زمینه سازی های امام عسکری(ع) برای ورود امت به عصر غیبت/نظر پدر امام زمان(ع) درباره شیعه واقعی

حجت الاسلام نظری خرم، استاد حوزه در گفت وگو با خبرنگار مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان که به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام حسن عسکری(ع) انجام شد، اظهار کرد: در تاریخ آمده است که امام حسن عسکری(ع) یک تبعیدیِ تحت کنترل بوده است و حتی در کتاب غیبت شیخ طوسی نقل شده که امام(ع) می بایست حضور خود در سامرا را، به طور مدام به حکومت اطلاع می دادند و طبق نقل یکی از خدمتکاران، امام(ع) هر دوشنبه و پنجشنبه مجبور بودند در دارالخلافه حاضر شوند و حضور خود را به ماموران اطلاع دهند.

مشقت های فراوان شیعیان برای دیدار با امام عسکری(ع)

وی با بیان اینکه امام عسکری(ع) به شدت تحت کنترل بوده اند، افزود: در همین دوران که حدود 13 سال به طول می انجامد، شیعیان برای دیدار امام عسکری(ع)، با مشقت و سختی بسیار مواجه بودند و حتی برخی برای مشاهده و دیدار امام(ع)، در مسیر حرکت ایشان به همراه ماموران حاضر و از این طریق از سلامت امام عسکری(ع) باخبر می شدیم.

نظری خرم  تصریح کرد: شخصی به نام اسماعیل محمد نقل می کند: برای طلب پول سر راه امام(ع) نشستم و هنگام عبور حضرت(ع) از ایشان طلب کمک مالی کردم تا از سلامت و زنده بودن ایشان باخبر شوم، همچنین، فردی به نام ابوبکر از یاران امام عسکری(ع) نیز نقل می کند: برای کاری به دیدار امام(ع) رفتم، در مسیر نشستم تا در حال عبور، ایشان را ملاقات کنم یا فرد دیگری به نام محمد عبدالعزیز نیز همین موضوع را نقل کرده است.

مظلومیت امام عسکری(ع) و یاران ایشان

پژوهشگر قرآن و حدیث اضافه کرد: این امور حتی برای یاران امام عسکری(ع) مشقت ایجاد می کرد که علی بن جعفر نقل می کند: روزی قرار بود امام(ع) را به دارالخلافه ببرند، در انتظار دیدن ایشان نشسته بودم که ناگهان توقیعی از حضرت(ع) به من رسید که حضرت(ع) در آن، فرموده بودند؛ «ألّا یسلمنّ علیّ أحد و لا یشیر الیّ بیده و لا یؤمئ فإنّکم لا تؤمنون علی أنفسکم» یعنی زمانی که از مقابل شما عبور می کنم به من سلام هم ندهید و یا اشاره ای هم نکنید زیرا شما در امان نیستید و با این امر، ارادت شما به من نشان داده می شود و جانتان به خطر می افتد.

وی با اشاره به اینکه مجموع این حوادث، نشان می دهد که امام حسن عسکری(ع) در چه روزگار سخت و خفقانی بوده اند، تاکید کرد: در همین روزگار نیز امام عسکری(ع) روی مخالفان خود بسیار تاثیر می گذاشتند و شیخ مفید در کتاب «ارشاد» نقل کرده است که شخصی به نام صالح از عیادی عباسیان، وظیفه حراست و مراقبت از امام(ع) را در زندان بر عهده داشت و می گوید: از طرف برخی از شخصیت های عباسی، به من سفارش شد که بیشتر بر امام عسکری(ع) سختگیری و آزار و اذیت کن و در پاسخ آنها گفتم: «قَدْ وَكَّلْتُ بِهِ رَجُلَيْنِ شَرَّ مَنْ قَدَرْتُ عَلَيْهِ؛ دو نفر از بدترین مردم را مامور اذیت امام عسکری(ع) کردم»، «فَقَدْ صَارَا مِنَ الْعِبَادَةِ وَ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ إِلَى أَمْرٍ عَظِيمٍ؛ اما آنچنان تحت تاثیر رفتار امام(ع) قرار گرفتند که در عبادت و نماز به درجه بالایی رسیدند» یا شیخ مفید روایت دیگری در کتاب ارشاد درباره امام عسکری(ع) آورده است که امام(ع)، نزد یک نفر که از سرسخت ترین دشمنان آل علی بن ابی طالب(ع)  بود، زندانی می شوند و عباسیان به زندانبان دستور داده بودند، برای امام(ع) هر میزان می تواند، سختگیری کند اما بعد از مدتی که مقرر می شود، امام(ع) را از آن محل جابه جا کنند، آن فرد شروع به بیان کردنِ عظمت حضرت(ع) کرده بود، به طوری که اطرافیانش نیز تعجب کرده بودند و همه این ها به دلیل تاثیرات امام(ع) بود.

