نامحدود: هستی‌شناسی اجتماعی تصویر عکاسی نام دارد که زانیار بلوری به فارسی ترجمه کرده است. آزبُرن با رویکردی تاریخی به مسئلۀ هستی‌شناسی تصویرِ عکاسی، پس از دیجیتالی‌شدن می‌پردازد. مؤلف در این مقاله عمدتا به سه موضوع مهم می پردازد: نخست اینکه عکاسی با تمرکز بر شکل تصویری که تولید می‌کند، بهتر درک می‌شود تا به‌عنوان یک هنر یا رسانۀ خاص؛ دوم اینکه تصویر عکاسی، عمده‌ترین شکلِ اجتماعیِ تصویرِ دیجیتال است و سوم اینکه از منظر نمایه‌ای (کیفیت ارجاعی)، هیچ تمایز بنیادیِ هستی‌‌شناختی بین تصاویر دیجیتال عکاسی با تصاویر عکاسی تولید شده به شیوۀ شیمیایی وجود ندارد.
مقالۀ چهارم این مجموعه با عنوان وجه پیشاتأملی و نا اندیشیدۀ عکاسی را رضا نیازی نگاشته است. مؤلف در این مقاله کوشیده تا شکلی از کنش و تجربۀ عکاسی را بازشناسی کند که به تعبیر او در پیوندِ هنر و عکاسیِ امروز حذف شده و چرخش مفهومیِ زیبایی شناسیِ معاصر، مانع ظهور و بروز آن شده است. تلاش نیازی در این مقاله روشن کردن شکلی از عکاسی است که آن را برآمده از وجه پدیدارشناختی تصویر عکاسی، به‌ویژه وجه نا اندیشیدۀ عکاسی می داند.
استدلال عکاسانۀ فلسفه عنوان پنجمین مقالۀ این دفتر به قلم الکساندر سِکاتسْکی و ترجمۀ آرش دهقانی است. مسئلۀ سکاتسکی این است که عکاسی بیش از هر چیز تجربه ای متفاوت از زمان را ثبت می کند و عکس قادر است محدودیت های ادراک انسانی را از زمان آشکار کند. مؤلف در این مقالۀ کوتاه می کوشد سیر تحول ایدۀ زمان عکاسانه را در اندیشه های افلاطون، آگوستین و برگسون بررسی کند.
در نهایت بخش دفتر ماه این شماره از ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت با نقدی بر یکی از مطالب شماره های قبل جمع بندی می شود. ششمین نوشتار و پایان بخش این دفتر مقاله ای با عنوان عکاس و مؤلف: نقدی بر نگرۀ عکاس-مؤلف به‌قلم مهدی حبیب زاده است. این مقاله نقد و بررسی اندیشه-های رهام شیراز است که منیره پنج تنی در شمارۀ دوم و سوم فلسفۀ عکاسی با او گفت وگو کرده بود.
دومین بخش نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت «ادب و هنر» نام دارد و مشتمل بر دو مقاله است. مقالۀ نخست با عنوان اندیشه های اسلامی – ایرانی در شعر پروین اعتصامی به قلم ژیلا ده¬بزرگی است و مقالۀ بعدی با عنوان ترجمه و عدالت از منظر پل ریکور به قلم آنجلو باتونی است و میترا سرحدی به فارسی ترجمه کرده است.
سومین بخش این ماهنامه «اندیشه و نظر» نام دارد و از سه مقالۀ دیگر تشکیل شده است. نخستین مقاله با عنوان مخلوق و مایا به قلم رودولف اوتو با ترجمۀ انشاءالله رحمتی است. مقالۀ ایده خدا را ویلیام راو نگاشته و علیرضا رضایت به فارسی ترجمه کرده است. آخرین مقالۀ این بخش اخلاق و اندیشۀ اخوان الصفا نام دارد. نویسندۀ مقاله احمد محمود صبحی و مترجم آن مجتبی رحمتی است.
دو بخش پایانی ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت کتاب و گزارش نام دارند. در بخش کتاب نخستین نوشتار، بخش ششم مقاله ای با نام ریشه های هندی و سنسکریت در داستان های حکایی ایرانی به قلم سید مسعود رضوی است. پس از این نقد، گفت وگو و معرفی کتاب آمده است. منیره پنج تنی دبیر بخش کتاب، ابتدا مطلبی با عنوان مرگ، قلب فلسفۀ هستی هایدگر نوشته است و در آن به بررسی کتاب هایدگر و مرگ: در باب امکان ناممکنی دازاین در هستی و زمان (نشر شوند- ۱۳۹۶) پرداخته است. سپس منیره پنج تنی برای نقد و بررسی مقالات کتاب هایدگر و مرگ با مهرداد پارسا مترجم اثر گفت وگویی با عنوان مرگ، ابژه ناممکن داشته است. در ادامه هم چند عنوان کتاب معرفی شده است. بخش پایانی نشریۀ به دبیری منوچهر دین¬پرست به گزارش برخی از مهم ترین وقایع حوزۀ اندیشه در یک ماه اخیر اختصاص دارد.
شمارۀ ۱۳۸نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت (مهرماه ۱۳۹۶) به سردبیری دکتر انشاءالله رحمتی به بهای ۵ هزار تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
نظر شما