«پیاده‌روی اربعین»؛ پدیده ای معطوف به ظهور

به گزارش خبرنگار مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان: پیاده روی اربعین و حضور چندین میلیون زائران اباعبدالله الحسین(ع) که همه به عشق لبیک به ندای امام خود عازم کربلای معلی می شوند، خود نشان از ماهیت و تاثیر تمدن ساز این حرکت عظیم در راستای آمده سازی جامعه برای زمینه سازی ظهور و درک دولت کریمه مهدوی است.

از این رو، بر آن شدیم جایگاه پیاده روی اربعین را در نسبت با مساله مهدویت و ابعاد وسیع آن با تنی چند از کارشناسان به گفت وگو بگذاریم. در ادامه حاصل نظرات دکتر محمدهادی همایون، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، دکتر سید رضی موسوی گیلانی، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب و حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه را می خوانید:

محمد هادی همایون، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه «اربعین» همواره در طول تاریخ آن نقش معرفتی را که در معرفی و ماندگار کردن پدیده عاشورا بر عهده داشته به خوبی ایفا کرده است، اظهار کرد: در این مقطع زمانی و به دلیل اتفاقاتی که افتاده و شرایطی که وجود دارد این حرکت نمود بیشتری پیدا کرده و ما متوجه این حقیقت می شویم که آن اربعینی که از روز نخست در برنامه الهی برای رساندن انسان ها به ظهور، تعبیه شده بود، امروز چگونه در حال ایفای نقش است.

همایون در بیان برخی از آثار اربعین گفت: به عنوان نمونه نقش اربعین در بحث تامین امنیت کشور عراق، یا نقش آن در بیداری امت سلامی، نقش جدی آن در وحدت امت اسلامی، در وحدت میان ایران و عراق، و حتی نقش آن در وحدت میان ادیان قابل تامل است. اتفاقی که در سال 61 هجری افتاد یعنی نفس پدیده عاشورا،  یک پدیده بین الادیانی است چرا که تنها شیعیان در رقم خوردن آن نقش نداشته اند بلکه غیرشیعه نیز در آن حضور داشته اند.

وی تاکید کرد: به عنوان مثال درباره «زهیر» که گفته می شود «عثمانی مذهب» بوده است، خب ایشان شیعه نبوده یا «حر ریاحی» که در میان سپاهیان طرف مقابل قرار داشته یا «وهب نصرانی» که مسیحی بوده است. همان پدیده ای که قرار است در ظهور شکل بگیرد و وحدت ادیان را ایجاد کند «وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا» و از همه اکناف و اختار جهان به سمت امام(عج) حرکت صورت بگیرد، این رویداد در عاشورا شکل گرفته است و امروز نیز در اربعین تکرار می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: نفس حرکت کاروانی، در هر سه پدیده عاشورا، اربعین و ظهور جالب توجه است. در نگاه ما به ماجرای خلقت، حرکت بشر جمعی است. ما «یوم الحشر» و «یوم الجمع» داریم؛ قیامت جمعی است و جمعی اتفاق می افتد. در ماجرای عاشورا همین کاروان داری و حرکت کاروانی شکل گرفته است. در اربعین سال 61 همین حرکت کاروانی بوده است. در اربعین امروز نیز حرکت جمعی و در جریان ظهور نیز حرکت جمعی است. یعنی همین مسیر است که به همان شکلی که قبلا بوده، ادامه پیدا می کند. این نشان می دهد که این پدیده ها کاملا درهم تنیده شده است.

همایون در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: ویژگی دیگری که می توان به عنوان مثال به آن اشاره کرد این است که این حرکت جمعی، به رهبری و امامت یک امام بوده است و در کل نظام خلقت همین اصل حاکم است. «یوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ؛ روزی که هر گروه از مردم را با پیشوایان آنها ندا دهیم» در عاشورا همه حرکت ها،  ذیل وجود حضرت سید الشهداء علیه السلام بوده است و اصحاب غرق در وجود مقدس حضرت سیدالشهدا(ع) بودند.

وی یادآور شد: حرکت امروز اربعین نیز حرکت به سمت زیارت امام(ع) است. چرا که زیارت، ملاقات زائر با مزور است. یعنی آنچه بر این حرکت غلبه دارد، موضوع زیارت سیدالشهداء علیه السلام است و جریان آخرالزمان و ظهور نیز با محوریت امام زمان(عج) است.  پس شما می بینید شباهت در لایه های مختلف معرفتی و تاریخی تکرار می شود تا به سطح خیلی پایین تر برسد. می توان اربعین را یک پدیده معطوف به ظهور ببینیم که عاشورا را به آخرالزمان متصل می کند.