تفاوت شیعه و محب در کلام امام عسکری(ع)

نظری خرم اضافه کرد: امام(ع) در اواخر عمرشان که نزدیک به غیبت هم بود، در برخی از نقل ها داریم که با بیان روایاتی، میان شیعه و محب تفاوت قائل می شدند، در نقلی داریم که از حضرت(ع) درباره شیعه از نوع اعتقادی و شیعه در حد دوست اهل بیت (ع) سوال می کنند و امام(ع) می فرمایند: «شیعیان ما افرادی هستند که از ما در جمیع فرمان ها، تبعیت و اطاعت می کنند و فردی که مخالفتی در این امور کند، جزء شیعیان ما نیست.»

انتخاب وکلا برای زمینه سازی دوران غیبت

استاد حوزه با اشاره به مقدمه سازی های امام عسکری(ع) برای دوران غیبت امام عصر(عج) بیان کرد: داشتن وکیل از سوی امامان معصوم(ع) پیش از امام عسکری(ع) آغاز شده بود و ائمه اطهار(ع) در شهرهای مختلف وکیل داشتند و حتی در نقلی در کتاب «کمال الدین» آمده است که امام عسکری(ع) پیکی مخصوص داشته است که برای حضرت(ع) خبر را می برده و یا می آورده است و یکی از این افراد نقل می کند: آخرین باری که امام(ع) نامه ای به من دادند تا ببرم بیمار بودند و نامه را که من دادند وفرمودند: «نامه را به مدائن ببر و به فلان شخص تحویل بده و 15 روز دیگر برمی گردی و آن زمان من را غسل و کفن می دهند.» و این پیک نقل می کند که نامه را گرفتم و از سامرا به سمت مدائن حرکت کردم و زمانی که برگشتم، باخبر شدم که امام(ع) به شهادت رسیده اند.

وی با بیان اینکه بکارگیری این پیک ها توسط امام(ع) هم نوعی مقدمه سازی برای دوران غیبت است، ابراز کرد: انتصاب وکلا از سوی امام(ع) نیز یکی دیگر از همین اقدامات است اما یکی از تاسف بارترین رویدادهای تاریخ شیعه، این است که برخی از این وکلا، در قبال اموالی که شیعیان به آنها می سپردند تا به امام(ع) برسانند، دچار وسوسه می شدند و دست به خیانت می زدند و در برخی نقل ها آمده است، یکی از آنها به نام احمد بن هلال، عمری را در خدمت اهل بیت(ع) بوده است اما خیانتی از وی سر می زند و امام عسکری(ع) نامه ای به وکلای خود در عراق می نویسند و اعلام می کنند: «از صوفی ریاکار دوری کنید»، احمد بن هلال از شیعیان مورداعتماد مردم بوده است بطوری که مردم در صحت این نامه شک می کنند و امام(ع) نامه مفصل تری را به شیعیان عراق می نویسند و ذکر می کنند که این فرد از دستورات من تخلف کرده و خودرای عمل کرده است.

تلاش های امام(ع) برای جلوگیری از انحرافات مسلمانان

نظری خرم با اشاره به اینکه امام عسکری(ع) با این روش ها شیعیان را برای دوران غیبت امام زمان(عج) آماده می کردند، افزود: امام(ع) در شهرهای مختلف وکیل داشتند و ایشان با تمام محدودیت هایی که داشتند، در قبال اتفاقاتی که در دنیای اسلام رخ می داد، خیلی حساس بودند چنان که ابن شهرآشوب گفته است که شخصی به نام یعقوب بن اسحاق کندی در دوران حضرت(ع)، از فیلسوفان عرب بود و کتابی را نوشت و به گمان خود تناقضات قرآن را ذکر کرد اما کسی را در جریان نمی گذارد که چنین کتابی را نوشته است، روزی شاگردان این شخص، به خدمت امام عسکری(ع) می رسند و امام(ع) می فرمایند: «آیا در میان شما کسی نیست، استادتان را که درباره قرآن می نویسد، از کارش باز دارد»، آنها عرض می کنند:‌ اولا باخبر نبودیم و بعد هم ما شاگردان وی هستیم چطور می توانیم به وی اعتراض کنیم و امام(ع) می فرمایند: «اگر مطلبی را بگویم، به کندی می رسانی؟» و آنها قبول می کنند.

