ایران در نظر اقبال در کتاب «افکار پنهان ایرانیان»/ اقبال نمی توانست فارسی صحبت کند!

دکتر محمدحسن مقیسه، استاد دانشگاه و نویسنده در آستانه زادروز اقبال لاهوری از انتشار اثر جدید خود با عنوان کتاب " افکار پنهان ایرانیان، ایران در اندیشه اقبال لاهوری" به خبرنگار شبستان خبر داد و گفت: کتاب افکار پنهان ایرانیان درباره سه موضوع مهم در مورد زندگی اقبال لاهوری نوشته شده است. " بررسی زندگینامه، معرفی آثار، سبک ادبی، جهان بینی و افکار اقبال "، " معرفی فرهنگ و تمدن مردم ایران و توانایی های ایران بزرگ " و " ویژگی های زبان فارسی " سه مبحثی است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

دکتر مقیسه با بیان اینکه در کتاب افکار پنهان ایرانیان به منظور معرفی ایران بزرگ به شش موضوع پرداخته شده است، عنوان کرد: دین، علم، فلسفه و کلام، حکمت و عرفان، اخلاق و ادب، هنر و ادبیات شش موضوعی است که در این کتاب به آن توجه شده است. بنده معتقدم اگر تمدنی این شش مولفه بزرگ را داشته باشد، می تواند یکی از تمدن های بزرگ، عمیق و عریق باشد همچنان که ایران قبل از ورود اسلام دارای پنج دین نیکرایی، زرتشتی، زروانی، مانوی و مزدکی بوده است. هر یک از آنها نشاندهنده بخشی از حقیقت ایران است. انسان ایرانی همیشه به دنبال حقیقت و موضوعات ماورالطبیعی بوده است.

این نویسنده تصریح کرد: داشتن یک نظم ذهنی برای انسان ایرانی مهم بوده است. ایران همیشه سرزمین دانش بوده و دانشمندان بزرگی در زمینه‌های نجوم، ریاضیات، طب، فیزیک و شیمی داشته است، از خیام و غیاث الدین کاشانی تا دانشمندان امروز. فلسفه زمانی که از یونان وارد ایران شد، نپخته و پرداخت نشده و لاغر بود.فلسفه در دامن فلاسفه بزرگ ایران رشد و پرورش یافت و به پختگی رسید.

دکتر مقیسه درباره مولفه اخلاق و ادب اظهار داشت: کتاب های اخلاقی بسیاری از نویسندگان بزرگ مانند احیاالعلوم و کیمیای سعادت از غزالی تا اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی تا قابوس نامه و کتب علمی دیگر وجود دارد. ضمن اینکه ادبیات فارسی سرشار از مفاهیم و مولفه های اخلاقی است. احترام به پدر و مادر، علم و عالم، صبر، پایداری، به دنبال دانش رفتن و محبت و عطوفت داشتن در ادبیات فارسی وجود دارد.

این نویسنده در مورد مولفه هنر در ایران بیان کرد: ایران قبل از ورود اسلام از هنرهایی مانند نقاشی، موسیقی و تذهیب برخوردار بوده است. پس از ورود اسلام همچنان هنرمندی های ایرانیان ادامه داشت. آنها را می توان در کتاب های بجا مانده و نقش و نگارهای پاسارگاد و تخت جمشید دید.

وی در خصوص ادبیات در ایران خاطرنشان کرد: ادبیات ایران زمین چه به نثر و چه به نظم موضوعاتی در خود جا داده که برای انسان با هر نژادی و در هر سرزمینی با هر رنگ و زبانی مورد نیاز است. ادبیات ایران علاوه بر اسلامی بودن که شامل مولفه های دینی است، مولفه های جهانی را هم دارد. برای همین هنوز مثنوی معنوی در کشورهای اروپایی مورد توجه است  و خیام و حافظ خوانده می شود. اقبال با در نظر گرفتن این مولفه ها که در فرهنگ ایرانی هست و در فرهنگ های دیگر نیست و یا همه اش نیست، به این نتیجه رسید که فرهنگ و تمدن ایرانی غنی تر و قوی تر از سایر فرهنگ ها و تمدن هاست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه زبان فارسی برای اقبال مهم بوده است، عنوان کرد: همانطور که می دانید اقبال به زبان انگلیسی صحبت می کرد و به زبان عربی آنقدر توانا بود که یک ترم در دانشگاه کمبریج عربی درس می داد. اقبال در زبان آلمانی آنقدر توانمند بود که رساله دکتری خود را از دانشگاه مونیخ آلمان گرفت. او به زبان پنجابی و اردو که زبان مادری اش بود، صحبت می کرد. در حقیقت اقبال لاهوری به 4-5 زبان مسلط بوده است.

این نویسنده با اشاره به اینکه اقبال نمی توانست به فارسی صحبت کند، تصریح کرد: بیشترین اشعاری که اقبال سروده به زبان فارسی است. از اقبال 15 هزار بیت شعر باقی مانده که 9 هزار بیت به زبان فارسی و 6 هزار بیت به زبان اردوست و می بینیم که کفه به زبان فارسی سنگینی می کند. وقتی هموطنان اقبال به او اعتراض می کنند که چرا به اردو شعر نمی گویی، او دو مطلب را متذکر می شود. اقبال می گوید که فارسی به من الهام می شود و دوم اینکه حرف دلم را نمی توانم به زبان اردو بگویم.

دکتر مقیسه پایان بخش سخنان خود را به ابیاتی از اقبال اختصاص داد:

هندی‌ام از پارسی بیگانه ام

ماه نو باشم تهی پیمانه ام

گرچه هندی عذوبت شکر است

طرز گفتار دری شیرین تر است

فکر من از جلوه اش مسحور گشت

خامه من شاخ نخل طور گشت

پارسی از رفعت اندیشه ام

درخورد با فطرت اندیشه ام