ریشه یابی غیبت در سقیفه

همچنین، دکتر سید رضی موسوی گیلانی، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب نیز در گفت وگو با خبرنگار مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان درباره ارتباط اربعین و بسترسازی برای عصر ظهور، اظهار کرد: در یک نگاه می توان گفت تاریخ تشیع یک تاریخ ارگانیک و به هم پیوسته است؛ یعنی این گونه نیست که صدر و ذیل آن به هم نخورد. به همین جهت باید تاریخ را به شکل یک روند خطی دید و ادبیات آن را با هم معنا کرد.

وی ابراز کرد: معروف است که کسی از زید بن علی (ع) پرسید من ندانستم که آیا حق با امیرالمومنین امام علی (ع) بود یا مخالفانش؟ زید بن علی در جنگی زخمی شد و خون از پیشانی اش جاری گشت، در این حال به همان فرد رو کرد و گفت : «اگر جریان سقیفه درست هدایت می شد امروز این خون نمی ریخت»؛ یعنی اگر اتفاقی در دهه های گذشته شکل نمی گرفت، امروز این خون جاری نمی شد. به همین تناسب می توان گفت اگر حادثه عاشورا رخ نمی داد، غیبت امام زمان (ع) نیز واقع نمی شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان تاکید کرد: رخدادهای تاریخی این گونه نیست که با هم ارتباط نداشته باشند؛ به همین جهت بسیاری معتقدند غیبت حضرت ولی عصر (عج) با عاشورا و جریان شهادت امام حسین (ع) ارتباط کاملی دارد و با منزوی شدن و انزوای امامان شیعه نیز مرتبط است. از سوی دیگر ما سخنانی را از بزرگان مان از جمله از آیت الله بهجت شنیده ایم که فرموده اند: «دوره ای که حضرت ولی عصر (عج) می آیند طبعا ظهور ایشان برای پیروان تمام ادیان است» - یعنی بقیه الله ذخیره همه ادیان است و باقی و باقیمانده برای آنچه که خداوند می خواهد برای اکمال همه ادیان باشد-  نظر ایشان (آیت الله بهجت) این بود که «همچنان که در روایات داریم که حضرت ولی عصر (عج) برای خونخواهی سیدالشهدا (ع) می آیند، بنابراین، امام حسین (ع) باید پیش از ظهور شناخته شوند» .

موسوی گیلانی در ادامه گفت: من در سال های اخیر وقتی واقعه اربعین را بررسی می کنم که یکی از بزرگترین گردهمایی های جهان است و در طول تاریخ سابقه ای نداشته و شاید وقتی این اخبار در کل جهان مخابره می شود برای همگان یک خبر شگفت انگیز است که 20 تا 30 میلیون نفر انسان برای عزاداری یک شخصیت جمع می شوند؛ می بینم که این سخن آیت الله بهجت سخنی کاملا قابل توجه بوده است. اگر امام زمان(عج) برای خونخواهی امام حسین (ع) می آیند این حسین(ع) باید برای همه جهانیان شناخته شده باشد و ما امروز می بینیم که گویا این اتفاق در حال رخ دادن است. یعنی کل جهان متوجه این مسئله می شوند که جمعیتی عظیم به عنوان بزرگترین گردهمایی جهانی برای امام حسین (ع) شکل می گیرد.

وی خاطرنشان کرد: حال این سخن را در کنار سخن اول قرار دهید، یعنی ارگانیک بودن تاریخ و اینکه باید آن را اندام وار نگاه کرد. جریان غیبت ولی عصر (عج) با جریان غدیر، سقیفه و عاشورا کاملا مرتبط است و اینها، با هم معنا پیدا می کنند. پیامد و نتیجه هر یک از این رخدادهای بعدی پیامد و نتیجه رخداد گذشته است. از سوی دیگر این سخن را همراه با این مسئله در نظر بگیریم که امام عصر (عج) برای خونخواهی سیدالشهدا (ع) می آیند ضمن این که ایشان تنها برای یک کشور و یک سرزمین نیستند  بلکه ذخیره تمام ادیان هستند. ایشان می خواهد همه ادیان را به کمال برساند. بنابراین می توان میان واقعه عاشورا، اربعین و حضرت ولی عصر(عج) ارتباط عمیقی برقرار کرد.