پژوهشگر قرآن و حدیث ادامه داد: امام عسکری(ع) می فرمایند: «نزد کندی برو، از او سوال کن آیا از نظر شما ممکن است، منظور قرآن غیر از آن معانی باشد که شما قبول کردی؟» سپس امام(ع) می فرمایند: «و پاسخ خواهد داد که ممکن است زیرا فردی دقیق است و زمانی که تائید کرد به او بگو: شاید آنگونه که امکان آن را پذیرفتی، برداشت دیگری هم وجود داشته باشد» و شاگرد نقل می کند که نزد استادم رفتم و مطلب امام(ع) را نقل کردم و استادم گفت این حرف تو نیست، چه کسی گفته است و من گفتم این ها سخنان ابومحمد عسکری(ع) است و کندی می گوید: به دیدار ایشان خواهم رفت و قبل از رفتن، آتش آماده کرد و هرچه در تناقضات قرآن نوشته بود را در آتش ریخت و سوزاند.

وی ادامه داد: امام عسکری(ع) با تمام محدودیت ها، به شبهات علمی، اجتماعی و فرهنگی که وجود داشت، پاسخ می دادند.

محبوبیت امام عسکری(ع) با وجود تمامی محدودیت ها

نظری خرم با اشاره به اینکه زمانی که امام عسکری(ع) به شهادت رسیدند، مردم فریاد می زدند و شیون می کردند که ابن رضا(ع) از دنیا رفت، تصریح کرد: در زمان تشییع حضرت(ع) بازار سامرا تعطیل شد و بسیاری از مسئولان و بزرگان و شخصیت های نظامی و ... به همراه مردم، برای تشییع ایشان آمدند و در کتاب «کمال الدین» آمده است که در آن روز در سامرا قیامتی برپا شد که نشان می دهد، با وجود همه آن محدودیت ها، امام(ع) چه جایگاه و عظمتی داشته است.

وی با اشاره به تلاش های امام عسکری(ع) برای پذیرش فقها در عصر غیبت از سوی مردم اظهار کرد: اهل بیت(ع) شبکه فوق العاده و پیچیده ای از نواب را ایجاد کردند و این تنها در زمان امام عسکری(ع) نبود بلکه از دوران امام موسی کاظم(ع) شروع شد و ایشان در تمامی شهرها، نماینده ای داشتند، به حدی که فردی نزد هارون الرشید می رود و به وی خطاب می کند، چه نشسته ای که در این ملک دو نفر حکومت می کنند، خلیفه ای در بغداد و خلیفه ای در مدینه که هارون الرشید وحشتزده می شود.

تلاش های امام عسکری(ع) برای پذیرش فقها از سوی شیعیان در غصر غیبت

وی اضافه کرد: امام کاظم(ع) بواسطه شبکه پیچیده ای از وکلا که در سراسر دنیای اسلام به آورده بود، تمام کار و رفتار شیعیان و غیرشیعیان را رصد می کردند، حتی در مورد امام رضا(ع) داریم، زمانی که به عنوان ولیعهد در خراسان حضور داشتند، افرادی را به ارمنستان فعلی، آذربایجان و عراق و دیگر شهرهای دوردست می فرستادند تا اطلاعات جمع آوری و پیرامون وضعیت مسلمانان اخبار تهیه کنند و این موجب آگاهی ائمه اطهار(ع) بود و در دوران غیبت نیز باید برای مسائل پیش آمده به راویان حدیث که در دوران فعلی، فقها و مراجع تقلید هستند، مراجعه کرد.

نظری خرم با بیان اینکه در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) گاهی شیعیان از مسیرهای دور برای پاسخگویی سوالات نزد امام (ع) می آمدند و ایشان می فرمودند چرا تا اینجا آمدید و سراغ فرضا احمد بن اسحاق نرفتید؟، خاطرنشان کرد: ائمه(ع) همگی تلاش می کردند تا شیعیان را آماده کنند در عصر غیبت امام(ع)، تکلیف روشن داشته باشند و همین گونه هم شد و در عصر غیبت، شیعه تکلیف خود را می دانست و سرگردان نشد و جایگاه عالمان و فقهای شیعه تعریف شده بود و هیچ نقل تاریخی وجود ندارد که شیعیان متحیر شده باشند یا از این مذهب برگشته باشند و همه این ها به جهت اقداماتی بود که از دوران امام باقر(ع) شروع شد و تا دوران امام عسکری(ع) ادامه داشت تا در این بازه زمانی 1200 ساله بعد از دوران امامت امام زمان(عج)، شیعه با قدرت و صلابت به حیات فکری خود ادامه دهد.