کارکردهای اربعین برای ظهور

در ادامه، حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نیز در گفت وگو با خبرنگار مهدویت خبرگزاری شبستان در رابطه با موضوع بسترسازی برای ظهور با استفاده از ظرفیت های اربعین حسینی، اظهار کرد: درباره زمینه سازی و بسترسازی برای ظهور و ارتباط آن با اربعین بیشتر باید در رابطه با عواملی که به عنوان «عوامل زمینه ساز» هستند، طرح بحث کرد. و یکی از مواردی که می تواند از عوامل تاثیرگذار و زمینه ساز برای ظهور باشد «آگاه کردن و بالا بردن اطلاعات مردم» نسبت به محسنات، ویژگی ها، امتیازات و خوبی های زمان ظهور است.

وی در توضیح این فرآیند گفت: یعنی بگوییم زمان ظهور چه نتایجی دارد و آگاهی مردم را بالا ببریم از این جهت که از آن زمان و شرایط و فضایی که ایجاد می شود مطلع باشند و بدانند که چرا این قدر همه به دنبال موعود هستند. بدانند که بعد از ظهور و آمدن این موعود که - تنها موعود شیعه و حتی موعود اسلام نیست بلکه در تمام ادیان به ظهور او اشاره شده-  چه اتفاقاتی روی می دهد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ابراز کرد: ما باید بدانیم که اولا این موعود، برای همگان قابل قبول است و ثانیا همه می دانند که جهان تنها با ظهور موعود است که از این گرفتاری ها و وضعیت بغرنج امروز خود نجات پیدا می کند. مفهوم کلی اربعین، یعنی نشان دادن حرکت خودجوش عمومی در سطح بسیار وسیع به لحاظ کمیت، که تا این زمان بی سابقه بوده و در هیچ دین و مسلکی چنین تجمعی به صورت یکجا هرگز سابقه نداشته است.

حجت الاسلام خانجانی گفت: همه شرکت کنندگان در اجتماع عظیم اربعین یا کسانی که توان تبلیغاتی دارند از این گردهمایی یک نتیجه واحد را مدنظر داشته باشند و آن نتیجه نشان دادن و تجلی جامعه زمان ظهور است. اگر ما می گوییم امام زمان (ع) به عنوان موعود مسلمانان و به صورت خاص «موعود شیعیان» وقتی ظهور می کنند، جامعه آرمانی بشری را محقق خواهند کرد، باید این هدف به شکل گسترده در اربعین اعلام و حول محول آن مانور داده شود که ما می خواهیم به آن زمان و به آمدن موعود بشارت دهیم .

این کارشناس علوم اسلامی تاکید کرد: یکی از عوامل موثر در این رابطه بالا بردن دانش و آگاهی مردم نسبت به اصل ظهور و موعود و محسنات آن زمان نسبت به هر زمان دیگری است. عامل دیگری که می توان از اربعین برای ترویج آن استفاده کرد ارایه نمونه ای از جامعه زمان ظهور است.

خانجانی تصریح کرد: اینکه این جامعه چه خصوصیاتی دارد جای بحث مفصل است. اما اصل ارایه یعنی به شکل عملی تبلیغ شود که اگر می گوییم در آن زمان مردم به یک شکل آرمانی و مطلوب از زندگی دست پیدا می کنند زندگی ای که در آن بهترین شرایط پیشرفت همه جانبه فراهم است، اربعین تنها یک نمونه کوچک از آن است. جامعه آرمانی که ما از آن سخن می گوییم یه گزاره موهوم کلی نیست بلکه اگر بخواهیم آن شرایط و آن جامعه زمان ظهور را عینا ببینیم و از نزدیک لمس و درک کنیم اربعین یک نمونه کوچک و - شاید یک نمونه حتی ناقص و نه کامل - از آن جامعه است. حال وقتی ما از این نمونه کوچک که در برخی موارد نیز ممکن است آن کمالات حداکثری را نداشته باشد اینچنین لذت می بریم باید دید که آن جامعه کامل و اصلی که در آن روزگار محقق می شود چگونه خواهد بود و چنین جامعه ای با آن ویژگی ها تا چه حد مورد مطالبه و درخواست آحاد بشر خواهد شد.

کارشناس تاریخ اسلام در پایان خاطرنشان کرد: سوال این است که مگر آن جامعه مهدوی که ما این همه از آن سخن می گوییم چه ویژگی هایی دارد؟ و اینکه ما چه مولفه هایی از آن را در اربعین می توانیم مشاهده کنیم؟ جامعه مهدوی ویژگی های فراوانی دارد که به چند مورد آن اشاره می شود. به عنوان مثال در روایات آمده است که در زمان ظهور و در آن جامعه آرمانی شرایط به گونه ای است که امنیت کامل برقرار می شود، اختلاف طبقاتی، شغلی و مالی و .... مطرح نیست؛ سرقت، دزدی و ظلم به دیگران مطرح نیست.